شهروند دیروز، شهروند امروز

اینترنت یك سرویس اطلاع‌رسانی عمومی و جهانی است كه باید برای تمام اعضای جوامع قابل دسترسی باشد و به این طریق، امكان نوعی گفت‌وگوی جهانی را پدید آورد كه در آن هر فرد بتواند سخن خود را بیان كند.
در اواسط قرن بیستم بود كه انسان‌ها و جوامع بشری شاهد رنسانس دیگری بودند كه تغییرات اساسی و شگرفی را در نحوه زندگی و رفتار بشر به وجود آورد. انسان هزاره سوم هرچه در توان داشت صرف می‌كرد تا بتواند شیوه زندگی خود را به بهترین نحو ممكن در جهت بهبود كیفیت آن تغییر دهد.
در این میان بود كه اینترنت با تمامی كاركرد‌ها و تأثیراتش با قدرت تمام خلق شد. این سیستم دیر زمانی نگذشت كه جای خود را در بطن زندگی مردم و جوامع به طور افسار گسیخته‌ای باز كرد و نگرش‌های جدیدی را در عرصه‌های مختلف خلق كرد.
اینترنت بعنوان یك پدیده نوین در اجتماعات انسانی در حال گسترش است. هر روز از سوی صاحبنظران و رسانه‌ها نقش مثبت اینترنت درتوسعه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی برجسته‌سازی می‌شود و در جهت بهبود آثار مثبت و كاهش پیامدهای منفی اینترنت نظرات و پیشنهادات فراوانی ارائه می‌گردد.
جامعه امروز به طور روز‌افزون از جنبه‌های آموزشی، ارتباطات، اطلاعات، اقتصاد و بازار به تكنولوژی‌های ارتباطی و شبكه اطلاعاتی وابسته شده است. در سطح كلان اینترنت و در بعد اقتصادی به تجارت الكترونیك، در بعد سیاسی به كاهش اقتدار دولت‌ها، در بعد اجتماعی به كاهش هزینه‌ها و در بعد فرهنگی تسلط زبان انگلیسی را در پی داشته است.
اگر قبول داشته باشیم كه ساختار و بنیان زندگی امروز از اساس تغییر كرده است می‌توانیم مظاهر این تغییرات را بپذیریم، پدیده‌هایی چون دولت الكترونیك، اقتصاد الكترونیك، بانكداری الكترونیك، آموزش الكترونیك و ..... از جمله این موارد هستند.
اما زندگی در یك شهر الكترونیك و جامعه اطلاعاتی نیازمند پیش‌فرض‌هایی از سوی شهروندان آن جامعه است. پیش‌نیازهایی كه نیارمند زندگی در دولت الكترونیك و شهر الكترونیك است. شهروند امروز دیگر یك شهروند معمولی نیست. او یك شهروند الكترونیك است با تمام توانایی‌های لازم برای یك زندگی شبكه‌ای.
● آیا شما یك شهروند الكترونیك هستید؟
مانوئل كاستلز محقق اسپانیایی‌الاصل آمریكایی معتقد است: «شهر اطلاعاتی نیازمند شهروندان اطلاعاتی است.
كاستلز معتقد است بازسازی سرمایه‌داری به همراه فناوری‌های نوین، منجر به تحولی اجتماعی و در نتیجه تحول شهر شده است. این تحول شهر دو قطبی (Dual City )، را جایگزین شهرهای سنتی می‌كند. مجموعه تحولات بزرگی كه در جامعه بشری اتفاق می افتد، شهروند جامعه را به سمتی سوق می‌دهد تا مهارت زیستن در چنین جامعه را داشته باشد. اینجاست كه مفهوم شهروند الكترونیكی نمود پیدا می‌كند.
شهروند الكترونیكی كه زاییده زندگی در جامعه اطلاعاتی و شبكه‌ای است دارای این پیام است كه آدمیان برای زندگی در یك جامعه اطلاعاتی با چالش‌ها و چشم اندازهای جدیدی مواجه می‌شوند. در هر حال دستاوردهای علمی و تكنولوژی بشر در قرن بیست و یكم نیازمند تربیت شهروندی با ویژگی‌های جدید است.
در واقع امروزه شناسایی شهروندهای جدید و آماده سازی نظام تعلیم و تربیت برای توجه به این فناوری‌ها در دستور كار بسیاری از مجامع علمی بین‌المللی قرار دارد. آنچه مهم می‌نماید، این است كه باید اقدامات تربیتی در چنین جامعه‌ای كه به سرعت پیشرفت می‌كند، به طور دقیق مدنظر نظام آموزشی جامعه قرار گیرد تا شهروند الكترونیك از همان ابتدا بیاموزد كه همراه ورود به عرصه یك تكنولوژی، باید رفتار متناسب با آن را نیز داشته باشد.
شهروند الكترونیك فردی است كه با فناوری اطلاعات آشنایی داشته باشد و بتواند از خدمات شهر الكترونیك استفاده كند. موجودیت شهروند الكترونیك به عنوان محور و مركز مفاهیم فوق قرار می‌گیرد. این امر با بررسی دولت الكترونیك در كشورهای مختلف به خوبی مشخص می‌گردد. مهم‌ترین هدف سازمان و دولت الكترونیك خدمت رسانی مطلوب به شهروندان و كسب رضایت آنان می باشد. این در صورتی است كه افراد جامعه به عنوان دریافت كننده این خدمات قابلیت استفاده از این خدمات را داشته باشند.
در یک دید کلی می توان گفت رشد روز افزون دنیای مجازی به پیدایش شهروند مجازی هم منجر شده است و در این دنیا همچون دنیای واقعی که گستره عمومی‌ای دارد روابط اجتماعی‌ افراد بنا بر گسترش و رشد آن تغییر می‌کند. به عبارت دیگر دنیای مجاز هم گستره عمومی شهروندی مجازی را منجر می‌شود و هم اینکه باعث رشد گستره عمومی دنیای واقعی می‌شود. استاندارد آموزش شهروند الكترونیك یا ecitizen طرحی است كه توسط بنیاد بین‌المللی ICDL انجام شده و تلاش جدیدی در راستای نیل به اهداف جامعه الكترونیكی و دولت الكترونیكی در تمام كشور‌های دنیا به شمار می‌رود. این استاندارد در واقع به منظور نهادینه كردن مهارت‌های زندگی آنلاین طراحی شده و نه تنها مهارت‌های مورد نیاز یرای كار با كامپیوتر را آموزش می‌دهد بلكه شهروند را برای یك زندگی آگاهانه در یك جامعه بر اساس اطلاعات آماده می‌‌كند.
دریافت گواهی‌نامه شهروند الكترونیك به این معناست كه فرد توانایی كار با كامپیوتر را داشته و در عین حال قادر است تمامی نیاز‌های خود را از طریق اینترنت و ساختار شبكه برطرف كند. مطابق استاندارد، ecitizen كسی است كه از حداقل دانش لازم در رابطه با مفاهیم پایهICT، توانایی برقراری ارتباط با اینترنت و وب جهان‌گستر، توانایی مبادله پیام‌های الكترونیكی از طریق فناوری پست الكترونیكی، توانایی كافی برای یافتن اطلاعات مورد نیاز با انجام جستجو‌های موثر در وب، توانایی مقابله با پیامد‌های منفی و مخرب اینترنت، توانایی یافتن اطلاعات راجع به نحوه انجام كار‌های مختلف از طریق اینترنت، توانایی تكمیل فرم‌های آنلاین اینترنتی، و همینطور انجام كار‌های روزانه از طریق اینترنت را داشته باشد.
