فرانکفورت؛ دو ردنیا در ۵ روز

این روزها شاهد برپایی بیست و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران هستیم. نمایشگاهی که همه ساله در زمان برگزاری‌اش اکثر رخدادهای فرهنگی و حتی غیرفرهنگی کشور را معطوف به خود می‌کند. در طول ایام برگزاری نمایشگاه، کارشناسان مختلف این حوزه با حضور در نمایشگاه و بازدید از آن نظرات مختلفی را ابراز می‌کنند و گاهی نیز این نمایشگاه را با دیگر رخدادهای مشابه در کشورهای مختلف مقایسه می‌کنند. بر همین اساس، بی‌مناسبت ندیدیم تا گزارشی مبسوط از بزرگ‌ترین و معتبرترین نمایشگاه کتاب جهان-فرانکفورت- داشته باشیم تا معیار مناسب‌تری برای تعیین کیفیت برگزاری نمایشگاه کتاب در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد.
کسی جز نشریه آلمانی لورسن بلات فکرش را نمی‌کرد نمایشگاهی که در سال ۱۹۴۹ توسط ۲۰۰ شرکت‌کننده آلمانی، ارائه۸‌هزار‌عنوان و بازدید تنها ۱۴ هزار نفر افتتاح شد، روزی به بزرگ‌ترین نمایشگاه کتاب در جهان تبدیل شود.
نشریه آلمانی در همان سال‌های آغازین فعالیت این نمایشگاه، چنین رخدادی را نقطه عطفی در کتاب آلمان دانست و چنین نوشت: نمایشگاه فرانکفورت مقدمه‌ای برای آغاز مرحله جدیدی در تجارت کتاب آلمان است.
اگر بخواهیم به تاریخچه برگزاری این نمایشگاه بپردازیم آمار دقیقی در دست نیست و کسی دقیقا نمی‌داند از چه زمان نمایشگاه فرانکفورت به صورت رسمی آغاز به کار کرد. منابع تاریخی حکایت از تبادل دست‌نوشته‌ها و فروش آن در قرن ۱۱ در این بازار دارد. بازار فرانکفورت، بازاری برای معاملات تجاری کالاهای مختلف از جمله کتاب بود و فروش کتاب نیز در این بازار و در کنار خرید و فروش دیگر اجناس انجام می‌شد.
شرایط جانبی این بازار برای عرضه‌کنندگان کتاب بسیار دشوار بود. چاپخانه‌ها و ناشرانی از کشورهای هلند، فرانسه، انگلیس و سوئیس محصولات خود را در بشکه‌هایی که آب از آن نمی‌توانست نفوذ کند قرار می‌دادند و از طریق رودخانه به فرانکفورت ارسال می‌کردند یا کالسکه‌هایی انتخاب کرده و با گذر از جاده‌های نیمه‌کاره خود را با شرایط دشوار به این شهر می‌رساندند.
برای عموم مردم آن زمان کتاب بسیار گران بود، به طور مثال با همان میزان پول یا کالایی که برای خرید کتاب مقدس لازم بود، آنها می‌توانستند خرج چندین ماه خانواده را تامین کنند. به همین دلیل بود که اوایل قرن ۱۶، فرانکفورت به محلی برای جلسات روشنفکران زبده تبدیل شد. دانشمندان، دانشجویان و روحانیون کنار رودخانه اصلی این شهر جمع می‌شدند تا هم ناشرانی را برای کارهای خود پیدا کنند و هم از میزان رشد علم و دانش در منطقه آنها مطلع شوند. از همین‌رو، راه باریکی که به داخل شهر فرانکفورت منتهی می‌شد را کوچه کتاب می‌نامیدند. در آن زمان در این بازار کتاب‌های افراد فاسد ‌العقیده نیز وجود داشت، ولی از قرن ۱۷ دولت آلمان با تشکیل کمیته‌ای اقدام به جمع‌آوری این کتاب‌ها کرد. تمامی این جریان‌ها تا پیش از به راه افتادن جنگ جهانی دوم بود و جنگ باعث کمرنگ شدن اهمیت این بازار شد.
دوره دوم فعالیت این بازار که از ۱۸ سپتامبر سال ۱۹۴۹ یعنی ۴ سال پس از اتمام جنگ جهانی دوم آغاز شد، تا ۲۳ سپتامبر ادامه داشت و این آغاز برپایی نمایشگاه ۵ روزه در فرانکفورت بود.
● فروش کتاب ممنوع!
نمایشگاه سالانه کتاب فرانکفورت با مساحت ۱۷۲ هزار مترمربع پل ارتباطی فرهنگی کتابفروشان، ناشران، محققان، نویسندگان، کتابداران، خبرنگاران و کتابخوانان سراسر دنیاست. ۳ روز اول این نمایشگاه متعلق به اهالی نشر و ۲ روز پایانی مخصوص بازدید عموم است. طبق آمارهای منتشر شده از مجموع ۲۹۹ هزار و ۱۱۲ نفری که در سال ۲۰۰۸ از نمایشگاه بازدید کردند، بیش از ۱۵۸ هزار نفر ناشران و ۱۴۱ هزار نفر از عموم مردم حضور داشتند که این میزان رشد۶/۵درصدی بازدیدکنندگان را نسبت به سال ۲۰۰۷ می‌رساند.
۱/۶۱ درصد از شرکت‌کنندگان در این نمایشگاه که ۷۵ درصد از کشور آلمان و ۲۵ درصد از دیگر کشورها بودند، عمده‌ترین دلیل خود را برای حضور در این نمایشگاه ملاقات رقبای تجاری خود عنوان می‌کنند. یکی از ناشران حاضر که از حضور خود در این نمایشگاه بسیار خوشحال است، می‌گوید: نمی‌شود این را برای کسانی که تا به حال اینجا نبوده‌اند توصیف کرد.
شاید برای بیشتر ما که کتابخانه‌مان را با کتاب‌های خریداری شده از نمایشگاه کتاب پر می‌کنیم عجیب باشد؛ اما در نمایشگاه کتاب فرانکفورت فروش کتاب صورت نمی‌گیرد و بخش اعظم فعالیت‌ها در این نمایشگاه‌ و نه فروشگاه به تجارت و داد و ستد در بخش حقوق و امتیازات در صنایع نشر جهان پرداخته می‌شود. در واقع رویکرد این نمایشگاه با آنچه ما تا به حال از نمایشگاه کتاب در ایران دیده‌ایم متفاوت است و زمینه فعالیت این نمایشگاه عمدتا اقتصادی و تجاری است.
طول تمام دیوارهای غرفه‌ها ‌‌در ‌کنار‌هم ‌ به بیش از ۱۷ کیلومتر می‌رسد.‌ سالن‌ها ‌با ۱۸ هزار متر‌کابل ‌سیمی ‌و ۱۳ هزار لامپ چراغانی شده‌انددر این نمایشگاه علاوه بر عرضه کتاب، برگزاری میزگردها و سمینارها ، مراسم کتابخوانی، برنامه‌های موسیقی، تئاتر، نمایش فیلم و اهدای جوایز نیز برگزار می‌شود. به عنوان مثال «جایزه کتاب آلمان» و همچنین «جایزه کودکستان» از جمله جوایزی هستند که در نمایشگاه‌ بین‌المللی فرانکفورت اهدا می‌شود.
گفتنی است، مکان‌هایی برای خبرنگاران تدارک دیده شده است تا مصاحبه‌هایی با ناشران و نویسندگان داشته باشند. سال گذشته۱۱۰ هزار خبرنگار از ۶۳ کشور مختلف در این نمایشگاه حضور داشتند.
● روشنایی با ۱۳ هزار لامپ
قیمت غرفه‌های این نمایشگاه که در بدترین حالت خود و طی ۵ روز تجربه معاملات ۶۰۰ میلیون یورویی را دارد، باید قابل توجه باشد. به طوری که برای تامین غرفه مربع شکلی با ابعاد ۴ مترمربع بیش از ۳ هزار دلار باید هزینه کرد. این در حالی است که غرفه‌های مستطیلی با مساحت ۸ مترمربع قیمتی افزون بر ۶ هزار دلار دارند.
