وضو

● وضوی ترتیبی
در وضوی ترتیبی چهار چیز واجب است:
۱) واجب اول
شستن صورت از رستنگاه مو، یعنی از جایی كه موی سر بیرون می‏آید تا آخر چانه از طرف طول و عرض آن به مقداری كه بین انگشت وسط وشست قرار می‏گیرد كه اگر مختصری از این مقدار را نشوید، وضو باطل است و برای آنكه یقین كند این مقدار كاملا شسته شده، باید كمی اطراف آن را هم بشوید و البته باید توجه داشت كه این مقدار بایستی از بالا به پایین شسته شود.
۲) واجب دوم
شستن دست راست و بعد از آن دست چپ، از آرنج تا سرانگشتها، و برای آنكه یقین كند آرنج را كاملا شسته، باید كمی بالاتر از آرنج را هم بشوید; البته باید توجه داشت كه این قسمت را هم بایستی از بالا به پایین بشوید.
۳) واجب سوم
مسح كردن یك قسمت از چهار قسمت‏سر -كه همان مقابل پیشانی است‏با دست راست و هر جای این قسمت را به هر اندازه مسح كند كافی است; حضرت امام(ره) می‏فرمایند: بنابر احتیاط واجب جای مسح شده از عرض یك انگشت كمتر نباشد; اگر چه احتیاط مستحب آن است كه از درازا به اندازه درازی یك انگشت و از پهنا به اندازه پهنای سه انگشت‏بسته مسح نماید. البته باید توجه داشت كه مسح سر لازم نیست‏بر پوست آن باشد، بلكه بر موی جلو سر هم صحیح است و اما كسانی كه موی سرشان به حدی بلند است كه اگر شانه كنند از حد مسح خارج می‏شود باید بیخ موها یا پوست‏سر را مسح نمایند.
۴) واجب چهارم
مسح كردن روی پاها،اول پای راست‏با دست راست و بعد پای چپ با دست چپ، از سر یكی از انگشتها تا مفصل،ولی حضرت امام(ره) تا برآمدگی پاها را هم اجازه می‏دهند، این از نظر طول و اما از جهت عرض به هر اندازه باشد، كفایت می‏كند،اگر چه به اندازه عرض انگشت كوچك باشد; ولی بهتر است‏به اندازه سه انگشت‏بسته و بهتر از آن مسح تمام روی پاست.
عروهٔ الوثقی، فی افعال الوضوء، مساله‏۴۹; تحریرالوسیله ج‏۱، ص‏۲۳; توضیح المسائل، مساله‏۲۳۷، ۲۴۳، ۲۴۵، ۲۴۶، ۲۴۹ تا ۲۵۳.
● مسائل مخصوص وضوی ترتیبی
۱) اگر دست را تر كند و به صورت و دستها بكشد،چنانچه تری دست‏به قدری باشد كه بواسطه كشیدن دست، آب كمی بر آنها جاری شود،كافی است.
توضیح المسائل،مساله‏۲۴۴.
۲) اینكه گفته شد كه شستن صورت و دستها از بالا به پایین باشد،مراد آب ریختن نیست كه حتما بایستی آب را هم مثلا از رستنگاه مو بریزد،بنابراین اگر كسی آب را پایین‏تر از رستنگاه مو بریزد -ولی با دست تر شستن را از رستنگاه مو شروع كند مانعی ندارد.
عروهٔ‏الوثقی،احكام وضو، مساله‏۴۴.
۳) شستن صورت در وضو لازم نیست كه حتما با دست راست صورت گیرد.
● وضوی ارتماسی
وضوی ارتماسی هم مانند وضوی ترتیبی چهار چیز واجب دارد منتها فرقش با وضوی ترتیبی در صورت و دستهاست كه در وضوی ترتیبی صورت و دستها به نیت وضو شسته می‏شد،ولی در وضوی ارتماسی صورت و دستها بایستی از بالا به پایین به نیت وضو در آب فرو برده شده و یا به نیت وضو از بالا به پایین از آب بیرون آورده شود.
توضیح المسائل، مساله ۲۶۱.
