راه‌های پیشگیری از پوسیدگی دندان

در اینجا راههای پیشگیری از پوسیدگی دندان مطرح می گردد كه هر یك مربوط به كنترل یا از بین بردن یك یا چند عامل ایجاد كننده پوسیدگی است. به عبارت دیگر با شكستن حلقه های چهار گانه عوامل ایجاد كننده پوسیدگی می توان از ایجاد و پیشرفت پوسیدگی جلوگیری كرد. در ادامه به طور كامل درباره هر یك از شیوه های پیشگیری بحث خواهد شد.
● از بین بردن میکروب‌های ایجاد کننده پوسیدگی دندان
سابقاً برای حذف میكروبها از آنتی بیوتیكها، آنزیمها و ... استفاده می شد. ولی امروزه همه معتقدند كه استفاده از روشهای فیزیكی برای برداشتن پلاك میكروبی بهترین روش است.
● پلاك دندانی چیست؟
بسیاری از غذاهایی كه شما می‌خورید، موجب می‌شوند كه باكتریها در دهان شما اسید تولید كنند.این مجموعه (غذا+ باكتری+ محصولات تولیدی باكتری)پلاك دندانی نام دارد، كه با چشم دیده نمی‌شود. نه تنها غذاهای شیرین مثل شكلات وشیرینی بلكه مواد نشاسته‌ای مثل نان، بیسكوئیت و غلات نیز باعث تولید اسید می‌شوند. اگر شما به دفعات تنقلات میل كنید، فعالیت اسیدی را در تمام روز خواهید داشت و پس از تعداد زیادی از این فعالیتهای اسیدی، دندان شما پوسیده خواهد شد.
پلاك دندانی باعث تحریك لثه‌ها، جدا شدن لثه از دندان و نهایتاً تخریب استخوان مجاور دندانها نیز می‌شود. در چنین حالتی ، دندانها لق شده و از دست می روند. بیماری لثه دلیل اصلی از دست دادن دندان دربالغین است.
هر چند شستشوی دهان با آب ظاهراً دندانها را تمیز می كند، ولی همانطور كه گفته شد پلاك میكروبی ورقه چسبنده ای است كه به سادگی پاك نمی شود. بنابراین شستشو با آب پلاك میكروبی را از روی سطح دندان برنمی دارد. پاك كردن پلاك میكروبی از دندان بوسیله مسواك صورت می گیرد.
● انواع مسواک
▪ مسواك خوب دارای مشخصات زیر است:
۱. مسواك باید رشته های نایلونی داشته باشد.
۲. رشته های مسواك باید نرم و متوسط باشد. مسواك های زیر به لثه و دندانها آسیب می رساند.
۳. اندازه سر مسواك باید متناسب با دهان فرد باشد و همچنین لازم است مسواك كودكان كوچكتر از بزرگسالان باشد. مسواك به طول دو سانتیمتر برای كودكان مناسب است.
۴. مدتی كه باید از یك مسواك استفاده شود، بستگی به میزان تمیزی، محكمی و فرم رشته های مسواك دارد. تا وقتی كه رشته های مسواك تمیز، محكم و صاف است. می توان از آن استفاده كرد. اگر فردی طور مرتب و با دقت مسواك كند، معمولاً عمر مسواك او چهار تا شش ماه است. اگر مسواك پس از یك هفته فرسوده شود نشانه این است كه فرد نادرست مسواك می زند.
● ویژگیهای یك مسواك خوب چیست؟
مسواك بایستی نرم و از نظر اندازه كوچك باشد. مسواك های نرم نایلونی كه انتهایموهای آن گرد و پخ شده ترجیح داده می شوند. دستجات الیاف مسواك باید در عرض در ۴-۳ ردیف و در طول در ۱۲-۱۰ ردیف قرار گرفته باشند.
● چرا مسواك نرم توصیه می شود؟
عامل ایجاد كننده بیماریهای لثه و دندان، لایه بیرنگ و چسبنده ای است كه شامل میكروبها در زمینه ای از بزاق و مواد غذایی بوده كه به سطح دندان می چسبد و پلاك میكروبی نامیده می شود. پلاك با كشیدن ناخن بر روی دندان به زیر آن جمع شده و دیده می شود. هدف از مسواك زدن، تمیز كردن دندانها از باقیمانده مواد غذایی و برداشتن پلاك میكروبی بوده كه با استفاده از مسواك نرم به این هدف می توان نائل گردید.
