شهروندی حلقه ای مفقوده در آموزش و پرورش ایران

پرسش درباب عملکرد آموزش و پرورش در ایران موضع قابل تاملی است.از جمله اینکه، محمد رضایی دوست و همکار عزیزم در پژوهش خود این امر را پی گیری کرده است. رضایی این پرسش را دنبال کرده است که آیا آموزش و پروش در ایران توان بازتولید ایدئولوژی حاکم را دارد. رضایی نقاط ضعف این سازوکار بازتولید را نشان داد. یعنی آموزش و پرورش ایران حتی توان کارخانه آدم سازی(آدم اسلامی)را هم ندارد. اما شاید هنوز تحقیقات بیشتری نیاز باشد که دریابیم تا چه اندازه عدم شکل گیری شخصیت شهروندی و عدم بازتولید نظام شخصیتی شهروندی ناشی از عملکرد نامطلوب آموزش و پرورش است؟ ای بسا شکست نظام آموزشی ما در بازتولید انسان اسلامی (از طریق مدرسه) ناشی از این امر باشد که مقوله پرورش شهروندی را مغفول نهاده است. درست است که شخصیت شهروندی با ساختار دموکراتیک هماهنگ است اما بنظر من تنها از طریق ساختار دموکراتیک است که هویت مذهبی نیز امکان انتقال می یابد.
تصور این است که مهمترین نقش مدرسه باید آماده سازی فرد برای پذیرش نقشهای اجتماعی باشد ( البته این به معنای محافظه کاری و عدم پرورش تفکر انتقادی در افراد نیست) اما مدارس دانش آموزان را برای چنین نقشهایی مهیا نمی کنند. همین طور، مدارس نمی توانند هویت ملی و همین طور هویت شهروندی را درون افراد نهادینه کنند.
امروزه بسیاری مسائل و مصیبتهایی که در زندگی شهری ایران مشاهده می کنیم به ضعف نظام تربیتی ما بر می گردد. باید گفت که نظم آموزش و پرورش ما اساسا به سمت ساختن شخصیت این دنیایی و شهروند مطلوب جهت گیری نشده اند. علاوه بر آن باید اشاره کنیم که نظام آموزشی و مدرسه ای ما کتاب محور است تا عمل محور و از سویی دیگر کتب درسی ما نیز ملغمه ناهمگنی است از اطلاعات مختلف دینی،فنی، ادبی و نظایر آن که در پی آن شخصیت نابالغی پرورش می یابد که صرفا انبانی از اطلاعات ناکارمد است.
اخلاقی که در کتب درسی بر آن تاکید شده است اخلاق شهروندی و اخلاق روابط اجتماعی نیست بلکه اخلاق به معنای امر متافیزیکی است که جایی در زندگی روزمره نمی یابد. بر اساس این اخلاق متافیزیکی ما در پی امت سازی هستیم و نه شهروند سازی. امت قابل تجزیه به فردیتهای مستقل نیست. ما در مدرسه فردیتها را نابود می کنیم و به جایش می خواهیم کلی انتزاعی(امت) بسازیم که حد و مرزی ندارد. شاید ریشه های بسیاری از مسائل شهروندی را باید در این امر دانست که نظام آموزش و پرورش ما همواره از ملت سازی طفره رفت و به بهانه امت سازی، ایرانی بودن را در سایه نهاده است.
درست براساس نحوه آموزش ما در مدارس و رسانه هاست که با شخصیت ضعیف شهروندی مواجه ایم. بنابراین بازنویسی کتب درسی بر اساس منافع ملی و مفهوم ملت، ایرانیت، و شهروندی ضرورتی اساسی است. از سویی دیگر رسانه ها باید بیش از پیش بر مفاهیم شهروندی و اخلاق مبتنی بر آن تاکید ورزند.

عباس کاظمی
http://kazemia.persianblog.ir

منبع : مطالب ارسال شده