معجزه در همین حوالی

تجربه ثابت کرده در کارنامه فرزاد موتمن نباید به‌دنبال یک خط مشترک باشیم. «جعبه موسیقی» ارتباطی با دیگر فیلم‌های این کارگردان ندارد و تجربه‌ای است که این روزها اصطلاح معناگرا را برایش به‌کار می‌برند. «جعبه موسیقی» فیلمی پربازیگر با قصه‌ای ماورایی است.
پیش از این در آثار این کارگردان نشانه‌هایی از چنین شخصیت‌ها و فضاهایی ندیده بودیم. موتمن امیدوار است که این تجربه برای مخاطب جذاب باشد.
▪ هرکدام از فیلم‌هایتان در یک ژانر و با حال‌وهوای متفاوت با دیگر آثارتان است. «جعبه موسیقی» هم یک درام ماورایی است، قصه‌ای که پیش از این تجربه نکرده بودید.
ـ البته یک درام ماورایی با مایه‌های مذهبی.
▪ پیش از این به سراغ قصه‌های مذهبی و فضاهای معنوی نرفته بودید. تجربه خوبی بود؟
ـ بله، کار با مفاهیم اعتقادی و باورهای دینی در یک قالب غیرمتعارف و جذاب برایم جالب بود. سعی کردم این مفاهیم را در شکلی به‌کار بگیرم که برای مخاطب جذاب باشد.
▪ فیلمنامه «جعبه موسیقی» را مسعود احمدیان نوشته، این فیلمنامه چه جذابیتی داشت که آن را انتخاب کردید؟
ـ فیلمنامه اولیه «یک جایی بهتر از اینجا» نام داشت. احمدیان فارغ‌التحصیل الهیات است و با مفاهیم و معانی مذهبی آشناست. فیلمنامه‌ای که او نوشته بود، الهام‌گرفته از تعالیم شیعه و درباره مرگ بود. او فیلمنامه را تمام نکرده بود و می‌خواست بعد از مشخص‌شدن کارگردان آن را به پایان برساند.
▪ در آن مقطع، تهیه‌کننده فیلم مشخص بود؟
ـ بله، احمدیان با محمد خزاعی قرارداد بسته بود.
▪ و در نهایت شما انتخاب شدید.
ـ زمانی که حضور من در این پروژه قطعی شد، با احمدیان صحبت‌هایی کردیم و او پس از این صحبت‌ها نسخه‌ای با نام «همه می‌میرند» را نوشت که پروانه ساخت را براساس آن گرفتیم. پس از آن از نظر و پیشنهادهای مسعود فراستی، امید روحانی و شادمهر راستین استفاده کردیم. خوشبختانه احمدیان ذهن بازی داشت و کاملا حرفه‌ای با ماجرای نوشتن فیلمنامه برخورد می‌کرد و نظرها را می‌شنید. باتوجه به این نظرات و گفت‌وگوها، فیلمنامه تغییر کرد و نسخه «جعبه موسیقی» نوشته شد.
▪ پروسه نوشتن فیلمنامه چقدر طول کشید؟
ـ ۶ ماه طول کشید تا به فیلمنامه‌ای رسیدیم که به‌نظرم راضی‌کننده بود.
▪ اشاره کردید به اینکه نسخه اولیه فیلمنامه درباره مرگ بود. این ویژگی در «جعبه موسیقی» هم وجود دارد؟
ـ «جعبه موسیقی» درباره مرگ اما سرشار از امید است. تصویر تلطیف‌شده‌ای از مرگ در این فیلم می‌بینیم. قصه فیلم درباره ملاقات یک بچه با یک روح است. ایجاد تعادل و حفظ آن در فیلم، کار سختی بود. نمی‌خواستم فیلم تلخ و تراژیک باشد، امیدوارم این تعادل را در فیلم ببینیم.
داستان‌هایی که مربوط به ارواح و دنیاهای دیگر است، معمولا با جلوه‌های ویژه تصویری می‌شود و کارگردان‌ها علاقه زیادی دارند که با جلوه‌های ویژه تصویری مخاطب را تحت تاثیر قرار بدهند. جالب است که شما در «جعبه موسیقی» از این کار پرهیز کرده‌اید.
من از همان ابتدا به این موضوع فکر کرده بودم که فیلم، فضایی رئال داشته باشد و بین مرز باریک رئال و فانتزی، حرکت کنیم. این ویژگی از نظر کارگردانی، کار را سخت می‌کرد و باید مثل یک بندباز حرکت می‌کردیم و تعادل و توازن در فیلم ایجاد می‌کردیم. رفتن به یک سمت و توجه بیش‌ از حد به یک بخش از ماجرا به کل فیلم لطمه می‌زد. امیدوارم این پرهیز از نمایش جلوه‌های ویژه به فیلم لطمه نزند. ارواح این فیلم در سفر مدام بین این دنیا و آن دنیا هستند اما سعی کردم این سفرها را رئال ببینم.
