چشم‏انداز سینمای ایران

شایسته است در ابتدای این مطلب، فرازهایی از فرمایشات حضرت امام خمینی (س) را به قصد توجه عمیق و قرار دادن سرلوحه کار کلیه مسئولان، هنرمندان و دست اندرکاران امور هنری و سینمایی ذکر کنیم. امام (س) این سخنان را در ارتباط با سینما، تئاتر، تلویزیون، موسیقی و . . . ایراد فرموده‏اند که عنایت درست‏به آنها نوع هنر و سمت و سوی آن را فرا روی همگان قرار می‏دهد.
"باید کسانی که فیلمسازند، باید معلوم بشود که اینها چکاره اند. چه جوری بوده اند، وضع روحی شان، وضع زندگی شان، وضع معاشرتشان، قبلا چه جوری بوده است آیا تحول حاصل شده برایش، تحول روحی، یا اینکه باز همان ته مانده سفره شان هست و قلبهای شان. گاهی وقتها فیلم را خوب، بسیاریها متوجه نمی‏شوند چی است، لکن محتوایش روی هم رفته انسان یک وقت می‏بیند که یا طرف چپ است‏یا طرف راست است‏یا رو به فساد است. " (۱۶/۵/۶۱)
"رادیو و تلویزیون از تمام رسانه هایی که هست‏حساستر است. رادیو و تلویزیون می‏تواند یک مملکت را اصلاح کند و می‏تواند به فساد بکشد. تبلیغات رادیو و تلویزیون می‏تواند از راه سمع مردم را با تربیت کند یا منهدم کند. "
(در دیدار با جمعی از کارکنان صدا و سیما - ۲۸/۴/۵۸)
"باید فیلمهایی که در تلویزیون هست، فیلمهای آموزنده باشد. فیلمهایی باشد ولو از خود ایران درست کنند، آموزنده باشد" یا فیلمهایی که از خارج می‏آید درست تفتیش شود که ممکن است آنها با شیطنت فیلمهایی را بفرستند که بخواهند فاسد کنند جوانان ما را".
(در دیدار با شورای سرپرستی وقت صدا و سیما ۲۵/۲/۵۹)
"فیلمی که شما نشان می‏دهید اگر فیلم سازنده باشد در سراسر کشور سازندگی دارد و اگر یک فیلم خدای نخواسته انحرافی باشد در سرتاسر کشور نقش دارد. کارشناس می‏خواهد این فیلمها، فیلمها ممکن است‏یک نتایجی بدهد که نتایج را اشخاص عادی نتوانند درست‏بفهمند، کارشناسها درش فکر کنند، تامل کنند تا اینکه یک فیلم صحیحی باشد که مناسب با جمهوری اسلامی و با مصالح اسلام، با مصالح کشور خودتان". (۲۷/۱۲/۶۰)
"اینجور سرودهایی که مهیج است و سرودهایی که مفید است اشکال ندارد. از جمله سرودی که درباره آقای مطهری ساخته شده است اشکالی ندارد". (۲۵/۳/۵۹)
● سینما پدیده ای غربی
تاریخ پیدایش هنر هفتم، سرگذشتی پس پرفراز و نشیب و گاه تلخ و عبرت آموز است. ابزار و کاربرد این هنر را جوامع صنعتی اروپا و امریکا باب کردند و سینما به عنوان وسیله‏ای جادویی که حرکت و هیجان می‏آفریند، از همان آغاز جایگاهی ویژه در قلوب نوجویان جهان یافت.
این وسیله را شاه قاجار اولین بار از سفر فرنگ به ارمغان آورد و وسیله تفریح اشراف و درباریان ساخت، پس از احداث چند سالن عمومی نمایش و ورود تعدادی فیلم داستانی و خبری در سالهای ۱۲۸۳ تا ۱۲۸۶ شمسی، سینما در ایران رواج گرفت. به دنبال چنین روندی، نخستین فیلمسازان و فیلمبرداران ایران ظهور کردند و به تقلید از اروپاییان به هنر و صنعت‏سینما روی آوردند.
سینمای ایران از همان گامهای نخستین، رو به انحراف گذاشت، زیرا سازندگان فیلمهای ایرانی، به جای استفاده از استعداد و توان نیروهای کار آمد کشور، چشم خود را به تولیدات کشورها بیگانه دوختند و به کپی برداری از روی آثار آنها پرداختند و نتیجه چنین عملکرد ناصوابی تولید چند صد فیلم بی ارزش و کم ارزش با مضامین عشق، جنون، جنایت و خشونت در تاریخ سینمای ایران است.
