انواع فوران های آتشفشانی

فورانهای آتشفشانی به طرق گوناگون طبقه بندی شده اند كه هیچكدام به تنهایی رضایت بخش نمی باشند. انواع معمول طبقه بندی فورانها عبارتند از شكل دهانه كه از آن فوران صورت می گیرد محل قرار گیری دهانه در كوه آتشفشان و بالاخره خصوصیت عمومی فوران كه آیا آرام است یا شدید, انفجاری است یا غیر انفجاری گدازه خیلی سیال میباشند و یا غلیظ و غیره .
● طبقه بندی بر اساس شكل دهانه
طبقه بندی بر اساس شكل دهانه و محل قرار گیری آن محل كه مواد آتشفشانی از درون زمین به سطح می رسند ممكن است یك شكستگی و شكاف باشد ویاحالت استوانه ای وپایپ مانند داشته باشد مطابق با شكل دهانه فورانهای آتشفشانی را بطور معمول تحت عنوان فوارنهای شكافی (Fissure eruptions) و یا فورانهای با دهانه مركزی (Central vent eruptions) تقسیم بندی می نمایند. لیكن برخی از آنها به این شكل نمی باشند . همچنین بیشتر دهانه های آتشفشانهای اقیانوسی نیز بصورت شكافی هستند.
بنابراین بهتر است اصطلاح دهانه مركزی (Central vent) را به منظور شكل دهانه بكار نبرده و بلكه برای فورانهایی كه از دهانه های استوانه ای شكل انجام می گیرد اصطلاح فورانهای پایپی (Pipe eruptions) بكار برده شود. اصطلاح فوران دهانه مركزی(Central vent eruptions) را دررابطه با دهانه موجود در قله و یا مركزكوه آتشفشان بكار ببریم. یك دهانه مركزی در این صورت ممكنست مربوط به یك فوران شكافی و یا پایپی باشد. فورانهای مربوط به قله كوه آتشفشان بدین طریق بعنوان فورانهای مركزی Central) eruptions)ویا فورانهای قله ای Summit eruptions)) محسوب میشوند كه معمولترین نوع فوران آتشفشانی است. اما گاه پیش می آید كه فورانهای آتشفشانی از دامنه , كنار , و یا جلوی آتشفشان صورت میگیرد.
فورانهایی كه از دهانه های نزدیك و یا ماوراء آتشفشان صورت گیرد بعنوان فورانهای برون مركزی Excentric eruption)) نامیده می شوند. فورانهای مربوط به قله كراتر یا دهانه بالای كوه آتشفشان بنام فورانهای پایانه (Terminal eruption) و آنهائی كه در دامنه آتشفشان ولی نزدیك به قله صورت میگیرد بنام فورانهای نیمه پایانه(Subterminal eruption) نامیده شده اند.چه فورانهای پایانه و چه نیمه پایانه بعنوان فورانهای قله ای در نظر گرفته شده اند.
مخروطهای كوچك روی دامنه آتشفشان بزرگ اصلی كه بر اثر فعالیتهای كناری بوجود می آیند.گاه تحت عنوان مخروط های انگلیParasitic cones)) و یا مخروطهای عارضی (Adventive cones) نامیده شده اند.
بیشتر فورانهای آتشفشانهای سپری اقیانوسی از نوع فوران های شكافی می باشند. بر عكس غالب فورانهای قله ای كوههای آتشفشانی خشكی از نوع فورانهای پایپی میباشند. فورانهای دامنه ای آتشفشانهای خشكی ممكن است از نوع پایپی باشد اما غالباً مربوط به فروانهای شكافی می گردند.
نادر بودن دهانه های پایپی در آتشفشانهای سپری اقیانوسی و همچنین در بازالتهای جلگه ای كسترده احتمالاً حداقل بخشی از آن بواسطه ویژگی فقر گازی ماگماهای تشكیل دهنده این ساختمانهای آتشفشانی و در نتیجه نبود فعالیت انفجاری است .در فعالیت های طولانی مدت یك دهانه آتشفشانی باز ممكن است حالات مختلف پیش آید كه این حالات بستگی به غلظت و میزان گاز موجود در گدازه دارد.
● طبقه بندی بر اساس ویژگی فوران
فورانهای آتشفشانی میتوانند بر اساس نسبت فعالیت انفجاری آن معلوم شود . فورانهای انفجاری ممكن است كاملاً از مواد پرتابی انفجاری یعنی تفرا تشكیل شده باشند. از طرف دیگر فورانهای جریانی (Effusive eruptions) ممكن است شامل مواد انفجاری خیلی كم باشد و تقریباً از گدازه تشكیل شده باشند.
فورانهای مختلط Mixed eruptions)) شامل مواد گدازه ای و انفجاری می باشند. فورانهایی كه بطور كامل فاقد مواد انفجاری باشند بسیار نادر هستند. غالب فورانهای آتشفشانی بصورت انفجاری و یا مختلط انجام میگیرند.
بطور سنتی انواع مختلف فورانهای آتشفشانی را بحت نام آتشفشانها طبقه بندی نموده اند كه در واقع معلوم كننده ویژگی عادی فعالیت آنهاست. بدین ترتیب ما فورانهای نوع هاوائی , استرومبولی , ولكانین و پلوئن داریم. البته ایرادهائی به این نوع طبقه بندی بوده است زیرا كه همواره فعالیت یك آتشفشان بیك طریق نمی باشد. در حقیقت دو نوع فعالیت و یا بیشترممكن است بطور همزمان در دهانه های مختلف در یك آتشفشان ملاحظه گردد.كاملاً امكان دارد در سه دهانه مختلف مثلاً در كراتر استرومبولی بطور همزمان فورانهائی از نوع استرومبولی , و ولكانین داشته باشیم. ولی بهر صورت این حقیقت نیز وجود دارد كه غالب آتشفشانها دارای رفتار فورانی خاص خود بوده و گاه ممكن است تغییراتی نیز ملاحظه گردد.
در هر حال طبقه بندی ارائه شده در تابلوی زیر برخی مربوط به نام آتشفشانها است و بعضی دیگر مانند فورانهای سیلابی(Flood eruptions) و یا فعالیت فومرولی (Fumarolic activity) تعیین كننده ماهیت و مقیاس فعالیت ویك نام یعنی پلینین (Plinian) از نام طبیعی دان مشهور رومی (Pliny the elder) كه زندگی خود را در فورانی از این نوع از دست داد, گرفته شده است. ضمناً بایستی متذكر گردید كه همه گونه تدریج ممكنه ما بین یك نوع فعالیت به فعالیتی از نوع دیگر وجود دارد.