شیر یکی پیچ هنری عشایری از کرمان

شیر یكی نامی است كه بافندگان عشایر و گاه روستایی به نوعی از گلیم میدهند. این نوع گلیم از دور شبیه قالی است و نقوش پود در بافت تنها اتصال كلید تارها بهم میباشد بطوریكه پود در اینجا اصلاً‌ آشكار نیست، درست مثل قالی كه پود آن پیدا نیست و در پشت ریشه ها مخفی است و نقش را ریشه ها بوجود میآورند . بافت شیر یكی پیچ باندازه قالی مشكل و وقت گیر است بطوریكه تولید آن از گذشته‌ی دور ، جنبه سنتی و مصرف شخصی و طایفه‌یی یا محلی داشته و بهیچوجه جنبه‌ی تجاری نیافته است و اكنون نیز توان رقابت با قالی را ندارد در حالیكه زحمت بافت آن بنظر برخی از بافندگان حتی بیشتر از قالی است.
دستگاه بافندگی تقریباً همان دستگاه بافت گلیم میباشد كه بصورت افقی روی زمین كار گذاشته میشود.
این دستگاه مركب از دو تیر چوبی موازی هم است كه تقریباً‌ به اندازه‌ی عرض گلیم و كمی بیشتر از هم فاصله دارند. دو تیر چوبی دیگر در سروته دستگاه عمود بر دو تیر فوق الذكر كار گذاشته میشوند چنانكه شكل دستگاه تقریباً مربع مستطیل است و چله های شیر یكی دو تیر واقع در سرو ته دستگاه را دور میزنند. در میان چله ها و عمود برآنها هم چوبی قرار میگیرد كه چله ها را از زیر و روی خود میگذراند. این چوب برای عبور پود كار گذاشته شده است و با پائین و بالا رفتن درگیری تار و پود را كامل میسازد. بر سر تیر فوقانی نیز كلافهای نخ پشمی مورد نیاز بافنده قرار گرفته اند.
گره زدن در شیر یكی پیچ بر دو نوع است:
اول گره متن است كه نخ رنگی از روی دوچله میگذرد سپس به پشت برگردانده شده از زیر رشته اصلی روئی عبور كرده ایجاد گره مینماید، دومین گره ، گره آب دوزی است . در این گره پود دوبار روی دو چله قرار میگیرد و خط پهن تری ایجاد مینماید. نقطه چین نشانه ادامه پود پس از گره و قطع نشدن آن است كه پس از گره محكم به پائین كشیده میشود و دو لایه گره را كاملاً بهم می چسباند.
پس از اتمام عمل گره برای یك ردیف و پود كشی لازم ، درگیری پود و گره ها را با تارهای درگیر محكم تر میسازند.
این عمل بوسیله شانه یا دفتین صورت میگیرد كه عشایر آنرا كلوزار میگویند كه شانه آن از تیغه های آهنی بسطح دست انسان تعبیه گردیده و دسته ای چوبی و كوتاه دارد.
طرح و تقش «‌شیر یكی پیچ» چندان یكسان نیست و از تنوع كافی برخوردار میباشد.
نقوش متداول بین ایل «‌راینی» با ایل « افشار»‌ و این دو با طایفه شول متفاوت است هر چند كه طرح گلی تقریباً یكی و بسیاری نقوش بین كلیه ایلات مشترك میباشد. این بافته بنا به امكانات فنی خود بسیاری از اوقات از محدوده نقوش هندسی فراتر میرود و گاه توازن و هماهنگی را از تركیب نقوش غیر متقارن بدست میآورد. رنگهای انتخابی اغلب تیره میباشد. نقش بته جقه نیز در این میان دیده میشود كه دو گل گرد در شكم آنها تعبیه شده و نسبت به یكدیگر متقارن میباشد حاشیه اغلب زنجیره‌یی و مركب از یك شكل هندسی مكرر است كه بین دو خط موازی قرار میگیرد. این حاشیه را حاشیه چرخی مینامند. گل متن « كشمیری» است كه سراسر آنرا با تكرار خود پر میكند. شیر یكی با ترنج وسط كمتر دیده میشود . نقشهای دیگر عبارتند از : ٍ«‌خارا»‌ گل عباسی ،‌گل كرمانی و جفت گل. یك نوع حاشیه دیگر هست بنام حاشیه وكیلی در گلهای گرد و وسط دایره های كوچك درون گل معمولاً برنگ قرمز و زمینه آن برنگ سبز میباشد و در اطراف اضلاع جفت گل خطوطی موازی تعبیه میشوند كه «‌آب دوزی »‌ نامیده میشوند. آب دوزی نقوش را برجسته تر مینمایاند. نیروی انسانی بالقوه ما هر در این رشته هنوز هم بطور قابل توجهی بویژه در روستای امیرآباد وجود دارد.

منبع : بنياد انديشه اسلامي