● چرا نباید از مسواك زبر استفاده كرد؟
علیرغم تصور مردم جرم رسوب یافته بر دندانها، با عمل مسواك زدن برطرف نمی گردد و نیاز به كمك دندانپزشك و استفاده از وسایلی چون قلم و دستگاه جرم گیری دارد. استفاده از مسواك های زبر و خشن و یا خمیر دندانهای ساینده علاوه بر اینكه باعث تحلیل لثه شده، سبب ایجاد سائیدگی و خراشیدگیهایی بر روی دندانها شده و استعداد گیر پلاك میكروبی و همچنین ریسك ایجاد پوسیدگی را بالا می برد.
● آیا مسواك برقی بر مسواك دستی ارجحیت دارد؟
خیر، هیچگونه تفاوتی از نظر تمیز كردن دندان با این دو روش وجود ندارد. كما اینكه نوع دستی قابلیت مانور بیشتری دارد.
● زمان تعویض مسواك چه موقع است؟
به محض اینكه موهای مسواك شروع به سائیده شدن نمود، مسواك باید تعویض شود كه این مدت معمولاً سه ماه است. اما این زمان بستگی تام به شدت و نحوهٔ مسواك زدن فرد دارد.
● خمیردندان
خمیر دندان دارای مواد شوینده، پاك كننده، براق كننده، خوشبو و خوش طمع كننده می باشد، همچنین برخی از خمیر دندانها دارای تركیبات فلوراید هستند كه مقاومت دندان را در برابر پوسیدگی افزایش می دهد. خمیر دندان حاوی فلوراید میزان پوسیدگی دندانها را به مقدار ۱۵ تا ۳۰ درصد كاهش می دهد.
استفاده از نمك خشك، جوش شیرین، و سایر پودرها برای مسواك كردن صحیح نیست و باعث ساییدگی مینا و خراشیدن لثه می شود . استفاده از آب نمك رقیق (نصف قاشق چایخوری در یك لیوان آب جوشیده سرد شده ) مفید می باشد، ولی نمی تواند جایگزین مسواك و خمیردندان شود.
● آیا از خمیر دندانها، به اندازه ای كه تمام موهای مسواك را بپوشاند باید استفاده نمود؟
خیر، لازم نیست به مقداری كه در فیلم ها و آگهی های تبلیغاتی دیده می شود،از خمیر دندان استفاده كرد. استفاده از مقدار كمی خمیر دندان كافی است چون در عمل تمیز نمودن دندانها، نقش مؤثر و مهم را خود مسواك بر عهده دارد.
● تركیب خمیر دندانها چیست؟
▪ اكثر خمیر دندانها از مواد زیر تشكیل شده اند:
▪ دترژانها به عنوان شوینده و كف كننده
▪ مواد خوشبو كننده و طعم دهنده
▪ مقدار كمی مواد ساینده
▪ مواد مرطوب كننده(غالباً گلیسیرین)
▪ فلوراید بعضی از خمیر دندانها با اهداف درمانی ساخته شده و ممكن است حاوی مواد داروئی خاصی باشند.
● از چه خمیر دندانی بهتر است استفاده شود؟
اكثریت بیماران دندانپزشكی و مردم بر این تصورند كه خمیر دندانهای خارجی بهترند، كه به چند دلیل جای تردید دارد: اكثر این خمیر دندانها به طرق قاچاق وارد شده و از منشاء ساخت، تركیب و تاریخ تولید، شرایط نگهداری و حمل و نقل آنها اطلاع دقیقی در دسترس نیست همچنین قیمت آنها بسیار گرانتر بوده و بسیاری از آنها نیز ممكن است تقلبی باشند. علاوه بر این همانطوری كه قبلاً گفته شد، عمل مسواك زدن از خمیر دندان مهمتر است. توصیه می گردد از خمیر دندانهای استاندارد ساخت داخل استفاده شود.
● آیا خمیر دندان را باید مرتب عوض كرد؟
جواب این سؤال به سلیقه و ذائقه افراد بستگی دارد. معمولاً استفاده از یك نوع صابون، عطر، غذا، خمیر دندان و ... انسان را خسته و بی میل می كند. تنوع در استفاده از خمیر دندان انگیزه ای برای تداوم عمل مسواك زدن می شود.