جالب است بدانید اگر تمام دیوارهای غرفه‌ها را کنار هم قرار دهند، طولش به بیش از ۱۷ کیلومتر می‌رسد. سالن‌هایی که ۱۸ هزار متر کابل سیمی در آن استفاده شده با ۱۳ هزار لامپ چراغانی شده‌اند.
● ناشران نگران شغل
نمایشگاه فرانکفورت تنها منحصر به عرضه کتاب نیست، بلکه علاوه بر کتاب، رسانه‌های دیجیتال و کتاب‌های صوتی و الکترونیکی نیز حضور پررنگی دارند. به طوری که در کنار ۴۲ درصد از کتاب‌های سنتی، ۳۰ درصد محصولات در نمایشگاه سال گذشته به رسانه‌های دیجیتالی اختصاص داشت و پیش‌بینی می‌شود این میزان رو به افزایش بگذارد. به سبب اهمیت این موضوع در نمایشگاه سال گذشته میزگردهایی در ارتباط با کارکردهای نشر دیجیتال، کپی‌رایت و کتاب الکترونیکی برگزار شد.
در حالی که ۶۰ درصد شرکت‌کنندگان در این نمایشگاه هنوز از کتاب الکترونیکی استفاده نمی‌کنند، کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند از سال ۲۰۱۸ کتاب‌های الکترونیکی از کتاب‌های سنتی پیشی بگیرند و این موضوع ناشران را نگران کرده است. ۱۴ درصد آنها که در این نمایشگاه حضور داشتند، معتقدند شغل آنها در خطر نابودی قرار دارد، اما ۷۰ درصد دیگر آمادگی مقابله با این موضوع که برای آنها به چالش روز تبدیل شده است را دارند و می‌گویند به تمامی تجهیزات دیجیتال مجهزند. همه اینها در حالی است که هنوز تکلیف کپی‌رایت در این شبکه مجازی نامشخص است.
پائولو کوئیلو، نویسنده برزیلی در این باره می‌گوید: هیچ وقت رابطه نویسنده و خواننده تا این حد نزدیک نبوده است. وی که هر ماه یکی از آثارش را به صورت کامل در اینترنت انتشار می‌دهد برخلاف ناشران که این محیط مجازی را دشمن خود می‌دانند معتقد است فقدان درک محیط وب در صنعت وجود دارد، اتفاقا این رسانه راه‌های پیشرفت را برای ناشران می‌گشاید و فرصتی برای عرضه بهتر تولیدات نویسندگان در جهان فراهم می‌آورد. کافی است خود را با این محیط وفق دهیم.
آمریکا با ۵۱ درصد پیشتاز صنعت دیجیتالی در رسانه‌هاست. ژاپن با ۱۵ درصد و اروپا با ۱۱ درصد در رده‌های بعدی قرار دارند.
● میهمانانی که ویژه می‌شوند
امروزه نمایشگاه کتاب فرانکفورت نه‌تنها بزرگ‌ترین نمایشگاه کتاب و رسانه در جهان است و به عنوان مهم‌ترین مرکز بازرگانی کتاب برای کتاب‌های بین‌المللی و صنعت رسانه شناخته می‌شود، بلکه محلی برای مذاکرات و گفتمان‌های فرهنگی و سیاسی و معرفی فرهنگ نیز هست. به طوری که از سال ۱۹۷۶ این نمایشگاه هر سال یک میهمان ویژه از یک کشور یا منطقه خاص دارد.
کشورها از این صنعت بهره می‌برند و محصولات ادبی، فرهنگی و هنری خود را در این نمایشگاه به جهانیان معرفی می‌کنند. میهمان ویژه سال ۲۰۰۹ چین و سال ۲۰۱۰ کشور آرژانتین خواهد بود.

مترجم : سارا زاهدیان

منبع : روزنامه جام‌جم