ایران اسلامی، پیشتاز در عرصه علم و دانش

بدون تردید رشد، پیشرفت و تعالی در هر جامعه و كشوری، مرهون عوامل و شرایط مختلفی است كه مهمترین آنها علم و دانش است.
بحث جنبش نرم افزاری و تولید علم كه توسط مقام معظم رهبری مطرح شد ناظر بر همین رویكرد است، كه در صورت تحقق آن، ایران اسلامی (ان شاءالله) حداقل در افق چشم انداز ۲۰ ساله نظام به اوج قله های علم و دانش خواهد رسید.
نكته كلیدی در این نگاه، بستر و شرایطی است كه منجر به بروز و ظهور و شكوفایی فرهنگ و اندیشه و علم و دانش خواهد شد و آن چیزی جز حاكمیت ارزش های والای اسلام بر سرنوشت یك جامعه و ملت نیست كه به حمدالله بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به بركت قیام خالصانه امام راحل(ره) و حمایتهای بی دریغ امت سلحشور این سرزمین در قالب نظام جمهوری اسلامی ایران متجلی شد و به لطف خدای متعال تاكنون با رهبری مقام معظم رهبری ادامه پیدا كرده است. مقاله حاضر اشاره ای گذرا به برخی از دستاوردهای علمی ایران اسلامی دارد كه با هم آن را از نظر می گذرانیم.
● شكوه علم در پرتو تمدن اسلامی
پیامبر اعظم(ص) پس از ورود به مدینه اقدام به تشكیل حكومت اسلامی كردند. تلاش های آن حضرت و یاران ایشان سبب شد كه جامعه اسلامی بنا گذاشته شود. مسلمانان در راه تداوم آن حكومت، زحمات فراوانی را متحمل شدند و در نتیجه جامعه اسلامی، به تمدنی بزرگ مبدل گشت.
تمدن جهانی پدید آمده به دست اسلام موفق شد فكر و اندیشه پیروانش را فعال كند؛ چنانچه در نتیجه گرایش به اسلام، اعراب صحرانشین به حاملان علم و دانش تبدیل گشتند. ایرانیان با برخورداری از تمدن كهن در سایه اسلام ناب محمدی(ص) به پیشرفت هایی بس بزرگ نایل آمدند.
همین تبیین درباره دیگر ملت هایی كه به اسلام گرویدند نیز صادق است. دین مبین اسلام علاوه بر آن كه خود از توان آفرینش تمدنی جهانی كه در آن مردم با زمینه های قومی گوناگون شركت جویند، برخوردار بود، در گسترش زندگی عقلانی و فرهنگی ملل دیگر نیز نقشی محوری و بی سابقه ایفا كرد.
● شكوفایی علوم مسلمانان
به سبب توجه فراوانی كه در اسلام به مراقبت از بدن و بهداشت مبذول می گردید، مسلمانان صدر اسلام آغاز به پژوهش در حوزه طب كردند و یك بار دیگر به دانشی كه از منابع یونانی، ایرانی و هنری در دسترسشان بود، روی آوردند. در آغاز، اطبای بزرگ در میان مسلمانان بیشتر مسیحی بودند، ولی در سده نهم «طب اسلامی»، به معنای درست كلمه، با ظهور جنگ بزرگ فردوس الحكمه، اثر علی بن ربن طبری، كه سنت های طبی هپوكراتی (Hippocratic) و گالمی (Galemic) را با سنت های هندی و ایرانی تلفیق كرد.
شاگرد وی، محمد بن زكریای رازی از بزرگ ترین پزشكانی بود كه بر طب بالینی و مشاهده تأكید ورزید. وی استاد طب پیش بینی سیر بیماری و روان تنی بود؛ و نخستین كسی است كه آبله را تشخیص داد و درمان كرد، از الكل به عنوان ضدعفونی كننده استفاده نمود و جیوه را به عنوان یك مسهل به كار برد. كتاب «الحاوی» وی بزرگ ترین اثری است كه در طب اسلامی نوشته شده است.
