شهرک الکترونیک را دریابید

اگر بگوییم الگوی مصرف در موضوع انرژی اصلاح نمی‌شود مگر با استفاده گسترده از فناوری اطلاعات، شاید چندان به گزافه نباشد، چراکه مزایای استفاده از فناوری اطلاعات گسترده‌تر از ماشینی شدن کارها و تغییر شکل ظاهری آنهاست‌.
رهبر معظم انقلاب با نامگذاری امسال به نام سال اصلاح الگوی مصرف، حجت را بر همه تمام کرد تا به فکر راه‌حل‌های اساسی برای حل و فصل موانع استقرار الگوهای صحیح مصرف باشند‌. این اصلاح الگو نه‌تنها به معنای کم کردن مصرف بلکه دارای معنایی بلندتر از اینهاست‌. مصرف سوخت در کشور ما تقریبا ۵ برابر سرانه جهانی آن است که این موضوع را می‌توان با تولید خودروهای کم‌مصرف تا حدی کاهش داد‌؛ اما آیا این راه‌حل پاسخگوی تناقض مصرف است یا تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان داخلی به این موضوع رغبتی دارند؟ حال به فرض، این را هم بپذیرند. آیا خودروهای تولید داخل در کمتر از ۱۵ یا ۲۰ سال آینده قابلیت تبدیل به خودروهای کم‌مصرف را دارند؟ بی‌شک در شرایط فعلی، استفاده از انرژی‌هایی سوخت‌های نوین مانند سوخت‌های هیدروژنی و امثال آن برای تولید و مصرف‌کننده داخلی چیزی بیش از یک شعار نیست، بعلاوه تمام این راهکارها هزینه‌های بسیار بالایی را برای هر دو طرف در بر دارد. یعنی هم تولیدکننده باید هزینه‌های بالای تولید خودروهای جدید را بپردازد و هم خریدار (اگر خریداری باشد) باید هزینه‌های تولیدکننده را جبران کند‌. با یک حساب سرانگشتی نیز می‌توان به این نتیجه رسید که اصلاح الگوی مصرف نیازمند تغییر اساسی در دیدگاه است‌.
● راه‌حل چیز دیگری است
مصرف انرژی را باید طور دیگری مدیریت کرد. پس برای این کار ابتدا باید بررسی کنیم که چه عواملی باعث افزایش مصرف انرژی است‌. یکی از اصلی‌ترین عوامل در بالا رفتن سطح مصرف سوخت، ترددهای درون شهری و برون شهری خودروهاست، یعنی پدیده‌ای که آن را با نام سفرهای غیر ضروری درون شهری می‌شناسیم. این سفرها در حالت کلی به ۴ دسته تقسیم می‌شوند. اول سفرهایی که برای رسیدن به محل کار و بازگشت از آن انجام می‌شود، دوم سفرهایی که برای انجام امور روزمره پس از رسیدن به محل کار انجام می‌شود، سوم سفرهایی است که برای جابه‌جایی بار و اشیا انجام می‌شود و چهارم سفرهایی است که به منظورهای دیگر انجام می‌شود که قسمت کوچکی از سفرهای درون شهری را تشکیل می‌دهند. دسته اول مشکل ترافیک صبح و عصرگاهی را ایجاد می‌کنند و دسته دوم نیز با سنگین کردن ترافیک، راه را برای انجام سفرهای دسته سوم ناهموار می‌کند. دسته چهارم هم نقش زیادی در ترافیک ندارد. به تمام اینها، بالا رفتن مصرف سوخت در ترافیک سنگین و اتلاف میلیون‌ها ساعت وقت شهروندان در ترافیک را اضافه کنید که مبلغی تقریبا غیرقابل محاسبه را بر دوش اقتصاد همه مردم تحمیل می‌کند که اگر بخواهیم باز هم مانند همیشه فقط در پی راه‌حل‌های تکراری باشیم نه نتیجه‌ای به دست خواهیم آورد و نه مشکلی واقعا حل خواهد شد.
