تبعیض علیه زنان و مطبوعات

۱) مسائل مربوط به زنان همانند بسیاری از موضوعات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دارای حساسیت های مخصوص به خود است؛ حساسیت هایی که به تناسب استقرار دموکراسی و مردم سالاری در کشورهای مختلف متفاوت است. در ایران بخشی از این حساسیت ها ناشی از برداشت های متفاوت از دین در مورد مسائل زنان است. بخشی از این حساسیت ها ناشی از فرهنگ، آداب و سنن ایرانی بوده که ممکن است منشاء دینی یا تاریخی داشته باشد. بخشی از این محدودیت ها متاثر از مناسبات امروزی حکومت ها و تعامل فرهنگ های جوامع مختلف با همدیگر است. بنابراین به تناسب اینکه هر روزنامه یا نشریه یی که دارای جهت گیری خاصی باشد، در انعکاس مسائل مربوط به زنان از قبیل تبعیض جنسیتی، خشونت و ... این حساسیت ها را مورد توجه قرار می دهند.
۲) اختلاف نظر در مورد مسائل مربوط به زنان در بین فقها و نهادهای مذهبی رسمی که نگرش های متفاوت آنها را نسبت به این موضوع نشان می دهد، موجب شده که گردانندگان و تحریریه روزنامه ها و نشریات نسبت به انعکاس اخبار و نقد تبعیض جنسیتی و خشونت علیه زنان از خود محافظه کاری نشان دهند و بیش از حد جانب احتیاط را رعایت کنند. این احتیاط ها موجب می شود گاهی انعکاس دیدگاه های نوگرایان دینی هم در مطبوعات با محدودیت روبه رو شود.
۳) بخشی از کم کاری مطبوعات در مورد مسائل مهم زنان به خصوص که در جوامع توسعه نیافته دارای آسیب پذیری بالایی نیز هستند ناشی از خلاء قانونی در این زمینه است. به همین دلیل احساس مدیران و سر دبیران مطبوعات این است که پوشش کامل آسیب های اجتماعی زنان حمایت همه جانبه قانون از مطبوعات را به دنبال نخواهد داشت. واقعیت این است که قانونگذار چارچوب فعالیت های مطبوعات را آنقدر تنگ کرده و حساسیت های حوزه زنان را به گونه یی پررنگ می نماید که تحریریه روزنامه ها به ناچار باید ریسک بالایی را بپذیرند. بنابراین نمی توان انتظار داشت که هر روزنامه نگار یا سردبیر و مدیرمسوولی در وضعیت خلاء قانونی و پایین بودن حمایت های قانون چنین ریسکی را بپذیرد.
۴) یکی از دلایلی که آسیب های اجتماعی زنان از جمله تبعیض، خشونت و... در برخی از مطبوعات به طور جدی پوشش داده نمی شود، به ارتباط کم نهادها و انجمن های مدنی فعال در حوزه زنان با مطبوعات بازمی گردد. برخی از این نهادهای مدنی هم که مسائل مربوط به زنان را بیش از حد سیاسی می بینند یا نگاه آنها مبتنی بر سیاه و سفید دیدن مسائل جامعه و از جمله زنان بوده، ظرفیت مطبوعات فعلی را به منظور پوشش حداقل تحولات مثبت در این زمینه برنمی تابند.
۵) به جهت اینکه مشکلات خشونت و تبعیض علیه زنان بدون اختیار دولت و به اقتضای تحولات وارد عرصه عمومی شده و مطبوعات جامعه مدنی به عنوان مهمترین کنشگران عرصه عمومی نمی توانند نسبت به این پدیده واکنشی در نقد یا مخالفت از خود بروز ندهند، بنابراین حداقلی از این فعل و انفعالات در قالب اخبار حوادث، آسیب های روانشناختی، ناهنجاری های اجتماعی و خشونت در خانواده (به عنوان مهمترین نهاد مورد حمایت یک جامعه مذهبی) در صفحه های روزنامه ها و نشریات خود را نشان خواهد داد. اما نوع مواجهه مطبوعات با این مشکلات که هر روزه خود را بر سر شهروندان، جامعه و مقامات و نهادهای رسمی آوار می کند بااهمیت