عدم بهانه‌جویی و انعطاف بیشتر

به نظر می‌رسد تحولا‌تی تازه درباره برنامه هسته‌ای ایران در راه است اما آیا توافق بر سر حل بحران هسته‌ای هم نزدیك شده است؟ به عقیده دیپلمات‌های نزدیك به مذاكرات دو روز گذشته در مادرید شواهد از چنین چیزی حكایت دارد.
علی لا‌ریجانی و خاویر سولا‌نا در مذاكرات كاخ <لا‌كینتا>، گفته‌اند كه توافق می‌تواند بسیار سریع صورت بگیرد و مذاكرات جامع و سازنده میان ایران و اتحادیه اروپا آغاز شود، اما به <گفته> لا‌ریجانی، اگر طرف مقابل <بهانه‌جویی> نكند و به <عقیده> سولا‌نا <ایران انعطاف بیشتری نشان دهد.> اما اینكه چگونه می‌توان بر اختلا‌ف میان این <گفته> و آن <عقیده> فائق شد، موضوعی است كه سولا‌نا و لا‌ریجانی در مادرید بر سر آن بحث كردند تا با <عدم بهانه‌جویی و انعطاف بیشتر> توافق به دست آید اما آیا توافق بر سر حل بحران هسته‌ای ایران نزدیك شده است؟<هراكلیت> اندیشمند یونان باستان، حیات اجتماعی را عرصه منازعه‌ای دائمی می‌دانست كه در آن جنگ از درون صلح و صلح از درون جنگ متولد می‌شود. ‌ از همین رو، پسندیده است كه كارگزاران جمهوری اسلا‌می هم در بزنگاه مهم‌ترین چالش سیاست خارجی راه مذاكره و منطق دیپلماسی را برگزیدند و برای عبور از گرداب پرونده هسته‌ای خود نه به توصیه‌های طالبان تقابل و نزاع اعتنا كردند و نه دست تقدیر به چنگ حوادث زمانه زدند بلكه راه سومی را انتخاب كردند كه پایان آن می‌تواند صلح و آرامش را برقرار كند.
بدین‌ترتیب، اكنون در پایان چهارمین ضرب‌الا‌جل (یك بیانیه و ۳ قطعنامه) شورای امنیت سازمان ملل، اگر مناقشه هسته‌ای ایران خاتمه نیافته حداقل در فضای سیاسی ایران، از نظامیان تا دیپلمات‌ها، از روشنفكران تا فعالا‌ن حزبی و از نمایندگان مردم در مجلس تا منصوبان حكومت، بر مزیت و فایده سیاست اخیر تهران یعنی <مذاكره به جای مناقشه> صحه می‌گذارند. اكنون نمی‌توان آسوده خاطر بود كه بدون سیاست <مذاكره> حاصل كار، جز این نباشد.
یادمان نرفته كه چند سال پیش آن هنگام كه قرار بود ایران پروتكل الحاقی معاهده ان‌پی‌تی را امضا كند، چه رویكردهای تند و توفانی وزیدن گرفت اما آرام‌آرام ایران هم پروتكل را پذیرفت و هم پروژه غنی‌سازی را پیش برد. آنچه در این بین اهمیت افزون‌تر یافت، نشستن عملگرایی منفعت‌محور به جایآرمانگرایی ایدئولوژیك بود؛ نه ایران از منافع خود عقب نشست نه غرب بر ایران چیره شد. آنچه رخ داد، سیاست روشن <مذاكره> بود.اكنون نشستن لا‌ریجانی پشت میز مذاكره بی‌هیچ تردید و پرده‌پوشی به انزوا كشاندن نگرش‌های تند و افراطی و روی آوردن جاگیری‌های متعارف در صحنه سیاسی است. ‌ این پسندیده است كه دیپلمات‌های ایرانی پیش از آنكه مشكل هسته‌ای را به بحران تبدیل كنند از سر ابتكار و خلا‌قیت به همسخنی و همدلی با عرف جاری جهان روی خوش نشان دهند.
با <مذاكره> مخاطره اتمی ایران اگر به پایان هم نرسد، لا‌اقل می‌تواند به تعویق بیفتد. اگر همین سیری كه دیپلمات‌ایرانی- لا‌ریجانی- پیش گرفته، خوب و كارآمد و به‌موقع و بر مدار منافع ملی اجرا شود، پرونده هسته‌ای ایران وارد مسیر غیرقابل برگشتی از شفافیت و اعتمادسازی خواهد شد كه حاصل آن، آتش نزاع‌ها را به منطق مذاكره و مصلحت‌تبدیل میكند.‌ بدین قرار اگر مذاكره و گفت‌وگوی دیروز فقط یك سنت و آیین‌دیپلمات‌ها بود، امروز در ماجرای هسته‌ای‌ شأن یك تصمیم و راهبرد ملی را یافته و محور و مبنای مواجهه جدید جمهوری اسلا‌می با جهان غرب شده است. اگر انتخاب راه مذاكره و منطق دیپلماسی را ناشی از جبر محیط منطقه هم بدانیم یا بازتاب شرایط داخلی، اقتضای سرشت سیاسی نظامی است كه در بزنگاه حوادث و بحران‌ها، منافع و مصلحت ملی را بر هر چیز دیگر مقدم شمرده‌ است.
جیمز روزنا كه امروز یكی از مهم‌ترین نظریه‌پردازان سیاست خارجی محسوب می‌‌شود، درباره واقعیت‌های بین‌المللی جمله معروفی دارد. او می‌گوید: <در عصر جدید واقعیت امری در حال سیلا‌ن و دگرگونی است.> در جهان متلا‌طم امروز می‌توان در قبال مسائل مهم، یك موضع تكراری تك‌محصولی اتخاذ كرد و صرفا به بازگویی مكرر آن پرداخت، اما در نظر نگرفتن تغییر و تحول در جهان امروز، سیاست خارجی را در بن‌بست و انفعال قرار خواهد داد. پذیرش بی‌قید و شرط هر خواسته‌ای نشانگر ضعف خواهد بود اما انعطاف‌ناپذیری و رفتار صخره‌ای نیز نماد عدم درك واقعیت‌های جهان پرتلا‌طم امروز است. ‌ كوتاه آنكه امروز نمی‌توان یك نسخه روشن در سیاست خارجی پیچید اما می‌توان گفت انعطاف‌ناپذیری در هر مذاكره‌ای منافع بازیگران مهم را پایمال خواهد كرد. ‌ پس با انعطاف منطقی، شجاعانه و هوشمندانه، زمینه را برای تداوم برنامه‌های هسته‌ای صلح‌آمیز فراهم نماییم. ‌

جواد دلیری

منبع : روزنامه اعتماد ملی