● مشكلی در وضوی‏ارتماسی و راه حل آن
در وضوی ارتماسی بعضی از آقایان قائلند كه حتما بایستی در هنگام فرو بردن اعضا در آب نیت وضو شود،چون اگر فقط در هنگام بیرون آوردن نیت‏شود، این صدق شستن نمی‏كند; چون شستن چیزی است كه باید ایجاد شود و این با فرو بردن اعضا قبلا در آب ایجاد شده و فرض هم این است كه در وقت فرو بردن در آب این شخص نیت وضو نداشته و در وقت‏بیرون آوردن چون ابقای همان ایجاد قبلی است، لذا صدق شستن نمی‏كند، لذا می‏فرمایند:بایستی حتما در هنگام فرو بردن اعضا در آب نیت وضوی ارتماسی بشود و چون با فرو بردن در آب و فراگرفتن آب تمام عضو را، شستن تمام می‏شود،هنگام بیرون آوردن آبهایی كه به دست می‏رسد آب خارج محسوب می‏شود. این دسته از آقایان برای مسحها می‏فرمایند بایستی تمام دست چپ یا بعضی از آن را حتما وضوی ترتیبی داد تا مسحها با آب خارج تحقق پیدا نكند، اما حضرت امام(ره) می‏فرمایند:هم در هنگام فرو بردن اعضا در آب می‏شود نیت وضو كرد و هم در هنگام بیرون آوردن،حالا طبق فرمایش ایشان اگر در هنگام بیرون آوردن نیت وضو شود، برای مسحها اشكال پیش نمی‏آید، اما اگر در هنگام فرو بردن نیت وضو شود و بخواهیم مسحها هم با آب خارج صورت نگیرد راه حلش این است كه تمام دست چپ یا بعضی از آن را وضوی ترتیبی بدهیم -همان‏گونه كه آن دسته از آقایان فرموده بودند و مرحوم آقای حكیم در شرح عروهٔ‏الوثقی (مستمسك) در شرح وضوی ارتماسی راه حل دیگری هم ارائه می‏دهند كه در هنگام فرو بردن نیت‏شستن اول و در هنگام بیرون آوردن نیت‏شستن دوم داشته باشد;چون خواهیم گفت كه در وضو شستن اول واجب، و شستن دوم طبق فرمایش حضرت امام(ره) جایز، و طبق فتوای دیگران مستحب، و شستن سوم حرام است و این فرمایش ایشان طبق مبنای حضرت امام(ره) هم كه هنگام بیرون آوردن هم جایز می‏دانند تطبیق می‏كند.
عروهٔ الوثقی، افعال وضو، مساله‏۲۱; التنقیح ج‏۵، ص‏۱۱۹; مستمسك، ج‏۲، ص‏۳۵۷.
● مسائل مخصوص وضوی ارتماسی
۱) اگر وضوی بعضی از اعضا را ارتماسی و بعضی را غیر ارتماسی انجام دهد، اشكال ندارد و حتی یك عضو را هم می‏تواند ترتیبی و ارتماسی وضو دهد; مثلا،از آرنج تا بند دست را ارتماسی و بقیه را ترتیبی وضو دهد.
توضیح المسائل، مساله‏۲۶۳.
۲) در وضوی ارتماسی هم باید صورت و دستها از بالا به پایین شسته شود; پس اگر وقتی كه صورت و دستها را در آب فرو می‏برد، قصد وضو كند،باید صورت را از طرف پیشانی و دستها را از طرف آرنج در آب فرو برد و اگر موقع بیرون آوردن از آب قصد وضو كند، باید صورت را از طرف پیشانی و دستها را از طرف آرنج‏بیرون آورد.
توضیح المسائل، مساله ۲۶۲.
● مسائل مشترك وضوی ترتیبی و ارتماسی
۱) در وضو، شستن صورت و دستها برای بار اول واجب و برای بار دوم جایز و در مرتبه سوم و بیشتر از آن حرام می‏باشد و اگر با یك مشت آب تمام عضو شسته شود و به قصد وضو بریزد،یك مرتبه حساب می‏شود چه قصد بكند یك مرتبه را یا قصد نكند.
توضیح المسائل، مساله‏۲۴۸.
