بحران دریانوردی و چالش‌های حمل و نقل دریایی

صنعت دریانوردی با بحران تامین نیروی انسانی کارآمد روبروست. این بحران جوانب آشکار و پنهان خود را به تدریج نمایان می‌سازد. هرچند زنگ خطر آن به‌دلیل تمهیداتی که در گذشته دو شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و شرکت ملی نفتکش اتخاذ کرده‌اند هنوز به صدا درنیامده است. اما بخش خصوصی کشتی‌دار به تدریج از راه می‌رسد و بیش از هر زمانی لازم است تا دولت و انجمن‌های حافظ منافع آنها برای تربیت دریانورد به فکر چاره باشند. ‌
با ورود بخش خصوصی به عرصه کشتی‌داری و فعال شدن اتحادیه مالکان کشتی، تا حدود زیادی قابل پیش‌بینی است که در آینده، دریانوردان حرفه‌ای جذب شرکت‌های خصوصی شوند. تامین نیرو برای این دسته از شرکت‌های تازه‌وارد، دغدغه مهم و نیازمند برنامه‌ریزی‌است زیرا فرآیند تربیت نیروی دریایی زمان‌بر است و نبود نهادی معتبر برای تامین نیروی دریایی مورد نیاز شرکت‌های کشتی‌رانی خصوصی می‌تواند سرمایه‌گذاری در حمل و نقل دریایی را با تعلل و تردید روبرو کند.
‌جهانی بودن بحران کمبود دریانورد را بر اساس آماری در گزارش اصلی این شماره از سوی موسسه "کلارک‌سون" می‌توان دید. تعداد کشتی‌های سفارش داده شده و در دست ساخت بالغ بر ۴۵۰۰ فروند هستند که معادل ۳۵ درصد از ناوگان موجود جهان، خواهد بود. به بیان دیگر طی چند سال آینده به تعداد قابل توجهی نیروی انسانی در بخش دریا نیاز خواهد بود که در صورت درنظر گرفتن میانگین ۱۸ نفر برای هر کشتی جدید و نرخ ماندگاری یا ضریب اشتغال ۲،‌تعداد ۱۶۲۰۰۰ دریانورد جدید برای تامین نیاز این کشتی‌های جدید در طول دوره سه سال آینده، مورد نیاز است. ‌
چنانچه بخواهیم ریشه‌ای به مشکل تامین نیروی انسانی دریایی کشورمان بپردازیم به نقش ناکارآمد مشاوران آموزشی در دوره دبیرستان برمی‌خوریم که هیچگاه برگزیدن چنین حرفه‌ای را به جوانان مستعد توصیه نمی‌کنند. شاید دریانوردی را جزو مشاغل سخت و طاقت‌فرسا می‌پندارند و ترجیح می‌دهند به طور سنتی جوانان را به رشته‌های اسم و رسم‌داری چون مهندسی و پزشکی و علوم انسانی سوق دهند که طی بیش از سه دهه گذشته، این گزینش رشته‌ها هیچ ارتباط منطقی با بازار کار هم نداشته‌است. ‌
دریانوردی می‌تواند حرفه مشقت‌باری نباشد چنانکه جنبه‌های جذاب و منطبق با استانداردهای امروزی را برای آن در نظر بگیریم.
سازمان جهانی کار ILO و سازمان جهانی دریانوردی در این زمینه تلاش‌های بسیاری داشته‌اند که تجربیات این نهادها به کار برنامه‌ریزی کشور می‌آید. متاسفانه کم‌‌توجهی به سواحل گسترده در شمال و جنوب و نیز فضای نامطلوب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی نتوانسته‌جوانان را قانع کنند تا به این حرفه گرایش یابند. ضمن اینکه حرفه دریانوردی از اساس ماهیت بین‌المللی دارد و با توجه به نیاز وافر جهان خارج از مرزهای ما به دریانوردان و افسران قابل، می‌توان از سرمایه‌گذاری در این خصوص بهره کافی برد.
در کنار چالش‌های تامین نیروی انسانی، طی یک ماه گذشته حمل و نقل دریایی کشور با چالش‌های نالازمی دست و پنجه نرم کرده است که تبعات آن همچنان ادامه دارد. شرکت‌کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران طی ماه گذشته با دو واقعه ناگوار، یکی گرفتار شدن کشتی ایران دیانت به دست دزدان دریایی در سواحل سومالی و دیگر تحریم این شرکت توسط خزانه‌داری ایالات متحده روبرو شد که بر روند معاملات سهام این شرکت که به تازگی ورود به بورس را مزه‌مزه‌ می‌کرد تاثیر گذاشت. هرچند مدیران این شرکت این تحریم را در عملکرد بین‌المللی شرکت کشتی‌رانی تاثیرگذار نمی‌دانند.
سازمان بنادر و دریانوردی نیز اعلام کرد که برای تاسیس دفتر ثبت کشتی در جزیره ابوموسی مصمم است و این موضوع با واکنش دولت امارات متحد عربی روبرو شد تا مقامات این کشور دوباره بر ادعای مالکیت بر این سه جزیره پافشاری کنند. جنبه‌های گوناگون چنین ادعایی را از زبان کارشناس حقوقی ماهنامه صنعت حمل و نقل در این شماره می‌خوانید اما نکته‌ای که درباره جزایر سه‌گانه لازم است مد نظر دولتمردان قرار بگیرد، گسترش فعالیت‌های عمرانی در این مناطق است.
در زمان وزارت آقای اکبر ترکان در وزارتخانه راه و ترابری فرودگاه جزیره ابوموسی افتتاح شد که پیرو آن اقدامات مشابه شکل نگرفت و یا اگر هم گرفت در رسانه‌ها بازتاب نیافت. بی‌تردید جزایری چون ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک و بسیاری از جزایر ریز و درشت برای مردمان کشورمان هنوز ناشناخته هستند و به انحای مختلف می‌توان پای مردم و پژوهشگران را به این مناطق باز کرد تا شناخت بیشتر و بهتری از سرزمین مادری خود داشته باشند.
به مناسبت روز جهانی دریانوردی گزارش اصلی شماره مهرماه ماهنامه صنعت حمل و نقل ضمن بررسی چالش‌های مختلف حرفه دریانوردان، مروری نیز بر تازه‌ترین تحولات بندری و حمل و نقل دریایی در کشور دارد. ‌

همایون ذرقانی

منبع : مجله صنعت حمل و نقل