نگاهی به چهره های ایرانی خبرساز جهانی در عرصه نجوم و فضا/ایرانیان به آسمان می نگرند

ضمن اینكه اعلام فراهم شدن زمینه های ورود ایران به باشگاه فضایی (به رغم شفاف نبودن برنامه های فضایی ایران) یكی دیگر از مواردی بود كه باعث جلب توجه همگان شد. اما در خارج از مرزهای كشورمان قطار پرشتاب دانش بدون لحظه ای درنگ به سوی آینده در حركت بود. اگرچه به دلایل فراوانی كه جای بحث آن در این نوشتار نیست ایرانیان این امكان را نیافتند كه به طور متمركز و در كشور خود نقش رهبری و هدایت این جریان را بر عهده بگیرند، اما ایرانیان دیگری در سراسر جهان توانستند سهم عمده ای در این پیشرفت ایفا كنند. این نوشته نگاهی دارد به چند رویدادی كه باعث شد نام تنی چند از هموطنانمان در این عرصه بیشتر به گوش برسد. گرچه این افراد تنها نماینده گوشه ای از توان بالای علمی ایرانیانی هستند كه در خارج از مرزهای كشور به رشد قافله علم یاری می رسانند وگرنه تنها فهرست هموطنانمان در این عرصه نامه ای طولانی خواهد شد.
•فیروز نادری: از منشاء جهان تا قلب سیاره سرخ
نشریه Science همه ساله در پایان هر سال میلادی فهرستی از ۱۰ رویداد برتر علمی را كه در آن سال به وقوع پیوسته اند، منتشر می كند. اگر بخواهیم این سال را با سال شمسی مطابقت دهیم باید چند ماه اول سال ۲۰۰۵ را نیز به آن بیفزاییم اما زمانی كه روزنامه جام جم سعی كرد با نظرسنجی از بسیاری از مراكز علمی جهان ۱۰ رویداد برتر سال ۱۳۸۳ را معرفی كند باز هم تغییری در فهرستی كه در صدر این فهرست قرار می گرفت رخ نداد.پیدا شدن شواهدی مبنی بر وجود آب مایع بر سطح مریخ و در گذشته دور این سیاره كه توسط ۲ خودروی نیمه هوشمند ناسا با نام های اسپریت و آپورچیونیتی (كه در ایران به نام های روح و فرصت معروف شده اند) بی هیچ شكی مهمترین رویداد علمی سال گذشته بود.این دو مریخ نورد توانسته اند ركوردی افسانه ای را به جای بگذارند. در حالی كه طراحان آنها را برای فعالیت طی تنها ۹۰ روز مریخی بر سطح سیاره ای سرد و خشن ساخته بودند، اینك كه بیش از یك سال از فعالیت آنها می گذرد، هر دو در كمال سلامت به ماموریت خود ادامه می دهند. اما این دو ماموریت استثنایی تنها بخشی از برنامه بزرگتری هستند كه به برنامه مریخ ناسا معروف است. برنامه ای كه تا چندی پیش با مشكلات جدی دست و پنجه نرم می كرد و حتی چند مدارگرد و سطح نشین خود را از دست داده بود. اما با تغییر مدیریت آن به یكباره ورق برگشت. ابتدا ماموریت اودیسه مریخ با موفقیت در مدار قرار گرفت و سپس نوبت به اسپریت و آپورچیونیتی رسید تا در حالی كه اروپا در شوك از دست دادن كاوشگر بیگل ۲ بود، ماموریت استثنایی خود را آغاز كند.مردی كه باعث تغییر روند در JPL و آغاز عصر موفقیت های فراوان در اكتشاف مریخ شد كسی نبود جز یك شیرازی مهربان. آنهایی كه خبرهای نجومی را از نزدیك دنبال می كردند از سال ها قبل با نام او آشنا بودند: فیروز نادری.فیروز نادری كه تخصص اصلی او مهندسی سیستم ها است پس از سپری كردن چند ماموریت مختلف ،از سیستم های ماهواره ای گرفته تا سیستم های مخابراتی، به واسطه توانایی مدیریتی بالایش به عنوان مدیر برنامه «سرمنشاء» ناسا انتخاب شده بود. در این طرح هدف یافتن نشانه هایی از حیات در فراسوی منظومه شمسی بود و در این راه سیارات فراخورشیدی یكی از مهمترین هدف های طرح بودند. درست ۵ سال بعد از آن و در شرایطی كه دوره طلایی كشف سیارات فراخورشیدی كه جهشی بزرگ در طرح سرمنشاء محسوب می شد، فرا رسید. نادری كه عضو شورای عالی سیاستگزاری JPL نیز بود برنامه مریخ را بنیان نهاد و خود به عنوان مدیر آن انتخاب شد. برنامه مریخ در ۵ سال بعد از آن تاریخ چهره ای دگرگون شده یافت و توانست موفقیت های بی نظیری را در تاریخ اكتشافات فضایی رقم بزند. ۵ سال گذشت و این بار در حالی كه طرح تحت مدیریت فیروز نادری رتبه اول اكتشافات علمی سال را به خود اختصاص داده بود، وی بار دیگر از سمت خود استعفا داد تا ماموریت جدیدی را آغاز كند. معاونت عالی JPL در برنامه ریزی راهبردی سمتی است كه نادری را قادر می سازد تا نه تنها بر برنامه مریخ بلكه بر تمامی پروژه های JPL نظارت داشته باشد. نادری در گفت وگویی با نویسنده این مطلب، علت استعفاهای خود را ضرورت تغییرات مدیریتی در چنین سطحی می داند تا در عین حال كه سیستم با ورود مدیران جدید خون تازه ای را در رگ های خود تجربه می كند، خلاقیت های او نیز دچار روزمرگی نشود: «من سعی می كنم بیش از ۵ سال مدیریت یك برنامه را بر عهده نداشته باشم.» بدین ترتیب دوره جدیدی برای فیروز نادری و JPL آغاز شد. نادری علاوه بر اینكه تاكنون چندین مدال خدمات عالی ناسا را به پاس خدمات باارزش خود دریافت داشته، در سال گذشته میلادی برنده جایزه بنیاد فلسفی لیبرال ایتالیا به نام لیبرال پرایز شد. این جایزه به افرادی تعلق می گیرد كه سهمی بزرگ در تغییر دیدگاه بشر معاصر نسبت به جایگاه خود ایفا كرده باشند.