● سینما (پیش از انقلاب اسلامی)
سینما پیش از انقلاب اسلامی در ایران، مبلغ ضد ارزشها و حاوی عناصر و عوامل نازیبا، گمراه کننده، غیراخلاقی و در مواردی ضد شرعی بود. آثار این سینما که با استفاده از اسلوب و فرمولهای فیلم فارسی تولید شدند، مبتذلترین افکار، روابط نامشروع، تبلیغ نوع زندگی بی بند و بار غربی، سوق دادن اقشار جوان جامعه به سوی نا کجا آباد، تمسخر مذهب و . . . را آموزش می‏دادند. بر باد رفتن حیثیت صدها دختر و پسر، فروپاشی کانون دهها زندگی خانوادگی، ایجاد مراکز فحشا و اماکن فسق و فجور از جمله تاثیرات مخرب سینمای فیلم فارسی است که اذهان جامعه را نسبت‏به ابزار سینما و از این طریق نسبت‏به مسئولان و سیاست‏گذاران امور هنری و فرهنگی وقت‏بدبین کرده بود. مردم به فساد موجود در ارکان نظام پیشین پی برده و به شکلهای گوناگون از این مساله ابراز انزجار می کردند.
● سلطه فرهنگی بیگانه بر فیلم فارسی (سینمای ایران)
فیلمسازان و تهیه کنندگان فیلم فارسی از آنجا که جز به سوداندوزی نمی‏اندیشیدند و سینما را وسیله کسب ثروت و شهرت می‏دانستند، برحسب القائات و سیاستهای رژیم طاغوت، چشم تنگ نظر خود را به تازه های! جهان غرب دوخته بودند، به همین جهت‏شیوه ها و شگردهای خود را از سینمای بیگانه اخذ می‏کردند و سعی داشتند تا با الگوسازی از روی هنرپیشه ها و ستاره های خارجی، ترویج نوع البسه، زندگی و روابط منحط جوامع اروپایی و امریکایی، سینمای ایران را نیز آنگونه بسازند.
تماشاگر وقتی به تماشای چنین فیلمهایی می‏نشست، آگاهانه یا ناخودآگاه می‏کوشید تا خود و زندگی اش مانند قهرمان فیلمها باشد و از این مسیر فرهنگ بیگانه رواج پیدا می‏کرد و چون خوره، اساس و شالوده دین، مذهب، اخلاق و سلامت جامعه و خانواده را می‏خورد و ویران می‏کرد. در یک کلام فیلم فارسی و فیلم های مبتذل خارجی، در گسترش فساد در جامعه پیش از انقلاب نقشی تعیین کننده داشتند، از همین رو بود که حضرت امام خمینی (س) در سخنرانی تاریخی خویش در بهشت زهرا (س) - ۱۲/۱۱/۵۷ - فرمودند: "ما با رادیو مخالف نیستیم، ما با فحشا مخالفیم، ما با تلویزیون مخالف نیستیم، ما با آن چیزی که در خدمت اجانب، برای عقب نگه داشتن جوانان ما و از دست دادن نیروی انسانی ماست ما با او مخالفیم".
هرچند تعدادی اندک از فیلمسازان ایرانی که درخور تعهدی سراغ داشتند سعی کردند آثار خوبی بیافرینند اما حقیقت اینکه تلاشهایشان کم رمق و کم اثر بوده است. پرده‏دری از روی مسائل و روابط مقدس زناشویی و خانوادگی بویژه از سالهای ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۰ پرده سینماهای کشور را آلوده ساخته بود و این پروسه تا ماههای اول سال ۱۳۵۷ ادامه داشت.
سینما به دلیل ویژگیهای خاص و مخاطبان گسترده ای که دارد می‏تواند با ایجاد جاذبه به القای اندیشه ها و پیامهای متنوع بپردازد. با توجه به چنین معنایی است که این وسیله در دست اربابان قدرت و صنعت و تراستهای جهانی کارکرد می‏یابد. سینما می‏تواند با اتخاذ روش و ژانرهای گوناگون هنری، آموزش بدهد، سرگرم کند، موجبات تحول در حرکتهای فکری و اجتماعی گردد و . . . و یا وارونه عمل کرده و مانند سینمای موجود غرب، فساد آفرین و تباه کننده زندگی و هستی بشریت‏باشد.
