نان به بهای بلایای طبیعی

اگر از اراك به مدت ۲۰ دقیقه در فاصله ۱۵ كیلومتری شمال شرقی این شهر حركت كنیم با اكوسیستمی كاملا متفاوت روبه‌رو می‌شویم؛ «تالاب میقان».
تالاب میقان یكی از زیباترین جلوه‌های اكوسیستمی استان مركزی است كه به دلیل ویژگی اكولوژیكی و میزان تاثیرگذاری آن بر اقلیم منطقه و به خصوص شهر اراك یك سیستم حساس تلقی می‌شود. اما عدم هماهنگی و همكاری مسوولان استان مركزی نسبت به وضعیت تالاب میقان، تلاش‌های شبانه روزی مسوولان شهرسازی و راه‌سازی از یك سو و تاخیر وكندی مسوولان محیط زیست در مقابل، این تالاب را در وضعیتی بحرانی قرار داده است.
هم‌اكنون منطقه میقان با خطرات متعددی از جمله ساخت جاده در تالاب میقان و همچنین سرریز فاضلاب شهری، روبه‌رو است كه این اكوسیستم را با خطر تخریب شدید مواجه ساخته است. علاوه بر تهدیدهای عمومی دو خطر دیگر نیز اخیرا این تالاب را نشانه رفته است. یكی فعالیت‌های كارخانه املاح معدنی ایران و دیگری جاده ده نمك – اراك.
طی سال‌های گذشته پس از احداث كارخانه املاح معدنی ایران، جاده‌ای به منظور برداشت سولفات سدیم تا مركز دریاچه ساخته شد كه این تالاب را به دو اكوسیستم جدا از هم تقسیم كرد و این آغاز تخریب‌های زیست‌محیطی در این تالاب بود.
محمدرضا خالقی، عضو هیات مدیره انجمن سبزاندیشان ضمن اظهار نگرانی شدید در این زمینه می‌گوید: «كارخانه املاح از سال ۷۸ در منطقه احداث شده است كه با بهره‌برداری دو فاز این كارخانه، ماهانه ۷ هزار و ۸۰۰ تن سولفات سدیم در این مركز تولیدی استحصال و فرآوری می‌شود. برداشت سولفات سدیم از این منطقه مدت‌هاست كه اكوسیستم این منطقه را در مخاطره قرار داده است.»وی می‌افزاید: «علاوه بر مساله برداشت سولفات سدیم، این منطقه به دلیل احداث جاده‌ای از سوی این كارخانه با هدف دسترسی به منابع یاد شده نیز به شدت در معرض خطر است. زیرا این جاده درست از وسط تالاب میقان می‌گذرد و در نتیجه دریاچه را به دو نیم تقسیم كرده است. خطر مهم‌تر در احداث این جاده، قطع ارتباط دو قسمت این دریاچه است كه به خشكی تدریجی دریاچه و در نتیجه پیشروی بیابان انجامیده است.»
نظر محمدباقر صدوق، مدیر كل اداره حفاظت محیط زیست استان مركزی را در این زمینه جویا شدیم. وی با اشاره به اینكه عده‌ای از جمله اداره صنایع و معادن استان و كارخانه املاح معدنی به دلیل كسب منافع، اقدام به تخریب این تالاب كرده‌اند، می‌گوید: «در حال حاضر این منطقه تحت نظارت و مدیریت هیچ سازمان یا ارگانی نیست و تا زمانی كه مدیریت این منطقه مشخص نشده، نمی‌توان برای حفاظت، كنترل و حتی جلوگیری از تخریب تالاب میقان اقدامی انجام داد.»
اما خالقی با اظهار نگرانی از شرایط ایجاد شده خواستار توقف كامل طرح شده و می‌گوید: «فعالیت ماشین آلات سنگین همانند بولدوزرها و ورود حجم عظیمی خاك و نخاله‌های ساختمانی كه محتوی انواع مواد مضر شیمیایی است، پا به پای احداث جاده دریاچه را خشك و آلوده كرده است كه ادامه این روند سبب خشكی كامل دریاچه و تخریب‌های جبران‌ناپذیر اقتصادی و اكولوژیكی است.»
بنابراین شرایط به گونه‌ای است كه منطقا برخورد سریع و قاطع مسوولان حفاظت از محیط‌زیست را ایجاب می‌كند حتی اگر این منطقه قانونا فاقد مالكیت و مدیریت مشخصی باشد.
شاید به جا باشد كه به عاملان تخریب و بهره‌برداری‌های مخرب این تالاب از جمله اداره صنایع و معادن استان و كارخانه املاح معدنی یادآور شویم، طبق اصل ۵۰ قانون اساسی، حفاظت از محیط‌زیست یك پدیده عمومی تلقی شده و تمامی فعالیت‌های اقتصادی كه منجر به آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران می‌شود، ممنوع است. بنا براین مالكیت صرف بر یك منطقه یا ثروت عمومی دلیل یا محوری كافی برای تخریب آن نخواهد بود. براین اساس سازمان حفاظت از محیط زیست قانونا می‌تواند حتی پیش از مشخص شدن مدیریت این منطقه برای حفاظت، كنترل و حتی جلوگیری از تخریب تالاب میقان اقدامات لازم را انجام دهد.