بزرگ ترین طبیب اسلامی «ابن سینا»ست كه طب اسلامی را در شاهكار بزرگ خود «القانون فی الطب» تلفیق كرد، كه از همه كتاب های طبی در تاریخ مشهورتر است. غربی ها، محمدبن زكریای رازی را به عنوان «مرجع طبی» می شناختند و از ابوعلی سینا با عنوان «شاهزاده پزشكان» نام می بردند. كتاب قانون بوعلی، نزدیك به شش سده در اروپا بالاترین مرجع طبی بود و امروز نیز در هند و پاكستان تدریس می شود. در جهان عرب مصر، طب اسلامی توسعه یافت. ابن بطلان نویسنده تقویم مشهور سلامت و ابن نفیس جریان گردش خون را كشف كرد.
در سرزمین های غربی اسلامی از جمله اسپانیا نیز این حوزه شاهد ظهور اطبای بزرگی چون سعدالكاتب بود كه رساله ای در طب زنان تألیف كرد.
● تجلی علوم در سرزمین ایران
طب اسلامی در ایران و دیگر سرزمین های شرق اسلامی زیر نفوذ ابن سینا با ظهور جنگ های بزرگ طبی فارسی مانند گنجینه شرف الدین جرجانی و تفاسیری كه توسط فخرالدین رازی و قطب الدین شیرازی بر قانون نوشته شد، ادامه یافت.
این رشد علمی باعث افتخار مسلمانان و ایرانیان است. اگر به مقوله مخابرات و اطلاع رسانی نیز بپردازیم، باز ایرانیان نقش آفرینی كرده اند؛ و در زیر سایه اسلام به پیشرفت های بزرگی نایل شدند.
خاكریزها و برج هایی كه در نقاطی خارج از دشت ساخته شده بود، یك خط تلگراف پیش از میلاد مسیح بوده و یك شبكه اطلاع رسانی چند هزار كیلومتری، اخبار گوناگون را مخابره می كرده است. این ابداع مهم ایرانیان در عصر داریوش هخامنشی بوده است. مشهورترین برج ها، برج واقعی در نقش رستم می باشد كه بنای آن ۱۲ متر چهارگوش است. به احتمال زیاد این برج از ایستگاه های مركزی دریافت و ارسال خبر در تخت جمشید محسوب می شده است.
آثار این برج ها تا اوایل دهه ۱۳۳۰ شمسی در حومه تهران نیز گزارش شده است. علاوه بر آن، آثار برج های مذكور در قسمتی از خاك افغانستان- كه در دوران داریوش بخشی از سرزمین ایران بوده- نیز مشاهده گردیده است.
در ارتفاعات منطقه روستای قره قوزی، در ۱۵ كیلومتری شهر كلاله در استان سیستان، مجموعه ای بسیار عجیب، مركب از صدها مناره سنگی وجود دارد كه همگی آن ها بر قله ها و خط الرأس كوه ها قرار دارند؛ به طوری كه وقتی كنار یكی ایستاده ای، مناره بعدی در دور دست به وضوح دیده می شود. طول بعضی از آن ها بیش از ۲/۵ متر است.
منابع یونان باستان در توصیف این نظام اطلاع رسانی نوری می گویند: «آتش از منتهی الیه سرزمین ایران تا شوش و اكباتان پی درپی افروخته می شد. این سازماندهی چنان كامل بود كه داریوش هخامنشی از هر چیز تازه ای كه در آسیا روی می داد، همان روز مطلع می شد.»
یونانیان برای این فن، نام «پیرستیك» (Pyrsetique) را انتخاب كرده بودند. این شیوه اطلاع رسانی، پس از سقوط هخامنشیان نیز ادامه داشته است. از برج های باقیمانده از دوران اشكانیان می توان به برج لوزآباد اشاره كرد. كاربرد برج های خبررسانی داریوش را می توان در دوران خلفای عباسی نیز مشاهده نمود. در آن دوران، خطوط جدیدی در مسیر مكه تا بغداد احداث شده بود.
این ها خدمات اسلام و ایران به جامعه بشری است. این ها سابقه ی رشد علمی ایرانیان مسلمان است. اگر بخواهیم پیشینه كشورمان را در اینگونه مباحث بررسی كنیم به مجموعه كتاب هایی در این زمینه خواهیم رسید.