فیلمسازان و مشتاقان هنر و صنعت‏سینما برای استفاده مطلوبتر از این وسیله با توجه به عقاید و نگرشهایشان، دست‏به ایجاد بینشهای متفاوتی در عرصه سینما زده‏اند، گروهی به دنبال سینما برای سینما هستند، دسته ای به ایده "سینما و سینماگر مولف" چسبیده اند تعدادی بر عقیده "سینما سیاست"، برخی بر روش "سینما قلم" و . . . پای می‏فشرند، به رغم همه این نظریه ها، سینما یک وسیله و شامل ابزار و مصالح مفیدی است که می‏تواند در صورت بهره گیری درست آن هم در چارچوب مکتبی ارزشمند، به انسان سمت و سوی تکاملی ببخشد و این مساله، بزرگترین ویژگی سینما است.
● سینمای نوین ایران
سینمای پیش از انقلاب در مجموع فاقد هر نوع اندیشه و مفهوم پویا بود با رخداد انقلاب اسلامی، تمامی ارکان اجتماع درهم ریخت و بنای نوین جامعه ایران با عنوان "جمهوری اسلامی" زمینه ساز تحول در همه ابعاد اجتماعی و فرهنگی و هنری را فراهم ساخت.
اینک ایران به سینمایی نوین نیاز داشت چرا که اعتقادها بارور شده و اندیشه ها به سوی حق گرایی رو نموده بود. بنابراین هنر به شکل و شیوه سابق نمی توانست پاسخگوی تغییرات اجتماعی و تحولات فکری مردم باشد، و باید سینما نیز چون دیگر اشکال هنری به راهی جز آنچه پیموده بود، هدایت می‏شد.
آنچه در این میان بسیار مهم بود و نقشی تعیین کننده داشت، ویژگیهای انقلاب بود که باید وارد هنر و سینما می‏شد که مهمترین آنها را "اسلامی بودن"، "عقیده و جهاد"، " قیام الهی"، "رهبری روحانیت"، "انقلاب اعتقادی"، "الگوهای اسلامی"، "قانون الهی"، "ویژگیهای حکومت جمهوری اسلامی" و . . . تشکیل می‏دادند.
سینما باید به این موارد توجه می‏کرد و دست اندرکاران امور سینما نیز سعی کردند که چنین کنند اما این مسائل و جایگزین کردن آنها کار یکروزه و یکماهه نبوده و نیست و به کوششی پیگیر آن هم برای درازمدت نیاز دارد.
وقوع انقلاب اسلامی باعث‏شد تا شوم بختانی که سالهای سال بر سینمای ایران سلطه داشتند و با تولید صدها فیلم فارسی مبتذل جیب خلایق را خالی کرده و به فساد دامن می‏زدند، از عرصه قدرت سینما به کنار انداخته شوند.
رخداد انقلاب اسلامی که در نوع خود در جهان بی نظیر است‏با مشخصه اصلی اش یعنی مذهبی بودن، نه تنها نظام پوسیده شاهنشاهی که بر تمام سیستمهای ضد ارزشی حاکم بر جهان غرب و شرق تاثیراتی عمیق و بنیانی نهاد. این انقلاب که به رهبری قائد فقید انقلاب حضرت امام خمینی (س) ، پیشاهنگی روحانیان و وحدت مردم به پیروزی دست‏یازید، درصدد است‏بر اساس موازین و قوانین الهی و اسلامی نظم جامعه را پی‏افکند و طبیعی است در این مسیر کلیه ارگانها، دستگاهها و سازمانها باید اسلامی شده و هنر و سینما به عنوان فراگیرترین وسایل ارتباط جمعی منعکس کننده فرهنگ و آمال دینی و الهی مردم باشند. رهبر کبیر انقلاب اسلامی، اهمیت فراوانی برای هنر قائل بودند. ایشان در دیدار با تنی چند از وزیران در تاریخ "۲۳/۶/۵۸" فرمودند: "هنر صحیح، هنری است که در خدمت مملکت و مردم است و این هنر است که باید ترویج‏شود. باید تفکیک کرد هنری را که متعهد و در خدمت انقلاب است از هنری که مضر است و غیر جدی. هنری که در خدمت مملکت و مردم است‏باید ترویج‏شود" دست‏اندرکاران سابق فیلم فارسی و سینما که جو موجود را برای ادامه حضور خود بی‏ثمر می‏دیدند به لحاظ آنکه دارای هیچ نوع اندیشه و ایدئولوژی انسانی نبودند، دچار سرگشتگی و حرمان گشتند، تعدادی به خارج از کشور گریختند، جمعی به انزوا کشیده شدند و برخی نیز در پشت نقاب چهره‏ای مهربان و شبه مذهبی کمین کردند تا در فرصتی دیگر انقلاب و سینمای عصر انقلاب را با انواع و اقسام حیل و نیرنگ مورد تاخت و تاز قرار دهند.
این زمان، مجالی بود برای جوانان اندیشمند مومن و علاقمند که به سوی سینما روی بیاورند تا با استفاده از این وسیله آمال و اهداف انسانی خویش را به تصویر بکشند.
سینمای نوین ایران به عناصر تازه‏ای دست‏یافته بود، عناصری که در پویایی و ترقی سینما نقش بسیار داشت.
حضور عنصر ایمان و اعتقاد بارزترین آنها بود که باید در تولیدات سینمای ایران خود را جلوه‏گر می‏ساخت و همچنین حذف عناصری چون سکس، خشونت تهوع‏آور، نمایش کافه‏ها و رقاصه‏ها و. . . باعث ورود عناصری چون "مسجد"، "جبهه"، "انقلاب اسلامی"، " اسلام"، "فرهنگ مردم"، "جنگ تحمیلی"، "انسان دوستی"، "تبلیغ سیره نبوی"، " خداجویی" و. . . به این عرصه شد.
فیلمسازان جوان ما با عشق به میدان فیلمسازی آمده بودند و هنوز در مورد تکنیک و دانش سینمایی، اطلاعات کاملی نداشتند و در نتیجه آثار اولیه آنها به رغم محتواهای درخشان، به لحاظ تخصصی ضعیف بود. این گونه ضعفها و جو سیاسی اجتماعی خاص یکی دو ساله بعد از انقلاب باعث‏شد تا برخی از فیلمسازان قبل از انقلاب که ید طولایی در ابتذال سازی داشتند، مجددا به سینمای انقلاب راه یابند.
● کودتای خزنده فیلم فارسی
فیلم فارسی سازان که در اثر حاکمیت انقلاب اسلامی، ضربه‏ای سخت‏خورده بودند و راه سودجویی آنها بسته شده بود، همواره درصدد جستن راهی برای خزیدن به داخل سینما بودند. تعدادی از آنها از طریق سرمایه‏گذاری در تولید فیلمها، برخی با منت‏گذاری بر سر نظام از طریق فروش تکنیک فیلمبرداری و فیلمسازی، چند تن با زدن ماسک اسلام‏خواهی و. . . موفق شدند وارد جرگه فیلمسازان بعد از انقلاب شوند و نتیجه چنین حضوری، تولید چند فیلم آشفته، مبتذل، اشک انگیز با قهرمان بازیهای کاذب، تبلیغ روابط بین دختر و پسر و. . . بود.
با این احوال، جوانان معتقد فیلمساز، گامی به عقب نگذاشتند و در کنار باروری اعتقادی خویش به کسب دانش و تکنیک سینما پرداختند که حاصل آن تولید چند فیلم زیبا و درخشان در سالهای اخیر بوده است.
● فیلمهای ایرانی در آن سوی مرزها
در بعد از انقلاب فیلمسازی هرگز بر یک محور موضوعی خاص نگشته است و تولید آثاری به شیوه‏های جنگی، حادثه‏ای، خانوادگی، ورزشی در ارتباط با کودکان و نوجوانان و. . . از تنوع خوب آثار این سینما روایت دارد. اما ضعفهای متعدد تکنیکی و محتوایی برخی از این فیلمها، کاستیهای بینشی و آگاهیهای سینمایی سازندگان فیلمها را عیان می‏سازد. برای نمونه چند فیلمساز سعی کردند تا در عرصه مسائل خانوادگی، فیلمهای مقبولی ارائه دهند اما کارشان از حدود معیارهای فیلم فارسی جلوتر نرفت.
