فمینیست ؛ نحله ها، دیدگاه ها

دررابطه با تعریف فمینیست (FEMINIST) تا آنجا که این مسئله به خود فمینیست ها مربوط می شود ، جالب است بدانیم که آن‌ها تعریف واحدی از این عنوان ندارند و به عبارت دیگر در تعریف فمینست متفق القول نیستند . در این مکتب گروه‌های متفاوتی وجود دارد؛ در حالیکه هر یک خود را فمینیست می خوانند از جهات بسیاری متمایز از یکدیگرند این واقعیت باعث شده است که تعریف یک گروه از فمینیست مورد قبول گروه دیگر واقع نشده و لذا روی تعریف معینی توافق وجود نداشته باشد . در هر حال این امر مسلمی است که فمینیست با نگرش به جهان از زاویه زن و منافع خاص او شناخته می شود . برای فمینیست ، زن مرکز واصل می باشد . از این رو با اعلام اینکه زن‌ها تحت انقیاد مردها قرار دارندکوشش در راه رهایی آنان از این انقیاد را وظیفه خود می دانند .
فمینیست‌ها معمولا این نظر را می پذیرند که تفاوت بین زن و مرد در جامعه امری ذاتی و ناشی از بیولوژی‌های متفاوت آنان نیست و عموما به این نکته واقفند که اگر ما شاهدآنیم که مرد در جامعه نقش فعال داشته و از موقعیت برتری برخوردار است و بالعکس زن در رابطه با عرصه های مختلف زندگی اجتماعی عقب تر بوده و دارای نقش تبعی است ، این امر از خود جامعه نشأت گرفته و بیانگر ضعف و بیماری آن است.
با این حال فمینست‌ها این ضعف و بیماری را به وجود طبقه یا طبقات استثمارگر در جامعه نسبت نمی دهند .
گروه‌های متنوعی در میان فمینیست‌ها وجود دارد و تا آنجا که مسئله به درک از مفهوم آزادی زن و این که کدام زن را می توان آزاد و رها شده از هر گونه قید و بندی نامید مربوط می شود . آن‌ها نظرات متنوع و مغایر با یکدیگر ارائه می دهند . در رابطه با تنوع گروه‌های فمینیستی نیز اغراق نیست اگر گفته شود که به نظر می رسد هر دسته و گروهی از زنان در اروپا و آمریکا که مسئله ستمدیدگی زن را مورد توجه قرار داده اند ، شاخه جدیدی را نیز در رابطه بافمینیست به وجود آورده اند . مثلا رنگین فمینیست ها با در آمیختن مسائل نژادی با مسئله زن ،فمینیست خود را از دیگران متمایز می کنند . یا در آمریکا زنان سیاهپوستی هستند که با پیروی از نظرات نویسنده سیاهپوستی به نام آلس ورکر نام جدیدی هم روی فمینیست خود گذاشته خود را ومینیست (WOMENIST) می خوانند و...
معمولا در دسته بندی گروه‌های فمینیستی به طور عمده از فمینیست‌های لیبرال یا لیبرال فمینیست ،فمینیست‌های رادیکال(رادیکال فمینیست) ، فمینیست‌های سوسیالیست (سوسیال فمینیست) نام برده می‌شود و البته فمینیست اگزیستانسیالیستی خانم سیمون دوبوار نیز مطرح است که از جنبه ای به شاخه ای از رادیکال فمینیست‌ها واز جنبه‌ای دیگر به سوسیال فمینیست‌ها نزدیک است . اینان هر یک تعبیر و تفسیر خاص خود را از مسئله زن ارائه می دهند .