وقتی وارد مقوله معماری اسلامی می شویم، ایرانی مسلمان بیداد می كند. تزئینات معماری اسلامی- ایرانی را نمی توان تنها عناصری تفننی، الحاقی و پیامد كاملا متكی بر هسته ساختاری بنابر شمرد؛ بلكه آن را باید بخشی از هویت ذاتی معماری و جزء بی جایگزین و تفكیك نشدنی بنا دانست كه بدون آن كالبد و مفاهیم بنیادی معماری مخدوش و نارسا خواهد شد. این آرایه ها چنان با عناصر درونی بنا در آمیخته اند كه گویی جایی در ازل، با هم و درهم خلق شده و فرضی دیگری برای چگونگی وجود و خلق آن محال است.
ما فروفی در محاسن اصفهان آورده است كه بنای اصلی مسجد جامع اصفهان را اعراب بنی تمیم ساختند و بعد، خصیب بن مسلم قطعه زمینی به آن افزود كه در سال ۲۲۶، بقعه معروف به «خصیب آباد» در آن بنا گردید.
این مسجد، چون دایره المعارف مجسم هنر اسلامی ایران است كه حاصل تجارب هزار ساله معماری و روش های مختلف ساختمانی در آن گرد آمده است.
اس. فلاری (S.Flurry) مسجد جامع نایین را از آثار نیمه دوم قرن سوم هجری قمری دانسته است. او تزئینات این مسجد را با تزئینات چند بنای دوره عباسیان مقایسه كرده و وجود این تزئینات را نشان دهنده یك مرحله پیشرفت در تاریخ هنر اسلامی دانسته است. به نظر او، محراب این مسجد بی تردید اصیل ترین نمونه هنر محراب سازی در دوره عباسیان است.
به كارگیری این هنر در مسجدسازی و مكان های مذهبی، تلفیق هنر ایرانی- اسلامی است كه نشان دهنده دریافت این هنر از نگاه دینی و به كارگیری این فن در سایر معماری هاست.
رواق گنبد الله ورودی خان در جوار مرقد مطهر حضرت ثامن الحجج- علیه السلام- از حیث معماری و كاشی كاری، یك شاهكار به شمار می رود و ظرافت و نفاست چشم گیر بنا، آن را از كم نظیرترین نمونه های معماری عهد صفویان قرار داده است.
بزرگترین ایوان مسجد جامع گوهرشاد، به نام ایوان مقصوره است كه بیش از ۴۲ متر ارتفاع دارد. این مسجد در سال ۸۲۱ هجری قمری توسط گوهرشاد خاتون- همسر میرزا شاهرخ پسر امیر تیمور گوركانی- بنا شده و فرزندش «بایسنقر میرزا» در آن شاهكارهای استثنایی كتیبه نویسی را آفریده است.
● رشد علمی به بركت نظام اسلامی
سال ها دشمنان اسلام و ایران با به كارگیری این ابتكارات و ابداعات و رشد دانش ایرانیان مسلمان مخالفت كردند و باعث عقب ماندگی آنان شدند. امروز به بركت جمهوری اسلامی ایران، زمینه برای رشد علمی فراهم است. باید گفتمان دانش و علم فعال شود و با بهره گیری از عقل و دانش امروز و دیروز، قدرت علمی مسلمانان در جهان به نمایش گذاشته شود تا دزدان علم مسلمانان و ایرانیان، نتوانند ایرانی را عقب مانده و جهان سومی قلمداد كنند.
تا حدی این واقعیت رخ نمایانده است. امروز ایران اسلامی در عرصه های علمی جهان حضوری فعال دارد، تا آنجا كه دانشمندان و پژوهشگران ایرانی در زمره ی دانشمندان و پژوهشگران ممتاز جهان قرار دارند. این حضور و رشد، یعنی احیای پیشینه بزرگ ایرانی مسلمان كه در دیروز غرب را نیازمند ایران كرده بود و امروز نیز غربی ها را نگران كرده كه مبادا در آینده ای نزدیك دانش ایرانی بر همه دانش های غرب غالب آید.
