شنبه, ۲۹ دی, ۱۴۰۳ / 18 January, 2025
مجله ویستا
شاعر و رفتارهای چهارگانه با زبان
برقراری این رابطهٔ متقابل، عامل اصلی پویایی، بالندگی و مانایی زبان ادبی است؛ و هرگاه این رابطه قطع یا سست شود، زبان دچار فرسایش می‌گردد. در بحث رفتار شاعر با زبان، این مؤلفه نقش تعیین‌كننده‌ای دارد؛ كه در تبیین رفتارهای چهارگانهٔ شاعر با زبان، به آن خواهیم پرداخت.
با دقت نظر و تأمل در آثار شاعران متقدم و معاصر، به‌طور كلی به چهار شیوهٔ رفتاری با زبان توسط شاعران برمی‌خوریم:
۱) رفتار هنجار یا معیار
۲) رفتار فراهنجار
۳) رفتار فروهنجار
۴) رفتار ناهنجار.
● رفتار هنجار یا معیار
منظور از رفتار هنجار با زبان، رفتاری مطابق با معیارها و هنجارهای مقبول ادبی است. یعنی رفتار شاعر با زبان در فرایند آفرینش ادبی، رفتاری هم‌وزن و همطراز با عرف رایج ادبی جامعه‌ای است كه شاعر در آن زندگی می‌كند.
اگر برای ارزیابی كیفیت آثار ادبی یك شاعر، درجات «عالی»، «خوب»، «متوسط» و «ضعیف» قایل باشیم، رفتار هنجار با زبان، منحصر به آن گروه از شاعرانی است كه خالق آثار ادبی «خوب» هستند. یعنی در انطباق آثار ادبی خود با هنجارهای ادبی عصر خویش، موفق بوده‌اند.
رفتار این شاعران با زبان، رفتاری معقول و قانونمند است. عاملی كه در این شیوهٔ رفتاری، اصالت و مانایی زبان را تضمین می‌كند، «رقابت جمعی» است. به عبارت ساده‌تر، این گروه از شاعران، با زمینه مستعدی كه دارند، در فرایند آفرینش ادبی، بی‌نیاز از تقلید از یكدیگرند؛ ولی از آنجا كه رابطه آنان با زبان، رابطه‌ای متقابل و دوطرفه است، در مسیر یك رقابت سازنده و با بهره‌گیری از تجربیات گروهی، راه را برای تكامل زبان هموار نموده، در «نوزایش» و تجدید حیات نهاد زبان مشاركت می‌كنند.
▪ با عنایت به آنچه گفته آمد، ویژگیهای این نوع رفتار با زبان را می‌توان به شرح زیر برشمرد:
۱) رفتار هنجار با زبان بر پایه حفظ اصول، قواعد و هنجارهای مقبول زبانی استوار است.
۲) عامل پویایی، بالندگی و مانایی زبان در این شیوه رفتاری، «رقابت جمعی» است.
۳) رابطهٔ شاعر با زبان، رابطه‌ای متقابل و سازنده است.
نكتهٔ آخر اینكه، برای تشخیص رفتار هنجار با زبان در هر عصر، تنها راه، مراجعه به آثار ادبی و شناخت و استخراج مؤلفه‌های زبانی مضبوط در آثار ادبی شاعران آن عصر است كه بسامد بالایی دارد. زیرا آنچه باعث مثلاً تمایز سبك شاعران عراقی از خراسانی می‌شود، ازجمله، ویژگیهای گویشی متفاوت شاعران این دو سبك است. كه ما از این ویژگیها به «هنجارهای ادبی» تعبیر می‌كنیم. در عصر حاضر نیز، شاعرانی كه به یك سبك و سیاق و با گویشی واحد شعر می‌گویند، در طیف شاعرانی قرار می‌گیرند كه «رفتار هنجار» با زبان را اختیار كرده‌اند.
● رفتار فراهنجار
رفتار «فراهنجار» با زبان، منحصر به آن گروه از شاعران است كه از دانش، بینش، بصیرت و اجتهاد ادبی برخوردارند. رفتار فراهنجار با زبان، همچنان كه از نام آن پیداست، به رفتاری اطلاق می‌شود كه در آن، شاعر به خاطر تسلط و اشرافی كه بر زبان دارد، خود را در چارچوب هنجارهای رایج ادبی عصر خویش، محدود و محصور نمی‌كند. در این شیوهٔ رفتاری، شاعر با اتكا به بصیرت و اجتهاد خود در این عرصه، زبان را به چالشی جدی با نیازهای ادبی عصر خویش می‌كشاند؛ و برای آنكه زبان بتواند توانایی پاسخگویی به این نیازها را پیدا كند، به رفع كاستیها و مرمت و بازسازی بنای زبان می‌پردازد.
▪ رفتار فراهنجار با زبان، بر سه اصل زیر استوار است:
۱) رابطهٔ متقابل شاعر با زبان
۲) خلاقیت و نوآوری
۳) هنجارگریزی اصلاحی مبتنی بر «رسانندگی» و «زیبایی‌شناختی».