▪ توضیح
الف) مراد از شستن چیست؟ آیا مراد آب ریختن است‏یا دست كشیدن؟ شستن یعنی رساندن آب به تمام عضو وضو و مراد دست كشیدن و یا آب ریختن نیست و حتی دست كشیدن در وضو واجب نیست. بنابراین اگر با آفتابه یا وسیله دیگر از بالا به پایین روی دستها آب بریزد و یقین كند كه آب همه جای دستش را گرفته است، دست كشیدن لازم نیست.
ب) حضرت امام در این مساله فرموده‏اند: «اگر با یك مشت آب تمام عضو شسته شود و به قصد وضو بریزد یك مرتبه حساب می‏شود چه یك مرتبه را قصد بكند یا قصد نكند».
اما دیگران در همین مساله فرموده‏اند: «اینكه كدام شستن اول یا دوم یا سوم است مربوط به قصد كسی است كه وضو می‏گیرد; پس اگر به قصد شستن مرتبه اول مثلا ده مرتبه آب به صورت بریزد،اشكال ندارد و همه آنها شستن اول حساب می‏شود و اگر به قصد اینكه سه مرتبه بشوید سه مرتبه آب بریزد، مرتبه سوم آن حرام است‏».
▪ فرق این دو مساله چیست؟
این دو مساله فرق بسیار دقیقی دارند و برای بهتر واضح شدن این مساله این چنین می‏گوییم كه دیگران در شستن در وضو دو تا قصد و نیت را شرط می‏دانند یكی اینكه این آب را به نیت وضو بریزد،نه برای چیز دیگر و دیگر اینكه این آب را به نیت‏شستن چندم می‏ریزد، ولی حضرت امام همان نیت اول را كافی دانسته و می‏فرمایند: نیت دوم خود به خود محقق می‏شود و این فرق اثر عملی هم دارد به این صورت كه اگر كسی تصمیم داشته باشد به نیت‏شستن اول پنج مشت آب روی صورتش بریزد و با ریختن مشت‏سوم تمام صورتش را آب بگیرد، در اینجا به فتوای دیگران می‏تواند دو مشت دیگر را هم به همان نیت‏شستن اول بریزد، ولی به فرمایش حضرت امام شستن اول تمام شده و آن دو مشت‏خودبه‏خود سراغ شستن دوم می‏رود.
ج) حضرت امام درباره شستن دوم فرموده‏اند: «مرتبه دوم جایز» ولی آقایان دیگر فرموده‏اند: «مرتبه دوم مستحب‏» است، فرق این دو با هم چیست؟
در باره شستن دوم سه قول است: ۱ حرمت; ۲ استحباب; ۳جواز; با اینكه تركش بهتر است و اینكه حضرت امام فرموده‏اند: جایز است‏یعنی حرام نیست و اما چون دلیل استحباب بر ایشان روشن نبوده،فتوای به استحباب نداده‏اند و ایشان می‏فرمایند: بعید نیست كه صورت و دستها یك مرتبه شسته شود بهتر باشد،بلكه حتی یك مرتبه آب ریخته شود و اینكه شستن دوم تشریع و جایز شمرده شده، به خاطر ضعف مردم بوده است.
عروهٔ‏الوثقی، مستحبات الوضوء (التاسع)،جواهر الكلام،ج‏۲، ص‏۲۶۶.
د) اینكه فرموده‏اند: «مرتبه سوم حرام‏» است، آیا این حرمت وضو را هم باطل می‏كند؟
دربعضی از موارد موجب بطلان وضو می‏شود،مثلا:
▪ در صورتی كه به این قصد سه بار بشوید كه دین گفته و حال آنكه دین چنین چیزی را نفرموده است كه در این صورت تشریع و بدعت است كه هم حرام و هم موجب بطلان وضو می‏گردد.
▪ اینكه دست چپ را سه مرتبه بشوید كه چون آب دفعه سوم جزء آب وضو نیست، آن وقت‏برای مسح پاهایش اشكال پیدا می‏شود كه با آب خارج مسح می‏گردد.
۲) فرق وضوی زن و مرد فقط در یك عمل استحبابی است،آن هم مربوط به همین شستن اول و دوم كه در مساله قبل گفته شد به این بیان كه بر مردها مستحب است در شستن دستها آب اول را از پشت دست ریخته و دستها را از روی آن بشوید ولی شستن دوم را از داخل دست‏شروع كنند و اما زنها به عكس مردها. عروهٔ‏الوثقی،فی مستحبات الوضوء.