خالقی در بیان اقدامات انجام شده از سوی فعالان زیست‌محیطی در منطقه می‌گوید: «این موسسه با توجه به بروز مشكلات اخیر، طی نامه‌ای به دستگاه‌های اجرایی مربوطه از جمله اداره منابع طبیعی و حفاظت محیط زیست استان مركزی و شركت معدنی املاح ایران، خواستار اعلام سریع موضوع این سازمان‌ها در مورد جاده عبوری یاد شده از میان تالاب میقان شد اما تاكنون هیچ پاسخی ارائه نشده و ظاهرا موضوع همچنان از سوی مسوولان سازمان‌های یاد شده در حال بررسی و پیگیری است.» همچنین این موسسه طی نامه‌ای رسمی از شركت معدنی املاح ایران خواسته است در خصوص مواردی از جمله: دریافت مجوز برای فعالیت‌های جاری همانند خاكریزی، ارائه مجوز ارزیابی اثرات زیست‌محیطی و ارائه برنامه‌های خود در زمینه فعالیت‌های جبرانی در ازای تخریب‌های ایجاد شده در تالاب میقان، اطلاعات لازم را در اختیار فعالان محیط زیست این منطقه قرار دهند. ضمن اینكه در خواست شده بود برای رسیدگی بهتر به مشكلات موجود، جلسه‌ای مشتركی تشكیل شود.
به گفته خالقی، شركت معدنی املاح ایران در پاسخ به این نامه، ابتدا با بهره‌گیری از آیات شریفه قرآن مبنی بر اینكه (زمین و دریا و كوه‌ها برای انسان ساخته شده است و انسان در جهت تعالی خود مامور به استفاده از این مواهب الهی و در عین حال حفظ مطلوب آنهاست) اعلام كرده‌اند: «از آغاز كار اكتشاف و استخراج معدن و ایجاد كارخانه با سازمان محیط زیست استان هماهنگی كامل داشته و مسائل زیست‌محیطی مطالعه شده و حتی طرح تفصیلی آن تحت عنوان طرح ارزیابی زیست‌محیطی از طرف كارشناسان محترم محیط زیست تهیه شده و مبنای كار بوده است.»
به گفته خالقی این اظهارات درحالی مطرح می‌شود كه مدیركل اداره حفاظت محیط زیست این استان ادعاهای مطرح شده در این جوابیه را مبنی بر انجام هرگونه بررسی كارشناسی در خصوص این طرح، رد كرده است.
مساله ایجاد جاده در تالاب نكته‌ای است كه از سوی اداره كل منابع طبیعی استان مركزی نیز مورد توجه قرار گرفته و كارشناسان یاد شده، در پاسخ به درخواست موسسه سبزاندیشان، اعلام كرده‌‌اند كه از لحاظ زیست‌محیطی احداث جاده در چنین اكوسیستم‌هایی كه باعث دو نیم شدن اكوسیستم طبیعی می‌شود، به دلیل بروز برخی عوارض ناخواسته دیگر، تاثیر منفی و اجتناب‌ناپذیری بر محیط اطراف خواهد داشت.
خطر دیگری كه نگرانی كارشناسان و دوستداران محیط‌زیست را برانگیخته، احداث جاده ده نمك به اراك است كه به شدت از سوی نماینده اراك در مجلس شورای اسلامی و بدون توجه به اهمیت زیست‌محیطی منطقه در دست پیگیری است. وی چندی پیش در واكنش به نگرانی‌های اخیر در صورت احداث این جاده اظهار كرده است كه منطقه‌ای كه معروف به دشت میقان است هیچ نوع جاذبه یا محیط‌زیست منحصر به فردی ندارد كه ساخت جاده بتواند به آن ضربه‌ای بزند.
این درحالی است كه به گفته كارشناسان اكولوژیست، كویر میقان به تنهایی بیش از ۶۰ درصد پرندگان استان مركزی و ۱۶ درصد پرندگان كشور را در خود جای داده، كه از این تعداد، ۲۷ گونه آسیب‌پذیر و یا نادر حمایت شده در منطقه وجود دارد كه این امر بر حساسیت موضوع می‌افزاید. با این همه وی در پاسخ به نگرانی‌های موجود، این سوال را متقابلا مطرح كرده است كه مگر ذخیره ژنتیكی غنی در حاشیه این جاده وجود دارد كه حال بخواهد تحت تاثیر قرار بگیرد.
نكته‌ای كه نگرانی‌ها را دامن می‌زند پافشاری وی بر جذب اعتبار برای احداث این جاده است در حالی كه به گفته كارشناسان و فعالان محیط زیست اراك، این اقدام به‌رغم صرف میلیاردها ریال اعتبار، مسیر مذكور را تنها ۱۰ كیلومتر كاهش می‌دهد. هم اكنون وضعیت منطقه میقان، كندی اقدامات و عدم هماهنگی ارگان‌های متولی حفاظت از این تالاب، نگرانی‌های بسیاری را برانگیخته است.
این اقدامات نمونه‌ای از دهها موارد مشابهی است كه بدون توجه به ظرفیت منابع آب و خاك و محیط زیست، برای فعالیت‌های عمرانی كه عمدتا در بستر طبیعت و با دستكاری‌های مخاطره‌آمیزی در طبیعت صورت می‌گیرد، تصمیم‌گیری می‌كند.
این همان نگرشی است كه در تصمیم‌گیری برای فعالیت‌های عمرانی، طبیعت را موجودی بی‌اثر و خنثی تلقی می‌كند كه با هر روش و هر زمانی می‌توان و باید از آن بهره برد و گویی این تخریب‌ها هیچ تاوانی در پی نخواهد داشت.

منبع : روزنامه تهران امروز