شاعرانی كه به رفتار فراهنجار با زبان اعتقاد دارند، به خاطر آنكه در یك تعامل متقابل با زبان قرار گرفته‌اند، ضمن بهره‌برداری از تواناییهای زبان، در موارد ضرورت، به پیرایش نهاد زبان از طریق اصلاح قواعد دستوری و مرمت و بازسازی قالبهای ادبی می‌پردازند؛ و در نهایت، در نوزایش و تجدید حیات نهاد زبان، نقشی بزرگ بر عهده می‌گیرند.
برای مثال، «حافظ» و «نیما»، هریك در عصر خویش، در زمرهٔ شاعرانی بوده‌اند كه با زبان رفتاری «فراهنجار» داشته‌اند. از همین رو، ضمن ارج‌گذاری به میراث ادبی و حفظ قابلیتها و اصالتهای زبانی، و با الهام‌گیری از آثار شاعران متقدم و معاصر خویش، با خلاقیتی شگفت، به آفرینش هنری روی آورده، و با بیانی هنری به آفرینش آثاری دست زده‌اند كه دیگران از خلق آنها عاجز بوده‌اند. آثار ادبی این گروه از شاعران، در زمرهٔ آثار ادبی «عالی» قرار می‌گیرند.
● رفتار فروهنجار با زبان
رفتار «فروهنجار» با زبان، به رفتاری گفته می‌شود كه در آن، شاعر از انطباق زبان ادبی خود با معیارهای مقبول زبان ادبی عصر خویش عاجز است و درنتیجه، آثار ادبی او، از نظر كیفیت در ردیف آثار «متوسط» و در اكثر موارد «ضعیف» قرار می‌گیرد. آثار شاعران دوره بازگشت، مصداق بارز اینگونه رفتار با زبان توسط شاعران است.
در رفتار فروهنجار با زبان، شاعر به خاطر فقر ادبی و ناتوانی از برقراری یك رابطه خلاق و پویا با زبان، به تقلید كشیده می‌شود و از آثار متقدمین و معاصرین خویش كلیشه برمی‌دارد. در این شیوه رفتاری، شاعر چون نمی‌تواند تا سقف زبان هنجار قد بكشد، به ناچار قبای زبان را به قامت كوتاه خویش می‌برد؛ و با این كار، ظلمی بزرگ بر زبان روا می‌دارد. البته گاهی نیز این نوع رفتار با زبان، در نوعی از تعصب ادبی كور و بی‌منطق ریشه دارد.
نكته آخر اینكه، در رفتار فروهنجار با زبان، رابطه شاعر با زبان، رابطه‌ای یك‌طرفه است. كه همین امر باعث به خطر افتادن اصالت و موجودیت زبان می‌شود. زیرا رابطه این شاعران با زبان، به علت فقر دانش و بینش ادبی و روی آوردن به تقلید، رابطه‌ای تهدیدكننده است؛ كه در درازمدت موجب سایش و فرسودگی زبان می‌شود. هرچند برقراری این نوع رابطه با زبان، برای خود شاعر نیز، به نوعی «انتحار ادبی» می‌ماند!
● رفتار ناهنجار با زبان
رفتار ناهنجار با زبان، به رفتاری گفته می‌شود كه با هیچ هنجار و معیار ادبی سازگار و قابل انطباق نباشد. اینگونه رفتار با زبان، اختصاص به شاعرانی دارد كه دچار نوعی توهم «نبوغ ادبی» در خویش‌اند. این طیف از شاعران، با تظاهر به نوآوری و خلاقیت، بر همه اصول، قواعد و هنجارهای ادبی‌خط بطلان می‌كشند، تا به این وسیله، خود را پرچمدار انقلاب ادبی معرفی كنند. امروزه از این شاعران، به‌عنوان شاعران آوانگارد و «پست‌مدرن» و گاهی نیز «پسانیمایی» یاد می‌شود. شاعرانی كه با توسل به انواع شیوه‌های غیرمعقول، و با دامن زدن به موجهای كاذب ادبی، در صدد دست و پا كردن جایگاهی كاذب برای خویش در عرصه ادبیات‌اند.
شاعرانی كه به رفتار «ناهنجار» با زبان روی آورده‌اند، با كشیده شدن به «هنجارگریزی» افراطی و تخریبی، در راهی گام برمی‌دارند كه به سراب «فرمالیسم محض» ختم می‌شود. این گروه از شاعران، در صدد هموار ساختن راهی‌اند كه پیش از این، مدعیان «هنر برای هنر» در آن گام نهاده و به بن‌بست رسیده بودند. برای یافتن تعریفی روشن‌تر از «رفتار ناهنجار» با زبان، بهترین توصیه، مطالعه آثار ادبی شاعران آوانگارد و پست‌مدرن معاصر است.
رضا اسماعیلی
منبع : سورۀ مهر
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست