جستجوی نور وراندن تاریکی اصلی ترین مفهوم جشنهای ایرانی

اردشیر کشاورز با بیان اینکه جستجوی نور، پاکی، گرما و راندن تاریکی، پلیدی و زشتی اصلی ترین و مهم ترین مفهوم در جشنهای ایرانی است گفت:ایرانیان که همواره مردمی یکتاپرست بوده اند،در طول تاریخ آیین های خاصی را تحت عنوان عید داشته اند،که این آیین ها نماد نو شدن همه چیز از جمله طبیعت است.
کشاورزمحقق،نویسنده و چهره ی ماندگار استان کرمانشاه در ادامه در خصوص گاه شناسی در ایران باستان گفت:ایرانیان باستان از طریق علایم مختلف در زمین و آسمان از جمله سیر پرندگان،تغییر فصول،حرکت ابرها،گردش شب و روزو…به تحولات جوی پی می بردند.
وی در رابطه با گاه شناسی عشایر کرد زبان نیز ابراز داشت:کردها نیز از طریق علایمی مختلف،مثلاً کوچ ویا بازگشت پرندگانی مانند غازقلنگ و قازلاق به گاه شناسی می پرداختند که این گاه شناسی به اندازه ی پیدایش قوه ی تشخیص در انسانهای نخستین قدمت دارد.
وی با اشاره به اینکه در گذشته تقویم مردم کرد با تقویم ایرانیان پارسی گوی متفاوت بوده است،تصریح کرد:در تقویم کردی از ابتدای دی ماه تا دهم بهمن چله ی بزرگ نامیده می شود و ۱۱ بهمن ابتدای بهار کردی است.
این محقق همچنین در اشاره به یکی از داستان های اسطوره ای مردم کرد بنام کر صیاد(=پسر صیاد) گفت:در این داستان اسطوره ای آمده است که کر صیاد از ۱۱ تا ۱۷ بهمن در تدارک حمله به سرما است و سرانجام در هفدهم بهمن برای انجام این کار به کوه می رود اما شب از شدت سرما به خانه باز می گردد،ولی با شنیدن سخنان پدر و مادرش درباره ی او،شجاعت خود را باز می یابد، بز و یا به گفته ی برخی ها سنگی را به دوش می گیرد و برای جلوگیری از یخ زدن در حالیکه بر دوشش سنگی دارد تا صبح از حرکت باز نمی ایستد و در اطراف خود می چرخد.
کشاورز ادامه داد: سرانجام در آغاز صبح کر صیاد سنگ را بر زمین می گذارد ودر همین حال دزده باد و سپس کله باد شروع به وزیدن می کند.زمین نفس می کشد و سرما مغلوب می گردد.کر صیاد به خانه بازگشته و پس از سه روز یعنی در ۲۱ بهمن ماه به دلیل بیماری فوت می کند.«بزنه و کول» ، «خاتون زمهریر» و«گور بهرام» که خواهران کرصیاد هستند،هر کدام سه روز برای برادر خویش عزا می گیرند.تا اینکه بالاخره آخرین روز بهمن یعنی آخر چله ی کوچک که از ۱۱ بهمن آغاز می شود،فرا رسیده و گرما در زمین شکوفا می گردد.
وی با تأکید بر اینکه در تقویم کردی ۱۱ اسفند؛ یعنی یک ماه پس از آغاز بهار کردی بعنوان نوروز کردی محسوب می شود، در خصوص کله باد نیز که نقش مهمی در ماجرای اسطوره ای و افسانه ای کر صیاد دارد اظهار داشت:کله باد ؛ بادی است که بعد از دزده باد و به تندی می وزد که شاعران کرد زبان بسیاری درباره ی آن شعر سروده اند.از جمله ملا منوچهر کلیوند در اینباره می گوید:
«کله باد هانای باد بهاران
ولیعهد وشت، وکیل واران
برق فرق فوق کوهان فنا کر
جاهد و جولان، جبل و جا کر
بشکفتگی باغ، شادی بلبلان
باعث مولود حیات گلان
سرمای صرصرسای نه محشر خیز در
سرما نه صفحه ی غبرا گریز در
چابک چالاک،جلد جهانگیر
ضد زمهریر،سلیمان تسخیر
تاراج دهنده ی واحد القهار
بانی بنای ذوق، رنگ و روی بهار»
این چهره ی ماندگار استان در ادامه به تشریح تغییرات ایجاد شده در گاه شماری ایرانی و تاریخ عید نوروز در طول زمان پرداخت وتصریح کرد:ایرانیان باستان سال را به ۱۲ ماه، که هر ماه ۳۰ روز داشت تقسیم کرده بودند؛یعنی ۳۶۰ روز، و بنابراین برای تکمیل سال پنج روز کم می آوردند.
آنها برای جبران این پنج روز کاستی که آنرا پنجه ی دزدیده شده یا خمسه ی مسترقه می نامند عید نوروز را در ششم فروردین قرار می دادند.وی افزود:بعدها با تدوین تقویم جلالی در زمان سلطان ملک شاه سلجوقی،مبنای یک سال را همان ۳۶۰ روز قرار دادند، ولی در سال ۱۳۰۴ هجری شمسی و بر اساس قوانین جدید پنج روز به ماه های سال افزوده شد وبه این ترتیب سالهای کبیسه ۳۶۵ روزه شدند.
کشاورز همچنین به وجود آیین ها و رسم و رسومات خاص مربوط به خمسه ی مسترقه در بین عشایر کرد اشاره کرد و ابراز داشت:خمسه ی مسترقه از ۱۳ فروردین آغاز می شود و مردم کرد این پنج روز را نحس و شوم می دانستند وبه همین خاطر در این مدت مهمان نمی پذیرفتند، به مهمانی نمی رفتند، از انجام کارهای خیر خودداری می کردند و نیز برای دفع بلایای زمینی و آسمانی بر پشت و پیشانی حیوانات خود خمیر می مالیدند.وی در ادامه با اشاره به اعتقاد ایرانیان به بازگشت فروهر مردگان در آخرین جمعه ی سال و مراسمات مختلفی که برای گرامی داشتن این فروهرها و پذیرایی از آنان در این روز انجام می گیرد گفت:ایرانی ها بر اساس این اعتقاد، در آخرین جمعه ی سال خانه های خویش را تمیز و با عطریات مختلف خوشبو می کردند و همراه با خوراک های خوب جهت پذیرایی از فروهرها؛ یعنی صاحبان خردهای جاودانه به گورستان ها می رفتند، که این آیین هنوز هم در بین ایرانیان رواج دارد.
این چهره ی ماندگار استان اضافه کرد:مردم کرد در این روزها با شیربرنج،برساق و بژی از فروهرها پذیرایی می کنند.
کشاورز در خصوص جشن چهارشنبه سوری نیز خاطرنشان ساخت:واژه ی سور به معنای سرخ و آتشین است.ایرانیان در این روز آتشی روشن می کردند و بر فراز آن می پریدند و سپس با خواندن شعر معروف «زردی من از تو ،سرخی تو ازمن» ، از آتش که نما د پاکی،نور و گرما است می خواستند که نهیفی،سستی و ناتوانی را از آنان بگیرد و به آنها نیرو،تکاپو،زایش و پویش ببخشد.
کشاورز با بیان این مطلب که چهارشنبه سوری، جشنی برای زداینده گی پلیدی ها است یادآور شد:این جشن در ابتدا با نام جشن های سوری خوانده می شده و مختص به آخرین چهارشنبه ی سال نبوده است.که به احتمال زیاد این تغییر در قرون دو و سه هجری قمری؛ یعنی در زمان خلافت عباسیان روی داده باشد.چرا که ایرانیان جشنهای خود را به نقاط مختلف جهان اسلام منتقل کردند، تا آنجا که خلفای عباسی جشن چهارشنبه سوری را با شکوه بسیار برگزار می کردند.
این نویسنده ی کرمانشاهی همچنین جشن نوروز را مهمترین و با ارزشترین جشن ایرانیان خواند و دراین باره گفت:ایرانیان عقیده داشتند که زمین و آسمان پس از اینکه چند هزار سال به حال سکون ماندند،سرانجام به فرمان اهورامزدا حرکت خود را آغاز کردند که در این هنگام خورشید در بامداد نخستین روز از ماه فروردین(روز هرمزد) در نخستین دقیقه یا درجه ی برج حمل بوده است.بنابراین در نوروز،آفتاب در برج حمل یا در نیم کره ی شمالی قرار دارد که این اتفاق با اعتدال ربیعی، یکسان شدن شب وروز و نو شدن طبیعت همراه است.
وی با بیان این مطلب که چیدن سفره ی هفت سین یکی از مهمترین آداب جشن نوروز است اظهار داشت:در روزگاران قدیم در میادین هر یک از شهرهای ایران زمین، ۱۲ ستون وجود داشته که در ایام نوروز تمامی این ستون ها را با سبزه کاری می آراستند تا موجب شادابی،خرمی و سرسبزی مردم گردد، که البته امروزه این ستون ها به ظروفی کوچک در سفره ی هفت سین مبدل شده است.
وی افزود:هر یک از نمونه های سفره ی هفت سین، مانند سمنو،سبزه،سیب،سکه و... نمادی از نو شدن طبیعت و چیرگی نور،پاکی وزیبایی برتاریکی،پلیدی و زشتی است.
کشاورز با اشاره به اینکه استفاده از قصص و امثال الحکم و نیز برگزاری مراسمات مختلف برای سرگرمی و تفریح از کارهایی بوده که در ایام نوروز انجام می شده است ابراز داشت:مراسم میر نوروزی از جمله ی این مراسمات می باشد که در آن شخصی به عنوان حاکم انتخاب می شد که دیگران باید تمام احکام او را اجرا می کردند، اما این حکومت تنها پنج روز طول می کشید واین نمادی از حرکت سریع روزگار و طبیعت بود.
این محقق یادآور شد:عید نوروز با سیزده بدر خاتمه می یابد و ایرانیان در این روز ضمن برچیدن بساط نوروز، به دامان طبیعت می روند تا فارغ از رنجها و گرفتاری ها درحالیکه از زیبایی طبیعت از نو زنده شده لذت می برند، نحسی، شومی،پلیدی و پلشتی را از زندگی خود به در کنند.
کشاورز در خاتمه اظهار داشت: دیگر جشن های ایرانی نیز،مانند؛جشن سده،جشن مهرگان،جشن تیرگان و...مفهومی مشابه با مفهوم جشن های نوروزی یعنی همان جستجوی سپندارمینو؛فرشته ی پاکی،نیکی و نور و راندن انگره مینو؛فرشته ی پلیدی،بدی و تاریکی دارند.

اردشیر کشاورز

منبع : نشریه الکترونیک بلوط