▪ فکر نمی‌کنید این ویژگی به باورپذیری مخاطب لطمه بزند؟
ـ ما براساس اعتقاد و باورهای دینی‌مان به روح در شکل و قالب دیگری ایمان داریم و تصور ما با تصور غربی‌ها در این زمینه کاملا تفاوت دارد. من در «جعبه موسیقی» سعی کردم فضایی ایجاد کنم تا بیننده قراردادی که درباره شخصیت‌ها و فضا با او می‌گذاریم بپذیرد. مانند تجربه‌ای که در تعزیه دارد. در تعزیه اگر یک ظرف آب در صحنه باشد بیننده این قرارداد را می‌پذیرد که این، آب فرات است. به نظرم آمد استفاده از تصور بیننده یکی از بهترین راه‌های ارتباط با مخاطب است.
▪ با توجه به اینکه فیلمنامه را در مدت زمانی طولانی نوشتید در همان مقطع به بازیگرهایتان فکر می‌کردید یا ترجیح می‌دادید ابتدا به ساختار کلی فیلمنامه برسید و بعد بازیگران را انتخاب کنید؟
ـ فکر می‌کنم در مرحله نگارش نباید به بازیگرها فکر کرد. انتخاب بازیگر ماجرایی است که به عوامل مختلف بستگی دارد. گاهی بازیگرها به دلایل مالی توافق نمی‌کنند، گاهی درگیر پروژه‌ای دیگر هستند و گاهی نقش را دوست ندارند. زمانی که فیلمنامه کامل شود و شخصیت‌ها مشخص شوند برای انتخاب بازیگر مناسب‌تر است. در «جعبه موسیقی» به‌جز یکی دو نفر بازیگرانی که مقابل دوربین رفتند همان‌هایی بودند که من در نظر داشتم. به‌جز عوامل مقابل دوربین گروهی که پشت دوربین با من همکاری کردند هم گروه خوبی بودند.
▪ «جعبه موسیقی» یک درام پرشخصیت است. نگران نبودید پرداختن به این تعداد شخصیت فیلم را مغشوش کند؟
ـ من در فیلم‌های قبلی‌ام تجربه کار با کاراکترهای محدود و موقعیت‌های محدود را داشته‌ام. داستان‌های پراکنده و شخصیت‌های متعدد مسائل و داستان‌های خودشان را دارند. در «جعبه موسیقی» از نیمه‌های فیلم شخصیت‌ها و داستان‌ها به نفع قصه اصلی کمرنگ می‌شوند.
یکی از ویژگی‌های مهم فیلم، شهری بودن آن است. اغلب فیلم‌هایی که درباره معجزه و باورهای دینی ساخته شده‌اند حال و هوای روستایی دارند. جالب است که شما قصه ماورایی‌تان را در دل شهر تهران روایت می‌کنید.
اغلب این داستان‌ها در بیابان‌ها و مناطق دورافتاده اتفاق می‌افتند. در روستایی که امامزاده‌ای دارد و معجزه معمولا بر جوانی روستایی رخ می‌دهد. من دوست داشتم در «جعبه موسیقی» فضایی کاملا شهری داشته باشیم و معجزه برای آدم‌هایی تحصیلکرده و شهری اتفاق بیفتد. فکر می‌کنم از این طریق مخاطب بیشتر تحت تاثیر قرار بگیرد.
▪ به دلیل همان فضای رئالی که مدنظر شما بوده گریم ویژه و خاص هم در فیلم نمی‌بینیم.
ـ دقیقا. گریم غیرعادی در فیلم نمی‌بینید. چهره‌ها با سادگی مطلق دیده می‌شوند.
▪ می‌توان گفت «جعبه موسیقی» تجربه‌ای تازه در حوزه ساخت درام‌های ماورایی است. شما هم فضاهای تازه‌ای را تجربه کرده‌اید. هم به سراغ شخصیت‌های خاصی رفته‌اید. فکر می‌کنید این تنوع و نوآوری چقدر می‌تواند برای مخاطب جذاب باشد؟
امیدوارم این تفاوت‌ها برای مخاطب جذاب باشد و فیلم‌های دینی با شکل و شیوه‌های جدید ساخته شوند. مشکلی که در اغلب این فیلم‌ها دیده می‌شود فضاهای غریب و انتزاعی‌شان است. اما در «جعبه موسیقی» من سعی کردم همه‌چیز را ملموس‌تر کنم. به نظر من شهرها از مظاهر خدا خالی نیست و در همین شهرها که ظاهر مدرنی هم دارند می‌توان ردپای معجزه را دید. بسیاری از معجزه‌ها در کنار ما رخ می‌دهند، فقط باید آنها را ببینیم.
