آسیب شناسی آموزش معماری در دانشگاه های ایران

نزدیک به ۷ دهه است که از آموزش معماری در دانشگاه های ایران می گذرد و هنوز این رشته تحصیلی که بهترین دانش آموزان کشور را به خود جذب می کند، آنچنان که باید و شاید نتوانسته است از نظر روشهای آموزشی به سطح رضایت بخشی برسد.
برای شناسایی عواملی که باعث شده است این رشته دانشگاهی دچار آسیب شود، نیازمند بررسی موضوع از منظرهای متفاوت هستیم. مراکز آموزش معماری در کشورهایی که سابقه ای چند صدساله در این زمینه را پشت سر گذاشته اند، متناسب با اهداف آموزشی و نوع نگرشی که به معماری دارند، محتوای دروس و برنامه ریزی های آموزشی خود را طراحی و اجرا می کنند. دانشجویان نیز با شناخت کافی و آگاهانه ، دانشکده و نوع گرایش معماری خود را انتخاب می کنند و در طول تحصیل با آن نگرش آموزش می بینند. اما در ایران وضعیت به گونه دیگری است و هنوز برنامه ریزان آموزشی نتوانسته اند اهداف و برنامه های مناسبی را برای تدریس گرایش های متفاوت این رشته تحصیلی طراحی کنند.
مهمترین و بارزترین دلیل این ادعا هم تدریس معماری در دانشکده های هنری و دانشکده های فنی و مهندسی براساس سرفصل های مشترک درسی است ، بی آن که به کارکردهای متفاوت این دانشکده ها و مراکز آموزشی توجهی بشود. مهمترین دلیلی که این مشکل را به وجود آورده ، نبود تعریف دقیق معماری و مشخص نشدن مرزهای گرایش های متعدد و متفاوت است.
● تعریف معماری و گرایش های آن
حدود یک قرن پیش بتدریج حوزه وسیع و گسترده معماری به زیرمجموعه های کوچکتری تقسیم شد. ابتدا حوزه های معماری ، عمران (راه و ساختمان) و شهرسازی از هم تفکیک شدند و سپس این رشته به حوزه های دیگری مانند طراحی منظر، مرمت بناها، طراحی فضاهای مسکونی و طراحی داخلی تجزیه شد. قطعا در آینده نیز با توجه به گسترش تقسیم کار و فعالیت های اجتماعی مربوط به انواع فضاهای معماری و شهری ، تجزیه این رشته به رشته های جدید دانشگاهی و حرفه ای ادامه خواهد یافت.
در این میان ، چگونگی نگاه مراکز آموزشی به معماری یا به عبارت دیگر نگرش و تعریف هر یک از مراکز آموزشی به این رشته تحصیلی بسیار مهم است. در ارتباط با معماری ، دیدگاه های بسیار متفاوت و متنوعی از گذشته تا امروز مطرح شده است که می توان آنها را در ۳ دسته کلی طبقه بندی کرد.
در ساده ترین تعریف ، معماری به عنوان یک تخصص فنی ، حرفه ای و اجرایی مورد توجه مراکز آموزشی قرار می گیرد. در این نگرش ، رشته معماری بسیار نزدیک به رشته عمران دیده می شود که وظیفه اصلی آن طراحی و ساخت فضا براساس کارکرد بنا، اصول سازه ، فنون ساختمان سازی و شرایط محیطی است. بی تردید براساس چنین تعریفی ، آموزش این رشته تحصیلی در دانشکده های فنی و مهندسی دنبال می شود.
در تعریفی دیگر، معماری به عنوان یک رشته فنی هنری معرفی می شود که بر پایه آن در طراحی یک فضا، افزون بر جنبه های سازه ای و فنی باید به نکات و خصوصیات هنری فضا نیز توجه کرد. در این نگرش ، معماری وجوهی مشترک با هنرهایی همچون نقاشی ، گرافیک ، مجسمه سازی و موسیقی دارد و به همین دلیل در کنار دیگر رشته های هنری در دانشکده های هنر تدریس می شود.