● روش صحیح مسواک زدن
۱. مسواك را آب سرد خیس كنید . سپس با تكان دادن ، آب اضافی آن را بگیرید و به اندازهٔ یك نخود خمیردندان روی آن قرار دهید.
استفاده از خمیر دندان زیاد باعث ایجاد كف زیاد در دهان شده و در نتیجه فرد قبل از اینكه دندانها را كاملا مسواك كند، مجبور به شستن دهان می شود. برای اینكه خمیردندان در تماس با همه دندانها قرار گیرد، خمیر دندان را به داخل موهای مسواك فشار دهید.
۲. موهای مسواك را به طور مایل (با زاویه ۴۵ درجه) روی سطح خارجی دندانها قرار دهید. به طوری كه نصف موهای مسواك روی لثه قرار گیرد. به این ترتیب موهای وسط مسواك روی طوق دندانها قرار می گیرد. در هر بار سعی كنید مسواك روی دو دندان رابه طور كامل بپوشاند.
۳. مسواك را از روی طوق دندان ۱۰ تا ۱۵ بار به سمت سطح جونده بكشید.
۴. این كار را برای سطح خارجی تمام دندانهای آن فك انجام دهید.
۵. كارهایی را كه در ردیفهای ۲ و ۳ گفته شد، در سطح های زبانی (داخلی) دندانهای آن فك هم انجام دهید.
۶. برای سطح داخلی دندانهای جلو مسواك را به صورت عمودی بر روی دندانها قرار دهید و با حركات بالا و پائین این سطح را تمیز كنید.
۷. بعد از اینكه سطح داخلی و خارجی دندانها را مسواك كردید، سطح جونده دندانها را مسواك كنید. برای این كار مسواك را بر روی سطح جونده دندانها كمی فشار دهید تا موهای مسواك به خوبی به داخل شیارهای سطح جونده وارد شود. بعد چند بار، مسواك را به جلو وعقب بكشید تا سطح جونده به خوبی تمیز شود.
۸. تمامی اعمالی كه گفته شد، در فك دیگر نیز تكرار كنید تا تمام دندانهای آن فك نیز با استفاده از مسواك تمیز گردد.
۹. چون خرده های مواد غذایی و میكروبها روی سطح زبان جمع می شود بهتر است روی زبان را هم با مسواك تمیز كنید. برای این كار مسواك را در عقب زبان قرار دهید و به طرف جلو بكشید. این كار را چند بار انجام دهید. تمیز كردن زبان نقش مهمی در از بین بردن بوی بد دهان دارد.
۱۰. پس از مسواك كردن دندانها و زبان، دهان را چند بار با آب بشوئید. ماساژ دادن لثه ها با انگشت پس از مسواك كردن مفید می باشد.
۱۱. وقتی مسواك كردن دندانها تمام شد مسواك را خوب با آب بشویید و در جایی دور از آلودگی نگهداری كنید.
توجه داشته باشید كه هیچ وقت مسواك خیس را در جعبه سربسته نگذارید، چون مرطوب ماندن مسواك باعث رشد میكروب ها روی آن می شود.● آیا همه افراد باید با یك روش دندانها را مسواك بزنند؟
روشهای متعددی برای مسواك زدن وجود دارند. دندانپزشكان برای اطفال و بیماران معلول جسمی و ذهنی روشهای خاصی را توصیه می كنند. در مورد اشخاص بالغ نیز روشهای متعددی برای مسواك زدن وجود دارد.ولی روش را كه متخصصین لثه بیشتر توصیه می كنند روش Bass می باشد كه مسواك بطور مایل تقریباً با زاویهٔ ۴۵ درجه نسبت به محور طولی دندانها در ناحیه اتصال لثه به دندان قرار میگیرد، بطوریكه احساس شود قسمتی از موهای مسواك به داخل شیار لثه ای فرو رفته است. سپس در همین حالت، حركات لرزشی كم دامنه ای در جهت جلو عقب (حداقل ۱۰ بار در هرناحیه) انجام می شود. مزیت این روش آن است كه علاوه بر لبه لثه و سطح دندان حتی الامكان داخل شیار مابین لبه لثه و دندان كه پناهگاه خوبی برای میكروبهاست، نیز تمیز می گردد. بهتر است پس از این نحوه مسواك زدن، چند بار نیز مسواك از روی لثه به طرف لبه دندان بصورت چرخشی و جاروئی كشیده شود. برای تمیز كردن سطح پشتی دندانهای قدامی و دندانهای عقل می توان از روبرو مسواك را داخل دهان برده و مسواك نمود.