اما این فقط بخشی از آموزش مهارت‌های شهروندی به افراد است. مطمئنا بخش بزرگی از بار این مسولیت بر عهده نهاد‌های آموزشی و تربیتی است. شاید بتوان مدارس را در ابتدای این صف قرار داد.
با توجه به این كه مدرسه اولین جایی است فرد از طریق آن زندگی اجتماعی را برای اولین بار نجربه می‌كند، پس باید توجه بیشتری به آن كرد. اما آیا نظام آموزشی در كشوری مانند ایران كه در حال رفتن به سمت توسعه است توانایی پاسخگویی به این نیاز را دارد؟ محتویات كتب آموزشی در حالی بنیان نظام آموزشی ایران را تشكیل می‌دهد كه دانش آموزان هرگز مهارتهایی چون كار گروهی، تفكر نقاد، خلاقیت و اندیشه‌های ابتكاری را كسب نمی‌كنند چه برسد به آموزش مهارت‌های شهروند الكترونیكی!!
لذا حداقل تا به امروز نظام آموزش و پرورش در ایران، آنطور كه انتظار می‌رفته نتوانسته است در انتقال مهارتهای اولیه زندگی به دانش آموزان، موفق عمل كند و این در حالی است كه آموزش رفتار شهروندی یكی از مهمترین آموزشهایی است كه باتوجه به مؤلفه‌های امروز جهان و عصر ارتباطات، بیش از هر آموزش دیگری احساس می‌شود.
نظام آموزشی ما براساس محفوظاتی عمل می‌كند كه شاید در زندگی عملی دانش آموزان چندان كاربردی نداشته باشد و این در حالی است كه آموزش و پرورش باید دانش آموزان را برای چالش‌های زندگی در عصر دیجیتال نیز آماده كند. در نظام آموزشی ما در ایران تمركز در كتابهای درسی، بیشتر برروی دانش است. در حالی كه در مدرسه، فرصت‌هایی را ایجاد نمی‌كنیم كه دانش‌آموزان، با استفاده از آن فرصت‌ها، مهارت‌های شهروندی و اصولاً زندگی را تمرین كنند.
امروزه لزوم تغییر فعالیت‌های كلاسی، جو و فضای مدرسه احساس می‌شود. در نظام آموزشی بحثی به نام آموزش‌های رسمی وجود دارد كه شامل كتابهای درسی، تدریس در كلاس و نحوه ارزشیابی است. ولی در بطن این آموزش‌ها، برنامه پنهانی در مدارس در حال جریان است كه در ظاهر خیلی مشهود نیست، یا حداقل به آن توجه نمی‌شود.
با تمامی این تفاسیر باید گفت ابزار اولیه آموزش زندگی در یك سیستم شیكه‌ای كامپیوتر و دسترسی به اینترنت است این در حالی است كه باید دید میزان دسترسی به كامپیوتر و شبكه در میان مدارس چقدر است. آیا تعداد كامپیوتر‌های موجود در مدارس و یا دانشگاه‌های ما یا این میزان نیاز تطابق دارد؟ چند درصد از مدارس و سیستم‌های آموزشی به تجهیزات شبكه دسترسی كامل دارند؟
پاسخ به این سئوالات خود بررسی جداگانه‌ای را می‌طلبد، ولی باید گفت شبكه‌ «اینترنت»، اكنون به قول برخی از محققان و كارشناسان ارتباطات، ستون فقرات ارتباطات و اطلاعات سراسری جهان و به عبارت دیگر «شبكه شبكه‏های اطلاع‏رسانی» جهان شناخته می‏شود. اینترنت یك سرویس اطلاعاتی عمومی و جهانی است كه باید برای تمام اعضای جوامع قابل دسترسی باشد و به این طریق، امكان نوعی گفت‌وگوی جهانی را پدید آورد كه در آن هر فرد بتواند سخن خود را بیان كند.

اهدا سلطانعلی‌زاده

منبع : اخبار فن‌آوری اطلاعات ایتنا