مشکلات خانوادگی و اقتصادی مهمترین عوامل خودکشی در ایران

(ایلام بیشترین و سمنان کمترین آمار خودکشی را دارند)
خسته است و تنها. احساس می‌کند هیچ راهی وجود ندارد. تمام افکارش فقط به یک راه ختم می‌شود، آن هم خودکشی است. با این کار می‌تواند از تمام مشکلاتش رها شود یا به قولی بگریزد. بدون آنکه لحظه‌ای به دختر دم بخت و پسر نوجوانش بیندیشد. به پشت‌بام می‌رود. هنوز همسر و فرزندانش از خواب بیدار نشده‌اند. شب قبل کلی سر مسائل مالی با همسرش جر و بحث کرده بود. پاهایش را به طرف پائین می‌اندازد، به سیگارش چند پک می‌زند و آنگاه خود را از پشت‌بام پرت می‌کند. الفاتحه! بررسی علل و عوامل خودکشی در افراد به‌عنوان نشانه‌هائی از عدم احساس امنیت فردی، معضلی اساسی پیش روی بسیاری از کشورهای جهان است. در امریکا هر ساله حداقل ۳۰ هزار جوان به‌دلیل آینده نامعلوم و زندگی بی‌هدف، دست به خودکشی می‌زنند و در کشور فرانسه نیز روزانه ۴۳۸ تن به‌دلایل مختلف اقدام به خودکشی می‌کنند.میزان اقدام به خودکشی در چند کشور اروپائی دیگر از جمله سوئیس و سوئد حدود ۱۸ تا ۲۵ در یکصدهزار و در مجارستان ۵۸ در یکصد هزار تن گزارش شده است. هر چند بنا بر اعلام کارشناسان، خودکشی معضل اصلی جامعه ایرانی نیست، اما بررسی آمار خودکشی در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که با آمار فزاینده‌ای در برخی از استان‌ها مواجه هستیم، به‌طوری که طبق نتایج به‌دست آمده از پژوهش‌های صورت گرفته استان ایلام بالاترین آمار اقدام به خودکشی و سمنان پائین‌ترین شاخص اقدام به خودکشی منجر به مرگ را به‌خود اختصاص داده‌اند.دکتر غنچه راهب، عضو هیئت علمی گروه مددکاری اجتماعی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی می‌گوید: خودکشی به معنای آن است که زندگی برای فرد مشکل‌تر از مرگ جلوه نماید، به‌طور معمول تعداد زنان و دخترانی که دست به خودکشی می‌زنند بیش از پسران است. هر چند خودکشی پسران و مردان بیشتر به نتیجه می‌رسد. آشکارترین دلیل خودکشی احساس ناامیدی و از دست دادن کنترل ذهنی است. در برخی موارد احساس گناه، تنهائی، فقدان حمایت، ضعف روانی، ناتوانی در کنترل فشارهای روانی، رشد نیافتگی و عدم آمادگی برای مقابله با مشکلاتی که پیش روی فرد قرار می‌گیرد. مهمترین دلایلی است که ممکن است او را به فکر یا عمل خودکشی وادار سازد. ناامیدی و بی‌پناهی می‌تواند ناشی از شرایط خانواده، مدرسه، همسالان و حتی شکست در عشق باشد. خودکشی نمودار خشم و ناامیدی فردی است که هیچ راه‌حلی را نمی‌شناسد و خود را موجود بی‌مقدار می‌یابد که شایسته زیستن نیست. در بررسی انگیزه‌های روانشناختی خودکشی می‌توان به عواملی همچون خشم برگشته به‌خود، بهره‌جوئی از دیگران، فریاد برای کمک، روان‌پریشی، واکنش در برابر فقدان‌ها و دشواری‌های زندگی، تقلید و تلقین‌پذیری و از خود بیگانگی اشاره کرد. همچنین افرادی که دست به خودکشی می‌زنند به‌طور معمول مشغولیت‌های ذهنی نسبت به مسئله مرگ و تهدید به خودکشی دارند. در مواردی مشهود است که این افراد دچار علائم افسردگی حاد هستند و یا عادت به استفاده از الکل و موادمخدر داشته‌اند. دکتر راهب، معتقد است که برای درمان فردی که احتمال دارد دست به خودکشی بزند یا فردی که سابقه خودکشی داشته است باید مورد مراقبت شدید قرار گیرد و همزمان به درمان زمینه‌هائی که منجر به خودکشی می‌شوند اقدام کرد. در مورد افرادی که از ناامیدی و افسردگی رنج می‌برند باید از درمان‌های حمایتی، شناختی و رفتاری استفاده کرد. همچنین برای درمان افرادی که درگیر مشکلات خانوادگی هستند می‌بایست از خانواده درمانی بهره برد. اشخاصی که در خطر خودکشی قرار دارند و در برابر اقدامات درمانی مقاومت می‌کنند بایستی زیر نظر روانپزشک و در محیط‌های