● راهكارهایی برای افراد با ناتوانی اندام كه در گرفتن مسواك مشكل دارند:
۱) از یك نوار الاستیك برای گرفتن مسواك با دست استفاده كنید.
۲) دسته مسواك را با اسفنج، توپ لاستیكی یا دسته دوچرخه ضخیم نمائید.
۳) طول دسته مسواك را با یك تكه چوب یا پلاستیك مثلاً یك خط‌ كش یا یك چوب زبانی افزایش دهید.
۴) نخ دندان را به شكل حلقه درآورید تا راحت‌تر در دست گرفته شود.
۵) از مسواك‌های الكتریكی یا نگهدارنده‌های نخ دندان كه بطور تجاری در دسترس می‌باشند، استفاده نمائید.
● تعداد دفعات مسواک زدن در شبانه‌روز
بهتر است بعد از هر وعده غذا، دندانها را مسواك كرد. البته چون این كار برای همه عملی نیست، توصیه می شود حداقل دوبار، شب قبل از خواب و صبح قبل یا بعد از صبحانه دندانها را مسواك كنید.
نكته مهمی كه وجود دارد این است كه در مسواك كردن باید پلاك میكروبی را از روی دندانها برداشت، در حالی كه بسیاری از مردم در هنگام مسواك كردن فقط به حذف خرده های غذایی از روی دندانها فكر می كنند. در واقع خرده های باقی ماندهٔ غذا معمولاً با حركت لب، زبان، گونه و جریان بزاق از روی دندانها پاك و شسته می شوند.
مطلب دیگری كه حائز اهمیت می باشد، این است كه وقتی سطوح دندانی پاك و براق می شوند امكان چسبیدن میكروب ها به آنها كمتر خواهد شد بنابراین اگر شخص حتی یك بار در شبانه روز با دقت و حوصله تمام سطوح دندانهایش را مسواك كند كافی خواهد بود.
این نكته بخصوص در مورد كودكان اهمیت دارد. بسیاری از پدر و مادرها كودك خود را در ساعات پایانی شب كه كودك خسته و خواب آلوده است، مجبور به مسواك كردن می كنند. در حالی كه اگر در هر ساعتی از شبانه روز ، كه كودك آمادگی و نشاط لازم برای مسواك زدن را دارد، این كار صورت بگیرد علاوه بر تمیز شدن دندانها در ایجاد فرهنگ بهداشتی مناسب هم اثر خواهد داشت.
● مسواک زدن را از چه سنی شروع کنیم؟
همزمان با رویش اولین دندان، پلاك میكروبی می تواند روی آن بنشیند، بنابراین تمیز كردن دندانهای كودك را از همان ابتدای رویش اولین دندان باید شروع كرد ، البته این كار با مسواك انجام نمی شود. بلكه با استفاده از پارچه مرطوبی كه روی دندانهای نوزاد كشیده می شود می توان پلاك میروبی را حذف كرد.
از سن دو و نیم سالگی، كه تقریباً همه دندانهای كودك رویش یافته است، باید مسواك كردن دندانهای كودك را شروع كرد. این كار باید توسط پدر و مادر انجام گیرد و تا ۵-۴ سالگی كه كودك خود قادر به مسواك كردن نباشد لازم است پدر و مادر دندانهای او را تمیز كنند و سپس بر مسواك زدن كودكان نظارت كنند.
● استفاده از خمیردندان برای کودکان
استفاده از خمیر دندان برای كودكان مفید است ولی در كودكانی كه خمیر دندان را قورت می دهند، بهتر است تا رفع عادت، از خمیر دندان استفاده نشود و یا از خمیر دندان بدون فلوراید استفاده گردد. زمانی كه كودك بتواند خمیر دندان را از دهان خارج كند، استفاده از خمیر دندانهای حاوی فلوراید توصیه می شود.
در تهیه خمیر دندان كودكان باید دقت كرد. خمیر دندانهای مخصوص كودكان اگر مواد قندی بیشتری داشته باشد برای دندانها مضر بوده و بهتر است استفاده نشود.