● می‌توان صورت مساله را پاک کرد
برای اتخاذ یک راه‌حل دیگر باید رویکرد جدیدی در پیش گرفت و برای این کار لازم است ابزاری نو در اختیار گرفت. فناوری اطلاعات می‌تواند بهترین ابزار برای این کار باشد‌. با استفاده از این فناوری می‌توان صورت مساله ترافیک را پاک کرد، یعنی دیگر برای حل مساله ترافیک و اصلاح الگوی مصرف نیازی نخواهد بود تا به فکر حمل ونقل و تجمیع ترافیک یا ساختن راه‌های بیشتر برای مقاصد محدود بود‌یا دیگر نیازی نخواهد بود تا برای حل مشکل حمل و نقل برای تولید خودروهای مختلف میلیاردها دلار هزینه کنیم و باز هم میلیاردها تومان برای سوخت و نگهداری و بیمه آنها هزینه کنیم و بازهم میلیاردها تومان برای احداث خیابان و توسعه گذرگاه‌ها و امثال آن بپردازیم تا همین خودروها جایی برای عبور داشته باشند و پس از این همه هزینه کردن‌های تکراری، مشکلاتی داشته باشیم به نام ترافیک،‌ آلودگی و مصرف بی‌رویه سوخت‌. فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان صنعتی سبز برای تقویت زیرساخت‌های توسعه پایدار و اصلاح و تنظیم سامانه‌های هدایت و کنترل نیازهای مختلف جامعه از جمله تقویت پایه‌های اقتصادی کشور می‌تواند به عنوان یکی از اصلی‌ترین گزینه‌ها مطرح باشد.
الگوی مصرف در حقیقت الگوی رفتار ماست، پس برای اصلاح الگوی مصرف نیاز است رفتارمان را تغییر دهیم و این تغییر رفتار را نیز براساس نیاز و دستاوردهای فناوری اطلاعات هدایت کنیم تا بتوانیم با آهنگ تغییرات جامعه نوین هماهنگ شویم‌.
● خروج از منزل فقط برای تفریح
پیشگامان عرصه دنیای ارتباطات برای ایجاد دنیایی که کاملا بر اساس فناوری اطلاعات بنا شده باشد شعاری را هدف قرار داده‌اند که بر اساس آن برای انجام هیچ کاری لازم نیست از منزل خارج شد، مگر برای تفریح‌. شاید این حرف برای ما یک خیال دست نیافتنی باشد، اما این طور نیست و اگر بخواهیم می‌توانیم به آن نقطه هم برسیم، ولی بدون داشتن یک هدف بسیار دور و بر اساس حقایق موجود، فردای ایده‌آلی را می‌توان ترسیم کرد، چراکه به این هدف آرمانی هرچه نزدیک‌تر شویم از مزایای بیشتری نیز بهره‌مند می‌شویم‌. مزایای فناوری اطلاعات آنقدر گسترده است که تمام آنها را به صورت کامل نمی‌توان نام برد، اما به مهم‌ترین آنها که بر اقتصاد و الگوهای مصرفی نقش دارند نگاهی گذرا خواهیم داشت‌.
اگر بخواهیم بازهم مانند گذشته فقط به دنبال راه‌حل‌های تکراری باشیم نه نتیجه‌ای به دست می‌آوریم و نه مشکلی واقعا حل خواهد شدشهر الکترونیک به عنوان در برگیرنده بخشی عمده از فعالیت‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات از جمله محورهای سرمایه‌گذاری کشورها در زمینه فناوری اطلاعات است‌. شهر الکترونیک که برخی آن‌را شهر مجازی نیز می‌نامند، شهری است که در آن نیازی به مراجعه و پیگیری دستی کارهای اداری نیست و تنها با ارائه درخواست‌های الکترونیک می‌توانید از تمام امکانات اداری شهری بهره‌مند شوید و دیگر برای انجام یک کار اداری ساده وقت نخواهید گذاشت، چراکه سیستم‌های ادارات در شهر الکترونیک کاملا مبتنی بر فناوری‌هایی مانند اینترنت است و دیگر ارباب رجوع به این ادارات، مراجعه حضوری ندارد. حال خودتان حساب کنید که اگر مراجعه به ادارات را از سفرهای شهری حذف کنیم ترافیک به چه صورتی در خواهد آمد‌. در شهر الکترونیک، آموزشگاه‌ها و مراکز فرهنگی بیشتر فعالیتشان مبتنی بر وب است و بیشتر مراجعان آنها کاربران اینترنت هستند و نه در راه ماندگان ترافیک‌. به این ترتیب، مقدار زیادی از سفرهای درون شهری که به مقاصد آموزشی مانند رفتن به کلاس درس یا خرید کتاب و امثال آن انجام می‌شود نیز از جمع ترافیک شهری کاسته می‌شود‌.