ورود موفقیت آمیز ایران اسلامی به عرصه علوم جدید، از جمله لیزر، نانوتكنولوژی و میكرو الكترونیك، نشانگر رشد روزافزون علمی جوانان ایرانی است.
پیوستن ایران به جمع چهار كشور پیشرفته دارای فناوری تولید زیركونیوم اسفنجی هسته ای و دستیابی به فناوری و دانش كامل چرخه سوخت هسته ای نیز روی دیگر سكوی پیشرفت علمی ایران است.دستیابی به دانش كشت سلول های بنیادین، خودكفایی در ساخت انواع واكسن، و قرار گرفتن در ردیف كشورهای برتر پیوند كلیه، گویای نزدیك شدن دانشمندان ایرانی به قله دانش روز و تمدن بشری است.
قرار گرفتن جمهوری اسلامی ایران در ردیف چهارمین كشور سازنده سد و ارایه انواع خدمات عمرانی و فنی به دیگر كشورها، برگ زرین دیگری از كتاب تعالی و رشد دانش مسلمان ایرانی است.
ساخت هواپیما و بالگردهای سبك و سنگین، ساخت موشك های كوثر، فجر ۳، شهاب ۳ و ۲، نور، اسكاد -B، ذوالفقار ۷۳، فاتح ۱۱۰، ۳Z، و ساخت موشك زیرسطحی مافوق سرعت صوت، و موشك دوش پرتاب، ساحل به دریای ۱۰-FL، و ساخت قایق پرنده با سرعت ۱۰۰ نات در ساعت، خودكفایی در تولید و ساخت انواع هواپیماهای بدون سرنشین هم نشان از رشد علمی متخصصین و پژوهشگران ایرانی دارد كه جمهوری اسلامی ایران را در جهان دانش ممتاز كرده است.
همه این رشد ها، نشان دهنده توانایی بالای ایرانی مسلمان برای فتح قله های پیروزی، یكی پس از دیگری است. مقام معظم رهبری در ۲۰ آبان ۱۳۸۵ در دیدار با جمعی از نخبگان سمنان فرمودند: «ملت ایران اگر همت و اراده نماید، قطعاً به رتبه های اول جهان در علم و دانش دست خواهد یافت.»
دیروز و امروز ایرانی مسلمان، گویای این واقعیت است. در یك دوران زورگویان و مستكبرین باعث پست رفت، در پهنه دانش شدند. امروز حركت به پیش، سرعت فزاینده ای گرفته است. باید با گام های بلندتری و با بهره گیری از علم دیروز خویش، به سمت جلو حركت كنیم و در همه زمینه ها، الگویی زیبا برای جهانیان بشویم. هنوز در دنیای امروز، حرف اول طب را ابوعلی سینا و رازی می زنند. در دانش معماری اسلامی، دست تمامی دنیا به سوی ایران اسلامی دراز است. دیری نخواهد پایید كه سران استكبار و دنیای غرب و اروپائیان، در كلاس درس و دانش مسلمانان زانو خواهند زد و چونان دیروز، ایران و اسلام، صاحب تمدن بزرگ جهان خواهند شد و در پرتو این رشد علمی، جهان پر از عدل و داد خواهد گشت.
علم ۲۷ حرف دارد. پیامبر اسلام (ص) شهر علم است. همه آن علم در نزد آن بزرگوار موجود است. علی ابن ابیطالب(ع) درب این شهر می باشد. تنها ۲ حرف از حروف علم در نزد بشر امروزی است. همه این علم را مسلمانان صاحبند. دروازدهمین امام شیعه(ع) در عصر ظهور، تمام علم را برای جامعه انسانی به ارمغان می آورد. فقها وارث پیامبر(ص) و ائمه اند. علمی كه جامعه اسلامی دارد، در هیچ كجای دنیا یافت نمی شود. باید تلاش كنیم تا با بهره گیری از اسلام، جهان را مملو از دارایی شكل پذیرفته از دانش الهی كنیم و به جهانیان نشان دهیم كه امت اسلامی تواناترین انسان ها در پهنه علم و دانشند.

حجه الاسلام علی شیرازی

منبع : روزنامه کیهان