● روش استفاده از نخ دندان
با مسواك كردن نمی توان سطوح بین دندانی را تمیز كرد برای این كار باید از نخ دندان استفاده شود. نخ دندان نخ مخصوصی است كه از ابریشم یا نایلون ساخته شده و می توان آنرا از داروخانه تهیه كرد.
● قبل یا بعد از مسواك كردن دندانها، باید با استفاده از نخ دندان سطوح بین دندانی را تمیز كرد. برای استفاده از نخ دندان باید :
۱. قبل از استفاده از نخ، دستها را با آب و صابون خوب بشویید.
۲. حدود ۳۵ سانتی متر از نخ دندان را ببرید.
۳. دو طرف نخی را كه بریده اید، در هر دو دست، به دور انگشت وسط بپیچید .
۴. سه انگشت آخر را ببندید و دو دست را از هم دور كنید تا نخ محكم كشیده شود. به این ترتیب انگشت نشانه و شست هر دست آزاد می ماند.
۵. قطعه ای از نخ به طول ۲ تا ۵/۲ سانتی متر را مطابق شكل، بین انگشتان شست و اشاره هر دست نگاه دارید.
۶. نخ را باحركتی شبیه اره كشیدن به آرامی به فضای بین دندانها وارد كنید. مواظب باشید نخ لثه را زخم نكند.
۱/۶ _ برای وارد كردن نخ بین دندانهای فك پایین از دو انگشت اشاره استفاده كنید.
۲/۶ _ برای وارد كردن نخ بین دندانهای فك بالا از دو انگشت شست یا انگشت شست و اشاره استفاده كنید.
۷. نخ را به كناره یكی از دندانها تكیه داده و با ملایمت به زیر به لثه ببرید. وقتی نخ را تا آنجا كه ممكن است به زیر لثه بردید، آنرا به سطح كناری دندان بچسبانید و چند بار به طرف بالا و پایین حركت دهید.
۸. نخ را كمی حركت داده قسمت تمیز نخ را در همان محل، به سطح بین دندانی مجاور بچسبانید و همین كار را تكرار كنید. بعد از آن نخ را از بین دندانها خارج كنید. آن قسمت از نخ را كه برای این دندانها استفاده كرده اید جابجا كنید و نخ كشیدن دندان بعدی را شروع كنید. این كار را برای تمام سطوح بین دندانها تكرار كنید.
۹. پشت آخرین دندان هر فك را نیز مثل دندانهای دیگر نخ بكشید.
برای تمیز كردن سطوح بین دندانی هیچ وقت از چیزهای سخت و نوك تیز مثل سنجاق و چوب كبریت استفاده نكنید.
اگر استفاده از مسواك و نخ دندان باعث درد و خونریزی از لثه ها شود، نباید آن را ترك كرد. در اكثر مواقع با ادامه این كار و سالم شدن لثه، درد و خونریزی هم از بین می رود . اگر درد و خونریزی پس از یك هفته از بین نرود. لازم است به دندانپزشك مراجعه شود.
● توصیه های مهم:
۱ - فاصله انگشتانی كه برای كنترل نخ در حین پاك كردن سطوح بین دندانی بكار می روند از یكدیگر نباید بیشتر از ۱/۵ سانتی متر باشد.
۲ - نخ را به آرامی و با حركتی اره مانند و بدون فشار از بین دندانها عبور دهید و سپس آن را با كمك هر دو انگشت بكار گرفته شده به مدت چند بار (متوسط ۶ بار) در جهت بالا و پایین در یك طرف دندان و در تماس با دندان حركت دهید. این عمل را برای دندان كناری نیز انجام دهید.
۳ - نخ را تا مدخل شیار لثه ای (شیار موجود بین دندان و لبه لثه) برده، ولی نباید داخل لثه فرو برده و باعث زخمی شدن آن شوید.
۴ - سعی كنید به هنگام تمیز نمودن، نخ تمام سطوح جانبی دندان را در برگیرد.
۵ - وقتی نخ ریش و یا كثیف شد با چرخاندن و انتقال مقداری از آن به دور انگشت وسط یك دست توأم با آزاد كردن قسمت مساوی از آن كه به دور انگشت وسط دست دیگر پیچیده شده است ، می توانید از قسمت تازه نخ استفاده كنید.
۶ - بهتر است بعد از هر وعده غذا از نخ دندان استفاده شود.

منبع : اداره سلامت دهان و دندان