▪ هنوز و همچنان «شب‌های روشن» ستایش‌شده‌ترین و محبوب‌ترین فیلم کارنامه شماست. در این سال‌ها وسوسه نشده‌اید فیلمی شبیه به «شب‌های روشن» بسازید؟
ـ این وسوسه به هر حال وجود دارد. طرح‌هایی شبیه به «شب‌های روشن» داشته‌ام اما هیچ تهیه‌کننده‌ای حاضر به تولید چنین فیلم‌هایی نیست. در سینمای ایران تجربه‌هایی مثل «شب‌های روشن» هر چند سال یک بار اتفاق می‌افتد.
▪ یکی از ویژگی‌های شما تجربه کردن قصه‌ها و فضاهای مختلف و بی‌ارتباط با هم است. دوست ندارید در یک مسیرثابت و تجربه شده حرکت کنید؟
ـ من از کارهای تکراری خوشم نمی‌‌آید و ترجیح می‌دهم این کار را نکنم. بین فیلم‌هایم وجه اشتراکی وجود ندارد. جالب است که منتقدان و نویسندگان سینمایی معمولا به دنبال این هستند که در کار یک فیلمساز به دنبال ویژگی‌های مشترک بگردند. برای من چندان مهم نیست که کارهایم شبیه باشند، هر اثر مستقل است و باید جداگانه بررسی شود.
▪ مخاطب «جعبه موسیقی» از نظر شما چه قشری هستند؟
ـ مخاطب فیلم خانواده‌ها هستند، امیدوارم آنها فیلم را بپسندند.
▪ فکر می‌کنید خانواده‌ها با فیلم ارتباط برقرار کنند؟
ـ درباره وضعیت فیلم و استقبالی که مخاطب از آن می‌کند باید در مورد زمان اکران آن صحبت کنیم، واقعا این بخش از ماجرا قابل پیش‌بینی نیست.
▪ جشنواره چقدر برایتان مهم است؟
ـ اینکه فیلم توسط منتقدان و حرفه‌ای‌های سینما دیده و قضاوت شود، مهم است. جشنواره محلی است که مخاطب جدی سینما ارتباط و تعامل آسان‌تری با کارگردان‌ها دارد و می‌تواند دیدگاه خود را منعکس کند.
▪ پیش‌بینی می‌کنید فیلم در چه شاخه‌هایی نامزد دریافت سیمرغ بلورین شود؟
ـ ترجیح می‌دهم پیش‌بینی درباره موقعیت فیلم در جشنواره نداشته باشم. باید دید چه اتفاقی برای «جعبه موسیقی» می‌افتد.
▪ برای خودتان «جعبه موسیقی» چه جایگاهی دارد؟
ـ خیلی سخت است که درباره کارهای خودم قضاوت کنم. من هنوز آن قدر از «جعبه موسیقی» فاصله نگرفته‌ام که بخواهم درباره‌اش اظهار نظر کنم. باید زمان زیادی بگذرد تا یک فیلمساز بتواند درباره کارش قضاوت درستی داشته باشد.
▪ خلاصه داستان
پسربچه‌ای با فرشته‌ای آشنا می‌شود که کار این فرشته کمک کردن به آدم‌ها در لحظه مرگ است. این آشنایی ماجراهایی را به همراه دارد. آنها در شهر تهران با آدم‌های مختلفی آشنا می‌شوند و سعی می‌کنند مشکلات آنها را حل کنند. دوستی پسر بچه با فرشته هر دوی آنها را به شناخت تازه‌ای از زندگی می‌رساند.
● عوامل
▪ کارگردان: فرزاد موتمن،
▪ فیلمنامه: مسعود احمدیان،
▪ مدیر فیلمبرداری: علی لقمانی،
▪ تدوین: نازنین مفخم،▪ موسیقی: سعید شهرام،
▪ صدابردار: فرزام منطقی،
▪ طراح صحنه و لباس: پیام فروتن،
▪ بازیگران: رامبد جوان، شاهرخ فروتنیان، مرتضی احمدی، ارسلان قاسمی، طناز طباطبایی و نیکی کریمی،
▪ محصول مشترک سیمافیلم و بنیاد سینمایی فارابی.
▪ ۱۱۷ دقیقه.

محدثه واعظی پور

منبع : روزنامه تهران امروز