مسئله دیگری که باید در رابطه فمینیست مطرح شود این است که از آنجا که همه فمینیست‌ها به هر حال مرد را مسئول ستمدیدگی زن معرفی می کنند و موقعیت فعلی زن در جامعه و به اصطلاح ‹‹جنس دوم›› به حساب آوردن آن را ناشی از قدرت طلبی های مرد و فرهنگ مرد سالاری تلقی می کنند . لذا در مکتب فمینیست وظیفه مبارزاتی زنان ، مبارزه با این مسائل عنوان می شود . محرز است که مسئله طبقات و مبارزه طبقاتی در فمینیست به گونه ای که در دید مارکسیستی مطرح است ، مورد توجه قرار ندارد .
حتی سوسیال فمینیست‌ها که با طرح نظریاتی مبنی بر اینکه پدر سالاری و سرمایه داری دو سیستم جداگانه و کاملا متفاوتی هستند که در تبانی با یکدیگر زن را مورد ستم قرار می دهند (آن‌ها کوشیده اند پلی بین مارکسیسم و فمینیست ایجاد کنند و این دو را در آشتی با یکدیگر قرار دهند) شرایط رهایی زن را در انقلاب اجتماعی جستجو نمی کنند . بعضی از دستجات فمینیستی به دلیل اعتقاد به این امر که سلطه جویی و زور گویی نسبت به زنان نیاز روانی مرد می باشد و ذات جنس مذکر با خشونت و برتری طلبی عجین گشته عملا مسئله را به امری لاینحل تبدیل می کنند . بعضی افق دیدشان در رابطه با حل مسئله زن محدود به صرف کسب امتیازات قانونی و برخورداری از امکانات مساوی با مردان در چارچوب سیستم اقتصادی ، سیاسی کنونی است . عده ای از فمینیست‌ها جدا شدن زنان از مردان را به آزاد شدن آنان می دانند و این‌ها اغلب مبلغ برتری دنیای ‹‹زنانه›› در مقابل دنیای ‹‹مردان ›› هستند ...
برای آشنایی بیشتر با فمینیست بهتر است در اینجا مختصرا در مورد هر یک از گروه‌های فمینیست فوق الذکر توضیحی داده شود .
● لیبرال فمینیسم
لیبرال فمینیسم به نظر گاهی اطلاق می شود که با پیروی از لیبرالیسم قرن هیجدهم که مدافع حقوق و آزادی‌های فردی بود ،خواستار کسب چنین حقوق و آزادی‌هایی برای زنان در جامعه سرمایه داری می باشد . از این رو لیبرال فمینیست خود را با مرد درگیر می بیند تا با سرمایه داران . این نوع فمینیسم از آنجا که آزادی زنان به مفهوم برابری آنان با مردان در همه زمینه ها را در چارچوب نظام سرمایه داری امکان پذیر می داند . مبلغ آن است که کوشش زنان در همه عرصه های زندگی در نظام موجود به آنان منجر خواهد شد .قابل تصور است که برای یک لیبرال فمینیست منطقا شرکت رنان در ارگان‌های سیاسی دولت‌های کنونی و مثلا رسیدن به مقام نخست وزیری و ریاست جمهوری باید امر ایده آلی تلقی گردد .
● رادیکال فمینیسم
شاید نوع اصیل فمینیسم را بتوان در این نوع فمینیسم سراغ گرفت . در این نظر گاه این مسئله با بر جستگی مطرح می شود که موقعیت تبعی زن نسبت به مرد از مرد سالاری یعنی سیستمی که در تمام زمینه های فرهنگی و اجتماعی زندگی دترای نفوذ می باشد ناشی شده و به واقع این مرد بوده است که در طول تاریخ با تحت سلطه قرار دادن زن ستمدیدگی او را باعث شده و همواره او را در موقعیت پایین تری نسبت به خود قرار داده است . ازنظر رادیکال فمینیسم ها این امر از آنجا امکان پذیر گشته که با توجه به ساختمان بیولوژیک زن و ظرفیت او برای مادر شدن و نگهداری از بچه ها ، مردان از این موقعیت استفاده کرده و از همان آغاز کوشیدند زنان را تحت سلطه خود قرار دهند . دراین نظر گاه از آنجا که زنان صرف نظر از تفاوت‌های طبقاتی ، نژادی ، فرهنگی و... تحت ستم و استثمار مردان قرار دارند ، پس در مقابل مردها از منافع مشترکی برخوردار بوده و طبقه ای را در مقابل طبقه مردان تشکیل می دهند .
شاخه های مختلفی از تفکرات فمینیستی را می توان در ردیف رادیکال فمینیست ها قرار داد ولی در این میان دو دسته از رادیکال فمینیستها معروفیت بیشری دارند. دسته اول فمینیست های به اصطلاح انقلابی که به ایجاد حد اقل رابطه با مردان معتقد هستند و دسته دوم آن‌هایی که اساسا هر گونه رابطه با مردها (حتی رابطه جنسی) را نفی می کنند .
● فمینیسم سیمون دوبوار
سیمون دوبوار که به عنوان نویسنده فرانسوی و همکار نزدیک ژان پل سارتر معروف است نظرگاه فمینیستی خود را در کتاب ‹‹جنس دوم›› مطرح و تشریح کرده است . او با توضیح جامعه شناسانه تفاوت‌هایی که شخصیت و رفتار یک زن و مرد در جامعه به خود می گیرد . به درستی روی این نتیجه گیری تأ کید می کند که دلیل وجود رفتار و سلوک زنانه و همینطور مردانه در جامعه از خود جامعه ناشی شده است و این امر به متفاوت بودن ساختمان بیولوژیکی آن‌ها مربوط نمی شود . در را بطه با علل یا عللی که موقعیت تبعی زن ، یا به قول خود وی ‹‹جنس دوم›› بودن او را باعث شده اند سیمون دوبوار همان توضیحاتی را عنوان می کند که در بخش مربوط به رادیکال فمینیست مطرح شد . یعنی او در حالی‌که عهده دار بودن وظیفه تولید مثل و مادری را مانع تاریخی بر سر راه پیشرفت زن به حساب می آورد ، مسئو لیت اصلی را به گردن مرد می داند که از همان آغاز زن را با وضعیت بیولوژیکش سنجیده و امکان موجودیت خود مختار را از او سلب کرده است .
بورژوازی از نظر سیمون دوبوار زن را در ‹‹تنگنا›› گذاشته است . ولی او معتقد نیست که با نابودی سرمایه داری و بر قراری سوسیالیسم شرایط رهایی زن حاصل می‌گردد. آنچه او می‌گوید آن که زن باید در جهت اثبات ‹‹هویت مستقل›› خویش بکوشد . به گفته او مردان اثرات زخمگین بر کره خاکی گذاشته اند و به گونه ای که در فلسفه اگزیستانسیالیستی (اعتقاد به اصالت وجود) مطرح است اصالت زن را با ایجاد تنگناهایی و با محروم کردن او از حقوق خویش از وی سلب نموده اند و حال زن باید از خلال پروژه های عالی و برتر اصالتش را باز یابد .
● سوسیال فمینیسم
همان طور که قبلا نیز اشاره شد این نوع فمینیست که در حقیقت با عاریه نظراتی از مارکسیسم در رابطه با مسئله زن، آن را با تفکر رادیکال فمینیست در هم می آمیزد به تفکر دو سیستمی شهرت دارد و در این نظر علت تحت ستم بودن زن و درجه دوم تلقی شدن وی در جامعه هم ناشی از سرمایه داری و هم منبعث از مرد سالاری عنوان می شود و مطرح می گردد که این دو به عنوان دو سیستم جداگانه در ارتباط با یکدیگر زن را مورد ستم قرار می دهند . هم مرد و هم سرمایه داری در تحت سلطه نگهداشتن زن دارای منافع مشترک می باشند . البته در میان سوسیال فمینیست ها کسانی هم هستند که بگویند تضادهایی هم در رابطه با مسئله زن بین مرد و سرمایه داری وجود دارد .

خسرو صادقی بروجنی

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگ توسعه