محافظت شده تحت مراقبت قرار گیرند و در صورت لزوم از داروهای بهبودبخش که زمینه دیگری را برای درمان شناختی، عاطفی و خانوادگی فراهم می‌کنند، استفاده کرد. دکتر قاسم‌زاده، روانشناس درباره عوامل گرایش به خودکشی می‌گوید: خودکشی مقوله‌ای است که در بحث افسردگی مورد توجه است. انواع افسردگی را می‌توان به ساده و ضعیف، متوسط و شدید تقسیم کرد که در درجات افسردگی شدید، فرد با یک تصمیم قبلی اقدام به خودکشی می‌کند. در نوعی از خودکشی که ما از آن در عرف به جنون آنی یاد می‌کنیم، فرد دچار استرس ناگهانی و شدید می‌شود که حتماً زمینه‌های قبلی نیز وجود دارد. در نوع دیگری از خودکشی که بیشتر حالت نمایشی دارد، فرد اغلب به دنبال کسب محبت، جلب توجه و امتیاز گرفتن از اطرافیان است. حتی در این مورد نیز باید فوریت‌های اورژانسی و روان‌شناختی را جدی بگیریم. دکتر امان‌الله قرائی‌مقدم جامعه‌شناس در مورد عوامل مؤثر بر خودکشی می‌گوید: بررسی‌های انجام شده در ۳۳ شهر نشانگر آن است که اولین عامل مؤثر در خودکشی، عوامل خانوادگی اعم از ازدواج‌های اجباری، تهمت و افترا، بدرفتاری والدین با فرزندان به‌خصوص دختران به شمار می‌رود. دومین عامل، مشکلات اقتصادی است و پس از آن اعتیاد، فقر، طلاق، ناعدالتی‌های اجتماعی، مردود شدن در کنکور و... زمینه‌های خودکشی را در جامعه فراهم می‌آورند. همچنین بی‌توجهی والدین به نیازهای جوانان و نوجوانان ممکن است در اقدام به خودکشی آنان موثر باشد. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد کاهش روابط عاطفی، دگرگونی سیستم ارزش‌ها و تغییر و تحولات شرایط اجتماعی از علل اصلی افزایش خودکشی به شمار می‌روند. در حالی‌که کارشناسان، ”افسردگی“ را اصلی‌ترین عامل خودکشی می‌دانند، اما در برخی استان‌ها ”اختلالات خانوادگی“ مهمترین عامل ذکر شده است. افزایش خودکشی در میان جوانان حاکی از آن است که دارای شخصیت منفعل و آسیب‌پذیر هستند، بیشتر از دیگران دست به خودکشی می‌زنند. در واقع خودکشی زمانی رخ می‌ٔهد که فرد در لحظات بحرانی زندگی‌اش، خود را تنها و بدون حامی احساس می‌کند و چون تحمل شکست‌ها و ناکامی‌ها را ندارد، با از دست دادن انگیزه‌های حیاتی و امید به زندگی، مرگ را به‌عنوان آخرین گزینه انتخاب می‌کند. تقریباً هیچ جامعه‌ای را نمی‌توان یافت که اقدام به خودکشی در آن به وقوع نپیوندند. راه‌های اقدام به خودکشی موفق تا حدودی متفاوت است، به‌عنوان مثال ثابت شده که خودکشی‌های جدی و مصمم ـ که معمولاً از روش‌های جدی و خشونت‌آمیز مثل پرت کردن از ساختمان‌های مرتفع، پریدن زیر قطار، حلق‌آویز کردن، بریدن رگ یا استفاده از گلوله و... صورت می‌گیرد ـ اغلب در مردها و در سنین بالا و با موفقیت به وقوع می‌پیوندند. از سوی دیگر اقدام به خودکشی به شیوه تهدید‌آمیز یا نمایشی و با استفاده از روش‌های کم‌خطرتر مانند مصرف دارو، بیشتر در زنان و در سنین جوانی شایع است و کمتر منجر به مرگ می‌شود.
راهکارهای مقابله با خودکشی
بهترین راه‌حل این است که والدین به فرزندانشان مهارت‌های زندگی اجتماعی و مهارت‌های تصمیم‌گیری در برابر مشکلات را بیاموزند و به آنان آموزش دهند که برای حل یک مشکل، راە‌های متعددی وجود دارد که می‌توانند بهترین راه‌حل را انتخاب کنند. همچنین راه‌اندازی کلینیک‌های بهداشتی ـ روانی و تقویت آنها برای آموزش شهروندان در زمینه نوع برقراری ارتباط با دیگران می‌تواند در جهت کاهش آمار این معضل یاری‌رسان باشد. این در حالی است که هنوز مسئولان در پی چاره‌اندیشی در خصوص پیشگیری از وقوع خودکشی به‌طور منسجم برنیامده‌اند. به‌طوری‌که طرح این پرسش همچنان به اعلام راهکارهای مشاوره‌ای ختم می‌شود، بی‌آنکه به‌صورت منسجم برای آن برنامه‌ریزی صورت بگیرد.
سارا قاسمی

منبع : روزنامه اعتماد