نگرش سومی که در چند دهه اخیر مطرح شده ، توجه به معماری به عنوان هنری است که از برخی مباحث نظری در زمینه فلسفه ، روان شناسی ، فرهنگ مردم و جامعه شناسی تاثیر می پذیرد. هر چند به نظر می رسد موافقان این نگرش در زمینه نقش مباحث نظری علوم انسانی و طبیعی در زمینه طراحی افراط می کنند، اما در مجموع دیدگاه هایی قابل توجهی در این زمینه وجود دارد که نمی توان آنها را نادیده گرفت.
طبیعی است که در آن گروه از مراکز آموزشی که چنین نگرشی به معماری وجود دارد، بخشی از دروس نظری متناسب با این دیدگاه به دانشجویان ارائه می شود.
● تاثیر فناوری های جدید
در زمینه تاثیر فناوری های جدید در معماری می توان به نقش رایانه و انواع نرم افزارها در طراحی معماری و سازه اشاره کرد. رایانه سبب شد امکانات تصویری بسیار زیاد و قابل توجهی در طراحی پدید آید و بتوان در فرصتی کوتاه و بسادگی طرحهای اولیه متعددی را آزمود و هر کدام را از زوایای گوناگون ملاحظه و بررسی کرد. در این زمینه باید توجه داشت که سطوح و فضاهایی را که می توان به کمک رایانه طراحی کرد، بسادگی با دست و به شیوه سنتی قابل طراحی نیستند.
افزون بر این زمینه ، می توان به نقش و کارکرد بسیار مهم رایانه در عرصه محاسبه سازه ، قطعات و جزییات اجرایی اشاره کرد که امکان طراحی و اجرای سازه های پیچیده را فراهم کرده است. با وجود این ، یکی از نکاتی که هنوز در مراکز آموزش معماری در ایران چالش برانگیز است و اساتید و مدرسان درخصوص آن دیدگاه های متفاوتی دارند، موضوع انجام طراحی با دست و به صورت سنتی و یا با رایانه است. اگرچه بسیاری از مدرسان کاربرد رایانه را در طراحی مجاز می دانند، تعدادی از اساتید همچنان بر انجام طراحی با دست تاکید دارند. طرفداران این دیدگاه معتقدند معماری به عنوان یک هنر، جنبه ای شخصی دارد و طراح باید از توانمندی های فردی خود حداکثر بهره برداری را داشته باشد.
تفاوت دیدگاه ها در این زمینه و تدوین نکردن برنامه های آموزشی یک پارچه به دلیل همین اختلاف عقیده ، باعث سردرگمی دانشجویان معماری شده و بهره گیری از فناوری های روز را با مشکل مواجه کرده است.
● آموزش غیرخلاقانه
یکی از نقایص عمده آموزش معماری در دانشگاه ها، روش غیرخلاقانه آموزشی است که در آن غالبا دانشجویان به حفظ کردن مباحث و مطالب می پردازند و فضاهای معماری را بدون اندیشه یا فلسفه ای منسجم و خلاق طراحی می کنند.به عبارت دیگر، بسیاری از مراکز دانشگاهی بیشتر همانند یک آموزشگاه اداره می شوند و فعالیت های پژوهشی و خلاقانه در آنها چندان جریان نمی یابد. برای رفع این نقصان ، لازم است مدیریت های آموزشی و پژوهشی دانشکده ها برنامه ریزی های مناسبی را برای بارور کردن خلاقیت دانشجویان انجام دهند که قدم اول آن اصلاح کارکرد کارگاه های آموزشی و تغییر نظام ارزیابی واحدهای درسی عملی است. با توجه به آن که هر سال صدها نفر در گرایش های مختلف معماری فارغ التحصیل می شوند، لازم است با آسیب شناسی نظام آموزشی در این رشته و اصلاح آن ، به بهبود کیفی این حرفه فنی و هنری یاری رساند.

مهدی یاورمنش

منبع : بازار کار