بانکداری الکترونیک نیز به عنوان ستون فقرات اقتصاد نوین یکی دیگر از مواهب دنیای فناوری اطلاعات است که بر اساس آن تمام فعالیت‌های مالی، بانکی و اعتباری افراد حقیقی، حقوقی و دولتی از بستر سنتی به بستر الکترونیکی منتقل می‌شوند که این مساله باعث می‌شود امور بانکی در کمترین زمان ممکن انجام شود که در بیشتر موارد کارها به صورت همزمان و آنلاین انجام می‌شود و دیگر وقت کسی برای انجام امور بانکی تلف نمی‌شود و از آن مهم‌تر این کار باعث می‌شود براساس نیازهای مشتری، خواسته‌ها با سرعت بیشتری انجام شود و زمان خواب سرمایه در بانک‌ها حذف گردد‌. بانکداری الکترونیک که دارای شاخه‌های مختلفی است برای افراد این امکان را فراهم می‌آورد که از هر مکانی به هر حسابی دسترسی داشته باشند و اصولا حضور فیزیکی فرد دیگر مطرح نیست‌. بر اساس اصول این نوع بانکداری، نظام‌مندی کارها بر اساس ساختاری انجام می‌شود که در آنها دیگر کسب و کار مانند گذشته بر اساس سلایق و روابط نیست، بلکه همه چیز را ضوابط مشخص می‌کند که این مساله جلوگیری‌کننده اتفاقاتی مانند رانت‌خواری، معوقات بانکی و اختلاس است‌. حال از این بحث که بگذریم داشتن ارتباط دائم با حساب‌های مالی و عدم نیاز برای مراجعه به بانک می‌تواند هم سرعت انجام معاملات و هم سرعت خودروهای داخل خیابان را بالا ببرد. با این حساب تقریبا تمام سفرهای درون شهری که برای انجام امور بانکی انجام می‌شود از میان انبوه خودروهای موجود حذف می‌شوند، حتی امور بین بانکی مانند تبادل لاشه چک نیز از این میان برداشته می‌شود و همه چیز بر مبنای سامانه‌های الکترونیک خواهد بود‌. کارت‌های اعتباری و کارت‌های خرید نیز که بر اساس آن می‌توانیم بدون نیاز به همراه داشتن پول نقد خرید یا بسیاری از کارهای بانکی را انجام دهیم‌.
بانکداری مبتنی بر پیام کوتاه نیز یکی دیگر از مزایای فناوری اطلاعات و بانکداری الکترونیک است. بانکداری همراه یا همان بانکداری موبایل این امکان را می‌دهد که از هر کجا و تنها با داشتن یک تلفن همراه امور بانکی خود را تا حدود بسیاری انجام دهید‌.
استفاده از تمام این مزایا در گروی داشتن چند چیز است ۱) زیر ساخت ۲) قانون و امکان اجرا ۳)فرهنگ‌. موارد اول و دوم براساس چشم‌اندازهای هر کشوری برای آن تهیه و تعریف می‌شود که بر اساس سند چشم‌انداز ۲۰ ساله و برنامه‌های توسعه برای افزایش بهره‌وری ملی (National Productivity) زیر ساخت‌ها و قوانین تا حدودی مهیا شده است، اما مهم‌تر از تمام اینها فرهنگ استفاده از این مزایاست که اگر نباشد هیچ گاه نه شهر الکترونیک کاربردی خواهد داشت و نه سودی از این موج چهارم یعنی عصر اطلاعات نصیب کسی خواهد شد و همان طور که ذکر شد هیچ الگویی در مصرف ما تغییر نمی‌کند مگر این‌که فرهنگ مصرف را تغییر دهیم و به شیوه‌های نوین نزدیک‌تر شویم‌.
این تغییر فرهنگ مصرف که رهبر انقلاب هم در نماز عید فطر سال گذشته و هم در نوروز امسال به آن تاکید داشتند باید همه‌گیر باشد و این همه‌گیر شدن، هم قانونگذار را شامل می‌شود و هم مجری قانون را‌.
● مراقب دست‌های آماده رانت‌خواری باشیم
درست است که در بسیاری از موارد نیاز به یک جهش الکترونیک داریم، اما مراقب باشیم رانت‌خوارهای اقتصادی این بار از این دروازه وارد نشوند و تجربه تلخ برخی قراردادهای گذشته و حال را در اجرای طرح‌‌های فناوری اطلاعات شاهد نباشیم‌. استفاده از مناقصه‌های همگانی و شفاف که همه امکان حضور در آن را داشته باشند و مراحل آن نیز با شفافیت پیش برود در کنار داشتن نهادی متخصص و ناظر بر این قراردادها که با هدف استقلال دیجیتال کشور همراه باشد می‌تواند تا حدود زیادی جلوی حرکات مخرب رانت خواران را بگیرد‌‌.

سعید نوری آزاد

منبع : روزنامه جام‌جم