۳) در شستن صورت اگر پوست صورت از لای مو پیدا باشد بایستی آب را به پوست‏برساند و اگر پیدا نباشد شستن مو كافی است و رساندن آب به زیر آن لازم نیست و اما اگر شك كند كه پوست صورت از لای مو پیداست‏یا نه،بنابر احتیاط واجب باید مو را شسته و آب را به پوست هم برساند.
توضیح المسائل، مساله‏۲۴۰، ۲۴۱.
۴) شستن داخل بینی و مقداری از لب و چشم كه در وقت‏بستن دیده نمی‏شود، واجب نیست; ولی برای آنكه یقین كند از جاهایی كه باید شسته شود،چیزی باقی نمانده،واجب است مقداری از آنها را هم بشوید و كسی كه نمی‏دانسته باید این مقدار را بشوید،اگر نداند در وضوهایی كه گرفته این مقدار را شسته یا نه،نمازهایی كه خوانده صحیح است و اگر جایی را شك دارد كه جزء ظاهر بدن است كه باید شسته شود یا جزء باطن است، بایستی بشوید.
عروهٔ‏الوثقی، احكام وضو،مساله‏۲۳،توضیح المسائل، مساله‏۳۴۲.
۵) كسی كه پیش از شستن صورت دستهای خود را تا مچ شسته در موقع وضو باید تا سرانگشتها را بشوید و اگر فقط تا مچ را بشوید، وضوی او باطل است.
توضیح المسائل، مساله‏۲۴۷.
۶) در هنگام وضو لازم نیست كه صورت و دستها قبل از وضو گرفتن خشك باشند، ولی باید آبی كه برای وضو استفاده می‏شود بر آن تری غلبه پیدا كند،بلكه اگر تر باشند، وضو صحیح است و اما جای مسح سر بایستی خشك باشد، ولی رطوبت كم به حدی كه اگر كسی بعد از مسح دید بگوید این رطوبت از مسح است، اشكال ندارد.
توضیح المسائل، مساله‏۲۵۶.
۷) وضو گرفتن در هنگام باریدن باران اشكال ندارد، به شرطی كه آنچه روی صورت و دستهایش می‏ریزد، نیت كند كه آنها هم آب وضو باشد و در وقت مسحها مواظب باشد آن آب كف دستهایش را نگیرد -البته همان مقداری كه می‏خواهد مسح كندو جای مسحش هم تر نشده باشد.
۸) در مسح سر و روی پاها، باید دست را روی آن بكشد و اگر دست را نگهدارد و سر یا پا را به آن بكشد، وضو باطل است;ولی اگر موقعی كه دست را می‏كشد سر یا پا مختصری حركت كند اشكال ندارد.
توضیح المسائل، مساله‏۲۵۵.
۹) اگر برای مسح رطوبتی در كف دست نمانده باشد، نمی‏تواند دست را به آب خارج تر كند، بلكه باید از اعضای دیگر وضو رطوبت‏بگیرد و و با آن مسح نماید و اگر رطوبت كف دست فقط به اندازه مسح سر باشد،می‏تواند سر را با همان رطوبت مسح كند و برای مسح پاها از اعضای دیگر وضو رطوبت‏بگیرد.
توضیح المسائل، مساله‏۲۵۷، ۲۵۸.
▪ تذكر: در حال اضطرار گرفتن آب از اعضای دیگر و وضو برای مسحها مسلما اشكال ندارد،مانند گرمی هوا و تب شدید و باد شدید; اما در حال اختیار ولو بعضی اجازه نمی‏دهند، ولی حضرت امام می‏فرمایند جایز است، منتها در هر دو صورت به شرطی كه آن آب از جایی باشد كه از حد اعضای وضو خارج نباشد.
روهٔ‏الوثقی، احكام وضو،مساله‏۲۵
۱۰) كسی كه در كارهای وضو و شرایط آن مثل پاك بودن آب و غصبی نبودن آن خیلی شك می‏كند، باید به شك خود اعتنا نكند، وظن در اینجا هم حكم شك را دارد.

منبع : ستاد اقامه نماز