اشکال عمده این آثار ناشی از دیدگاههای محدود فیلمسازان و استفاده از فرمولهای فیلم فارسی بوده است. از سویی نیز کسانی استعداد خود را در زمینه تولید آثار جنگی آزمودند که از میان همه آنها فقط دو سه فیلم توانستند با توجه به ملاکهای ارزشی و واقعیتهای جبهه‏های جنگ حق علیه باطل و ساختار سینمایی مطلوب، مقبولیت عام بیابند و بقیه فیلمها متوسط تلقی گردیدند.
مهمترین مساله‏ای که در مورد سینمای ایران قابل اشاره است اینکه سینمای ما به رغم کمبودها و ضعفهایش پیشرفتهای قابل ملاحظه‏ای داشته است. شرکت‏برترین فیلمهای ایرانی در جشنوارههای مختلف جهانی موید همین نظر است هر چند که در این ارتباط نظرات گوناگونی وجود دارد و برخی، ملاحظات سیاسی را در این امر دخیل می‏دانند و کسانی نیز بدبینی و تلخ‏اندیشی موجود در این نوع آثار ملاک گزینش خارجیها برای جشنوارههایشان می‏دانند واقعیت این است که جهان غرب و شرق در لابه‏لای آهن و تمدن پوشالی گیر آمده‏اند. آنها به لحاظ دیدگاههای مادیشان هیچ‏گونه مدینه فاضله‏ای در پیش رو ندارند و به همین دلیل، "عالم غیب" در محدوده تفکرات سوداگرانه‏شان نمی‏گنجد فیلمها و آثار هنری که در آنجا تولید می‏شود ترکیبی از تکنیک و تکنولوژی و التهاب و خشونت است. آنها چیزی ندارند که بخواهند از طر یق سینما با مخاطبان هنر هفتم در میان بگذارند. از همین رو محتواهای ارزشمند فیلمهای ایرانی برایشان جالب و جذاب است. آنها وقتی که وفور شور و عشق و دوستی را در فیلمهای مذهبی می‏بینند دچار شیفتگی می‏شوند. آنها اگر لحظه‏های عشق و ایثار در آثار سینمایی که بر اساس ارزشهای انسانی اسلامی تولید می‏شوند، باشند، غرق تعجب خواهند شد.
● سینماگران متعهد و پیشرو
پس از انقلاب، از سوی جوانان و علاقه‏مندان به سینما برای ساختن سینمایی با ویت‏بر اساس رهنمودهای امام خمینی (س) تلاشهایی آغاز شد. این جوانان متعهد و مذهبی ابتدا به صورت خصوصی و در ادامه به شکل گروهی، به ثبت و ضبط آثار انقلاب و دست‏آوردهای حرکتهای مردمی پرداختند و آنگاه که ضرورت بهره‏گیری از ابزار هنر برای تداوم انقلاب رخ نمود، ارگانهای برخاسته از بطن انقلاب مانند کمیته و سپاه و. . . دست‏به ایجاد تشکلهای هنری زدند تا ضمن پاسداری مسلحانه از دست‏آوردها و ارزشهای انقلاب و جامعه در خدمت‏به فرهنگ جامعه نیز بکوشند. خزیدن عناصر معلوم الحال سینمای منهدم شده فیلم فارسی، رهبران جامعه و مشتاقان امور هنری را به سوی ایجاد مراکز هنری تازه سوق داد و اینچنین بود که حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، امور سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بنیاد سینمایی فارابی امور سینمایی بنیاد مستضعفان و جانبازان و. . . تولد یافتند و هر کدام به فراخور حالشان در استواری انقلاب کوشیدند حوزه هنری در این میان سهم بسزایی در تولید آثار سینمایی مطابق با الگوهای اسلامی داشت و هم اینک نیز با کوششی بسیار درصدد زدودن ضعفهای تکنیکی فیلمهای تولیدی خود است تا این آثار در کنار محتوای خوبشان از ساختن مطلوب نیز برخوردار باشند. بنیاد سینمایی فارابی نیز در مجموع عملکردی مثبت داشته است هر چند که برخی از سیاستگذارهای مسئولان آن چندان اصولی نبوده است اما چرخ سینما را به گردش واداشته است و. . .
● جشنواره‏ها و مراکز فیلمسازی
در کشور به موازات رشد همه جانبه هنر و ادبیات سینما نیز رشدی چشمگیر داشته و دارد. برپایی جشنواره‏های داخلی بارزترین مشخصه این پیشروی است. برگزاری جشنواره فیلم وحدت در تبریز، برپایی جشنواره فیلم فجر، جشنواره‏های استانی و منطقه‏ای سینمای جوان، جشنواره فیلم و عکس دانشجویان، هفته‏های فیلم، جشنواره فیلمهای آموزشی و تربیتی و. . . نشان از توجه مردم و نسل جوان به سینما دارد این جشنواره‏ها در هر سال بهترین آثار تولید شده را در معرض تماشا و قضاوت قرار می‏دهند آنچنان که برای مثال جشنواره فیلم فجر - علی‏رغم ضعفهای متعددش - به میعادگاه سینماگران جوان و فیلمسازان کشور درآمده است. وجود چنین جشنواره‏هایی خوب و درست است اما خوبتر و درست‏تر زمانی خواهد بود که بر مبنای ارزشهای متعالی اسلامی انسانی حرکت کنند و با اتخاذ سیاستهای اصولی و عملی و با زدودن زنگارهای فیلم فارسی و فرم‏گرایی از دامان سینما، گام بردارند.
سینما مدعیان و متولیانی نیز در کشور دارد که هر کدام با توجه به تواناییهایشان گامهایی نیز در مسیر رشد و تحول سینما برداشته‏اند، از آن جمله می‏توان، به مرکز فیلمسازی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، بنیاد سینمایی فارابی، بنیاد مستضعفان و جانبازان، استودیوها و مراکز دولتی و خصوصی اشاره کرد. آنچه در این ارتباط ضروری می‏نماید، حفظ استقلال فیلمسازان است. یک کارگردان وقتی می‏تواند به اندیشه‏های نهفته در فیلمنامه و فیلمش جامه عمل بپوشاند که هیچ‏گونه دغدغه مالی نداشته و به لحاظ تفکر نیز تحت فشار نباشد، این مورد مساله‏ای بس مهم است که در سرنوشت و بد و یا خوب بودن یک اثر سینمایی می‏تواند تاثیرگذار باشد.
● ضعفها و کاستیهای سینمای ایران
سینمای ایران هنوز جوان و کم تجربه است تولید دو سه فیلم خوب دردی را دوا نمی‏کند ما باید به جایی برسیم که لااقل صد فیلم در سال تولید کنیم که حداقل از این میان هفتاد فیلم واحد ویژگیهای یک اثر خوب سینمایی باشند، اغلب فیلمسازان ما از نظر دانش سینمایی دچار فقر هستند، تجربه آموزی در کلاسهای تئوریک و عملی فیلمسازی، تمرین متداوم، در دسترس بودن امکانات و ابزار فیلمسازی، حمایتهای مادی و معنوی و. . . شرط اصلی پیشرفت در امر فیلمسازی است‏سیاستهای چندگانه مسئولان امور سینمایی کشور در امر انتخاب بهترین فیلمهای جشنواره‏ها (یک بار با بهاد دادن به فیلمهای خانوادگی، این سبک فیلمسازی را در دستور کار فیلمسازان قرار می‏دهند، بار دیگر با ارج نهادن بر فیلمهایی که تکنیکی بالا دارند، زمانی با مطرح کردن فیلمهای حادثه‏ای عرفانی و. . . سیاست‏سینما را بنیان می‏نهند. و. . . ) امری است که می‏تواند در آینده سینمایی کشور تاثیری منفی بگذارد، بنابراین هرگونه تصمیم‏گیری در درجه‏گذاری فیلمها و جانبداری از شیوه‏ای بخصوص، اگر آگاهانه نباشد، ممکن است فاجعه به بار بیاورد. ایجاد هماهنگی بین مراکز سینمایی نهادها، موسسات دولتی و خصوصی و. . . می‏تواند مانع هرز رفتن انرژیها شده و سینمای کشور را به سمت جلو سوق دهد. فیلمنامه نویسی، بزرگترین معضل سینمای ماست. داستانهای بدون چفت و بست، شخصیت پردازیهای ناقص، ساختار سست و آشفته و غیر دراماتیک، عدم حرکتهای جذاب و محتواهای قابل تعمق و. . . که اغلب فیلمهای ایرانی حکایت از همین ضعف دارد. فیملسازان ما باید برای ساختن یک اثر سینمایی زیبا و آموزنده، بیش از هر چیز بر اسلوب و رموز فیلمنامه‏نویسی تسلط بیابند.
ضعف معنوی و بینشی قصه‏های سر هم بندی شده، شعاردهی، حادثه‏پردازی کاذب، بازی با اکشن و. . . دیگر ضعفهای این سینماست که باید توسط مسئولان تهیه‏کنندگان، فیلمنامه‏نویسان، کارگردانها، بازیگران و کلیه دلسوختگان و تئوریسینهای سینمائی در رفع آن کوشش شود. برای انجام این مهم، پرهیز از کلیشه‏های رایج، عدم دست‏یازید به عناصر و فرمولهای فیلم فارسی و چشمداشت‏به سینمای دروغین غرب، حرف اول را می‏زنند، مواد و مصالح یک تصویر خوب، یک قصه و پرداخت درست در قصص قرآن آمده است و مشتاقان متعهد باید آن را از درون مکتب اسلام بجویند و تبیین کنند. و. . .
● جشنواره فیلم فجر و سینمای سال ۷۰ در چند سطر
نهمین جشنواره بین‏المللی فیلم فجر، اخیرا به پایان کار خود رسید و با انتخاب بهترینها، برنامه یک سال آینده را تدارک دید، اما بد نیست‏ببینیم این جشنواره چه چیز را الگوی سینمای سال ۱۳۷۰ برگزیده است. جشنواره نهم، رنگ و بویی از "عشق" در اشکال متنوع داشت، چه عشقهای مادی، لحظه‏ای و جسمانی و چه عشقهای آسمانی و روحانی، اما چیزی که قابل توجه است اینکه در حدود فیلم با مضامین عشقی تولید شده‏اند. علت گزینش این قبیل سوژه‏ها از جانب فیلمسازان ما چیست؟ آیا نمایش این قبیل فیلمها که اکثرا متاسفانه مبلغ عشقهای کاذبند در سال آینده تاثیری منفی بر جامعه و سینمای ایران نخواهد داشت؟ تصویب فیلمنامه این آثار و اجازه ساخت آنها بر چه مبنایی صورت گرفته است؟ و. . . پاسخ این سوالها رنوشت‏سینمای آینده ایران را رقم خواهد زد و بجاست که مسئولان و هنرمندان و تئوریسینهای سینمایی "سینما" را جدی‏تر بگیرند و به وظایف خطیر خویش بیشتر بیندیشند.
● تماشاگران سینما
تعداد قابل توجهی از تماشاگران فیلمهای ایرانی را افرادی تشکیل می‏هند که تا پیش از انقلاب به سینما نمی‏رفتند، اینان را فیلمهای تاریخی مذهبی که با تکنیک خوب ساخته شده‏اند، به سالنهای سینما کشانده است. این تماشاگران در کنار نسل نوجوان به همراه خیل تماشاگران میانسال و جوان مجموعه اصلی بینندگان آثار سینمایی را تشکیل می‏دهند به جز تعدادی که هنوز هم درگیر فضای سینمای فیلم فارسی می‏باشند، بقیه از افکار و آمال دگرگونه‏ای برخوردارند که انقلاب به آنها عرضه کرده است. اینان از سینما توقع فیلم خوب، زیبا و آموزنده را دارند و سینماگران، مسئولان و هنرمندان ما باید به این خواسته ارج نهند و ملاک تماشاگر خوب بودن را تخمه شکستن و سوت و کف زدن برای آرتیست فیلم نپندارند. تماشاگران فیلمهای ایرانی به سرگرمی احساس شخصیت کردن، پرهیز سینما از پرده‏دری مسائل اعتقادی، خانوادگی و اجتماعی، اهمیتی ویژه می‏دهند پس نباید با ارائه فیلمهای روشنفکری صرف و آثاری هویت اشک انگیز خانوادگی و عشقی به آنها بی‏احترامی کرد سینماگران ما باید این نکته اساسی را همواره با یاد داشته باشند که تماشاگران این سینما مردمی انقلاب کرده، شهید داده و عمیقا مومن و سیاسی هستند و بر بستر باورهای ایمانی زندگی می‏کنند.