است. این آسیب های اجتماعی گاهی سوژه صفحه های مطبوعاتی است که در رده نشریات عامه پسند هستند، بنابراین مهمترین مساله این نوع مطبوعات تیراژ و فروش بیشتر و در نتیجه برخورد سطحی و هیجانی خبرهای مربوط به آسیب های اجتماعی و خانوادگی است تا خوانندگان بیشتری جذب شوند. اما انعکاس این گونه مسائل در نشریات و روزنامه های جدی، دارای مشکلات خاص خود است. ضمن اینکه تا حد ممکن باید از هیجان و حباب های آن کم شود. به دلیل موانعی که کم وبیش به آن اشاره شد، خیلی هم به عمق این نوع تحولات و پدیده های اجتماعی و خانوادگی مربوط به زنان نمی توان وارد شد. به ناچار در حرکت بین سطح و عمق و به تناسب اینکه سیاست یک روزنامه یا نشریه مستقل و منتقد چگونه است به ارزیابی آن می پردازند.
۶) به نظر نگارنده پوشش مسائل مربوط به زنان همانند بسیاری از موضوعات سیاسی و فرهنگی مهم دیگر که به صورت رسمی و غیررسمی درباره آنها اعمال فشار می شود یا حساسیت وجود دارد، به ظرافت و هوش خبرنگاران و گزارشگران مطبوعات مربوط می شود.
بنابراین در تنظیم خبر یا گزارش خبری، تحلیلی یا تحقیقی خود ضمن اینکه نسبت به حساسیت ها و خط قرمزها می توانند هوشیار باشند، اما با زبان و بیان خاص که ممکن است قالب اشاره و استعاره داشته باشد یا ارائه نوعی کار تطبیقی و تحلیلی و بیان موضوع از زاویه دیدی که حتی مورد استقبال نهادهای رسمی یا غیررسمی پرنفوذ باشد، طرح مساله کنند و خود، جامعه و نهادهای سیاسی و اجتماعی را در معرض پرسش های مهم و جدی در ارتباط با مسائل زنان قرار خواهند داد.
۷) مطبوعات می توانند محدودیت ها یا اعمال تبعیض ها و خشونت علیه زنان و راهکارهایی که هم بتواند چارچوب های فرهنگی و مذهبی جامعه را مورد توجه قرار دهد و هم گرد از سنت ها و برداشت های شخصی و سلیقه یی از فرهنگ بردارد، در قالب پرسش و گفت و شنود پی در پی به واکاوی این موضوع بپردازند. به نظر می رسد فراهم کردن فضایی در مطبوعات برای نواندیشان مذهبی برای طرح پرسش خیلی بااهمیت است. تجربه نشان داده است که چون آنها دارای خاستگاه مذهبی عمیقی هستند، مطبوعات هم از این نظر در یک حاشیه امنیتی قرار خواهند گرفت و هم گسترش بحث های مربوط به زنان دستاورد مهم دیگر آن خواهد بود.
۸) به رغم این، پوشش مسائل زنان بیشتر به دغدغه گردانندگان و تحریریه مطبوعات ارتباط نزدیک پیدا می کند. بنابراین داشتن تعلق خاطر یا وابستگی فکری به هر قشری از اقشار جامعه برای یک خبرنگار یا روزنامه نگار می تواند در انعکاس و پیگیری اخبار و تحولات آن قشر تاثیرگذار باشد. به همین دلیل در برخی مطبوعات مسائل کارگری، در برخی دیگر مسائل دانشجویی، در برخی دیگر مسائل زنان و همین طور سایر موضوعات حضور پررنگ تری دارند.
به نظر می رسد حضور خبرنگاران و نویسندگانی که دغدغه پوشش مسائل زنان در اولویت کاری آنهاست به سهم خود تاثیرگذار خواهد بود. در چنین وضعیتی از حداقل روزنه ها و امکان ها برای پوشش مشکلات زنان در نشریات و روزنامه ها استفاده خواهد شد.
ضمن اینکه به مرور با آشنایی از ظرافت و شیوه های خاص تهیه و تنظیم خبر و گزارش های مربوط به تبعیض علیه زنان یا نقض حقوق آنان در جامعه یا از سوی برخی نهادهای رسمی، زمینه انتشار این گونه مطالب بیشتر فراهم خواهد شد.

محمد حسن علیپور

منبع : روزنامه اعتماد