نادری به رغم تمام مشغله های حرفه ای خود در سال گذشته، همواره یكی از پاسخگوترین دانشمندان بود. وی به گفته خود سعی كرده است تا حد امكان درخواست هر گفت وگویی با روزنامه نگاران و به ویژه ایرانیان را قبول كند تا از این طریق نقشی در گسترش دانش سرزمینش داشته باشد. در حالی كه گفت وگو با یك مقام ساده اداری علمی در كشور ما شاید هفته ها وقت خبرنگاران را بگیرد، نادری حتی از وقت استراحت خود و زمان سفرهای هوایی خود نیز برای پاسخگویی به سئوالات مردم استفاده می كند تا تفاوت دانشمند حرفه ای را با كسانی كه دانش را تنها در فرمول ها و روابط و سطح علمی می دانند، نشان دهد. نادری علاوه بر اینكه چهره ای شناخته شده در جامعه علمی به شمار می رود الگویی از اخلاق علمی را برای همكارانش در ایران ترسیم كرده است.
•بهرام مبشر: رازهای كیهان
یكی دیگر از دانشمندانی كه نام او در سال گذشته بارها شنیده شد، «بهرام مبشر» كیهان شناس و عضو موسسه علوم تلسكوپ فضایی هابل بود. او كه مسئول یكی از ابزارهای تصویرگر مادون قرمز هابل به نام نیكموس است در سال گذشته دو بار به ایران سفر كرد و بارها مورد خطاب روزنامه نگاران و جامعه علمی كشور قرار گرفت.شاید بیشترین سئوالی كه بهرام مبشر مجبور به پاسخگویی آن بود سرنوشت تلسكوپ فضایی هابل پس از اعلام خبر لغو چهارمین ماموریت تعمیر آن بود. اما او بیش از آن و به عنوان كیهان شناس رصدی، درگیری های ذهنی دیگری داشت. وی یكی از اعضای فعال طرح GOODS بود كه هدفش تهیه تصاویری با عمق دید بالا از كیهان با كمك تمامی تلسكوپ های بزرگ زمینی و مداری و در طول موج های گوناگون بود و در برنامه جایگزین آن به نام كاسموس نیز نقشی مدیریتی بر عهده داشت. در میانه سال گذشته او سرپرستی تیمی را بر عهده داشت كه كشف و ثبت اندركنش دو كهكشان دوردست را ثبت و بررسی كردند. اما دكتر مبشر این روزها پروژه مهمتری را در دست دارد و آن جست وجوی كهكشان های دوردست و اولیه در جهان است. این كیهان شناس ایرانی در جست وجوی نشانه ای از دورترین كهكشانی است كه تاكنون انسان توانسته است آن را به دام بیندازد و این یافته او می تواند باعث تغییری در حدس های موجود در خصوص سن عالم شود.دكتر مبشر علاوه بر فعالیت های حرفه ای خود همواره بر دیدگاه عمیق و فلسفی كه توجه به آسمان را برای مردم به ارمغان می آورد علاقه مند است. او بارها در گفت وگوهای خود مهمترین یافته و دستاورد دانش اخترشناسی را برای بشر معاصر این نكته می داند كه انسان امروز در جایی ایستاده است كه می تواند با كمك و اتكا به دانش خود به سئوال هایی پاسخ دهد كه تا قرن ها تنها می توانست آنها را با كمك ایده های فلسفی و ذهنی خود و نه روش علمی بیان دارد.
•نادر خلیلی: معماری ایرانی در ماه
شاید كمتر كسی از مردم ایران با نام خلیلی آشنا باشند و آنهایی هم كه او را می شناسند تعجب خواهند كرد چه طور در بین نام هایی كه در عرصه نجوم صاحب اعتبار هستند از او نام برده می شود. معماری ایرانی كه سال ها وقت خود را صرف مطالعه معماری كویری ایران كرده است و براساس آن طرح ساختمان های ارزان و مقاوم قرن آینده را مطرح كرد؛ در سال گذشته برنده جایزه پرنس آقا خان معتبرترین جایزه معماری شرق شد.اما نادر خلیلی طراح شهرك های آینده ماه است. طرحی كه او مطرح كرده به عنوان عملی ترین روش ساخت وساز در جایی غیر از زمین شناخته شده و مورد تایید قرار گرفته است و به همین دلیل در سال های آینده سخنان بیشتری در مورد وی و طرح های او خواهیم شنید. با انتخاب مجدد بوش به عنوان ریاست جمهوری آمریكا، طرح چشم انداز فضایی او ادامه خواهد یافت. بوش در این طرح فتح دوباره ماه و پس از آن سفر به مریخ را در دستور كار قرار داده و دقیقاً به همین دلیل نیازمند طرحی مناسب در عرصه ساخت وساز بر ماه است. گویی خشت و گل كویری ایران بار دیگر از دل تاریخ جوانه خواهد زد تا بشر را در ماجراجویانه ترین كنجكاوی خود یاری دهد.

منبع : باشگاه اندیشه