● نگاهی گذرا به موقعیت فعلی سینما
سینمای ایران را علی‏رغم نکات مثبتی که ذکر آن رفت تولید فیلمهای عشقی، خانوادگی، جنگی، شبه عرفانی، کمدی، حادثه‏ای و. . . انباشته است. این سینما به لحاظ کمی هر چند که تا مرز تولید رقم ایده‏آل فاصله‏ای زیاد دارد اما فاصله آن از نظر کیفی به سینمایی ایده‏آل بسیار زیادتر است. فیلمسازانی که به شیوه خانوادگی فیلم می‏سازند، متاسفانه از قالبهای فیلم‏فارسی سود می‏جویند و آنچه را که در آثارشان مطرح می‏کنند، مساله عشق و دلدادگی بین یک زن و مرد، یک دختر و پسر با رنگ و لباس اسلامی است. آنها با خلق چند مساله سطحی خانوادگی "زن ناسازگار، مرد هوسران، بچه گمشده، دخالتهای والدین، خودسریهای زن و شوهر و. . . " یک فیلم فارسی را دو سه ماهه سر هم بندی کرده و راهی اکران سینماها می‏کنند و باز هم متاسفانه الگوهایی که ارائه می‏هند نه بر اساس دین و آیین و شخصیتهای شاخص اسلامی که مطابق با زندگی و شخصیت مرفهان بی‏درد است.
تعدادی از فیلمسازان ما چه بی‏ربط و یا مرتبط با واقعیت، زندگی و ادا و اصول دختر و پسری را به تصویر می‏کشند و به شرح شیفتگی آنها و مشکلاتشان برای رسیدن به یکدیگر می‏پردازند که فقط بدآموزی آن (به دلیل سوژه، پرداخت تکنیک بد) عاید تماشاگر می‏گردد.
از چند فیلم خوب جنگی، به دلیل عدم تسلط متعهد ما بر ابزار و تکنیک سینما، فیلمهای خوب جنگی که علاوه بر ارائه قداست، ارزشها و ویژگیهای جنگ حق علیه باطل از ساختار محکم سینمایی برخوردار باشد، تولید نشده است. این روند در عرصه تولید فیلمهای کمدی و. . . نیز صادق است که این موضوع، همچنان ضعف بینش اعتقادی، عدم دانش سینمایی و کم تجربگی فیلمسازان را عیان می‏سازد. سینمای روز ایران نباید به قیمت زیر پا نهادن ارزشهای انسانی و اسلامی صرفا به رشد کمی تولیدات خود بیفزاید، سینمای خوب و مردمی آن است که همپای رشد معنوی به سوی کسب کمال تکنیکی نیز حرکت کند البته سینمای ایران آشکارا نسبت‏به سینمای پیش از انقلاب تغییرات اساسی کرده است، چرا که دیگر از رقاصه‏ها، آوازهای مبتذل و آوازخوانها، صحنه‏های مستهجن جنسی، زد وخوردهای دروغین و قهرمانانه! و. . . در آثار ایرانی اثری نیست. با اینهمه سینما توجه به ارزشهای مکتبی، عنایت‏به الگو برداری از روی شخصیتهای اسلامی، ارائه جذاب و سینمایی حوادث و مسائل اجتماعی، خانوادگی و تاریخی و مذهبی به شکل درستش را هنوز کم دارد و این امر به جز از راه کنکاش در ویژگیهای اعتقادی مردم، رهنمودهای امام خمینی (س) ، تبیین اساسی‏ترین مشخصه‏های هنری اسلامی و قرآنی و. . . حاصل نمی‏آید.
آنچه از نظرتان گذشت نگاهی فشرده به ویژگیهای نقاط قوت، کاستی‏ها و وقعیت‏سینمای ایران در بعد از انقلاب اسلامی و دیدگاههای حضرت امام خمینی (س) است. در ارتباط با سینمای ایران مطالب گفتنی بسیار است امام همه آنها از چارچوب موضوعی مطالب مقاله حاضر فراتر نمی‏رود. می‏توان از زوایای گوناگون به سینما نگریست و آن را مورد ارزیابی قرار داد اما هر نوع نگاهی که نشات گرفته از پایگاه عقیدتی واقعیتهای عریان سینما و نیازهای جامعه نباشد بدون تردید به مقصود نمی‏رسد چرا که چگونگی سینما و نوع آن را رهبر فقید انقلاب مشخص کرده‏اند و تنها می‏ماند تبیین این ایده‏ها و همتی بلند.

جبار آذین

منبع : بنياد انديشه اسلامي