رتبه سنجی اعتباری بنگاه‌های اقتصادی

رتبه سنجی اعتبار و موسسه های سنجش رتبه اعتباری
۱- تعریف ،رتبه بندی اعتبار چیست؟
رتبه سنجی نظریه‌ای رسمی است كه توسط موسسه های رتبه سنجی درباره اعتبار دولت ها و یا نهادها ، سازمان های دولتی ، موسسه های مالی وبنگاه های اقتصادی، اعلام می شود.رتبه سنجی در حقیقت مبانی لازم را برای مقایسه ریسك اعتباری یك بنگاه اقتصادی با بنگاه های اقتصادی دیگر فراهم می سازد.
۲- اهداف رتبه سنجی ( رتبه سنجی اعتبار به چه منظور هایی انجام می گیرد)
هدف عمده رتبه سنجی اعتبار عبارت است از: فراهم نمودن اطلاعات برای سرمایه گذاران بالقوه بازارهای سرمایه نظیر اوراق قرضه( (Bond . رتبه سنجی، چراغ راهنمای ریسك سرمایه گذاری است. به عبارت دیگر رتبه سنجی معیاری است از احتمال پرداخت بموقع سود اوراق قرضه به سرمایه گذاران ( خریداران اوراق قرضه ) بعلاوه باز پرداخت اصل سرمایه در زمان پیش بینی شده.سرمایه گذاران در عمل سیاست سرمایه گذاری خود را بر مبنای رتبه سنجی اعتبار بنگاه های اقتصادی تنظیم می‌‌كنند، بعبارت دیگر میزان سرمایه ای را كه شركت های كارگزار می توانند برای خرید اوراق قرضه ای كه رتبه ای كمتر از یك حد معین داشته باشد محدود و یا حتی آنان را از خرید اوراق قرضه مذكور باز دارند.بعلاوه رتبه سنجشی اوراق قرضه بنگاههای اقتصادی عامل تاثیر گذار و عمده در میزان بهره ای است كه یك باید برای تامین منابع مالی مورد نیاز خود بپردازد. رتبه‌سنجی اعتبار در ابعاد گسترده‌ای پذیرفته شده و كاربردهای متنوعی یافته است.عنوان مثال بانك ها می توانند بر مبنای رتبه اعتباری یك بنگاه اقتصادی ، تصمیم بگیرند كه به آن بنگاه اقتصادی اعتبار بدهند یا خیر و در صورت تامین اعتبار با چه نرخ بهره ای. به عبارت دیگر نرخ حاشیه ای كه یك بنگاه اقتصادی برای تامین اعتبار باید روی نرخ بهره بین بانكی (لیبور) بپردازد تحت تاثیر سیستم رتبه سنجی اعتبار قرار می گیرد.بانك ها همچنین می توانند از سنجش رتبه اعتباری برای تعیین سقف معاملات با بنگاههای اقتصادی استفاده كنند. به عنوان مثال یك بانك ممكن است حجم اعتبارات ، میزان ضمانت حسن انجام كار و یا میزان معاملات ارزی و غیره را برای هر بنگاه اقتصادی متناسب با رتبه اعتباری آن بنگاه اقتصادی تعریف كند.رتبه‌سنجی اعتباری هم چنین می‌تواند اثراتی از نظر روابط عمومی بنگاه اقتصادی داشته باشد (با توجه به مقایسه رتبه اعتباری بنگاه های اقتصادی مختلف) و در نتیجه بنگاههای اقتصادی و موسسات مالی و بانك‌هایی كه از رتبه بالایی برخورداراند، می‌توانند خود را به عنوان سازمان های نمونه در زمینه فعالیت خود معرفی كنند.
۳- رتبه سنجی اعتباری چگونه انجام می گیرد.
رتبه‌سنجی اعتبار از طریق موسسه‌های تخصصی رتبه‌‌سنجی انجام می گیرد، عمده‌ترین موسسه‌های بین المللی رتبه سنجی اعتبار عبارتند از :
۱- Standard & Poor’s
۲- Moody’s
۳- Fitch Ratings ( مستقر در لندن)
موسسه‌‌های سنجش اعتبار ، بر اساس درخواست بنگاه های اقتصادی و یا دولت ها ، رتبه سنجی را معمولاً در مورد موسسه ها و بنگاههای اقتصادی كه می خواهند در بازار های سرمایه اوراق قرضه منتشر كنند، انجام می دهند. درخواست برای رتبه سنجی از طرف موسسه صادركننده اوراق قرضه یا مشاوران مالی موسسه مذكور ارسال می شود.رتبه سنجی اعتباری معمولاً در مورد صادركننده اوراق قرضه انجام می گیرد، ولی كاربری رتبه سنجی در خصوص اوراق قرضه منتشره توسط صادر كننده آن است، به عبارت دیگر در تحلیل نهایی رتبه سنجی اعتبار برای بنگاههای اقتصادی یا سازمان بكار نمی رود بلكه در حقیقت برای اوراق و اسناد بهادار منتشره توسط سازمان مذكور كاربری دارد. معذالك بطور متعارف سرمایه گذاران و موسسه های مالی معمولاً در ارتباط با رتبه سنجی اوراق قرضه به رتبه اعتباری خود سازمان ها و بنگاههای اقتصادی اشاره می‌كنند.یك بنگاه اقتصادی با درجه اعتباری بسیار بالابعنوان یك شركت Triple A (AAA) معرفی می شود.معمولاً رتبه سنجی اعتباری بطور ادواری مورد تجدید نظر قرار گرفته و در صورتی كه اعتبار صادر كننده كاهش و یا افزایش پیدا كند، رتبه سنجی متناسب با آن تغییر می‌كند.برخی اوقات رتبه های اعطایی به موسسه ها و بنگا ههای اقتصادی با فعالیت در زمینه های استراتژیك (پیمانكاران صنایع فضایی – دفاعی ) لزوماً متناسب با ترازنامه ها و نسبت های مالی موسسه های مذكور نبوده بلكه جایگاه و موقعیت استراتژیك شركت های مذكور (وابستگی به دولت های معتبر اروپایی، فعالیت در زمینه صنایع استراتژیك فضایی و غیره ) منجر به دریافت رتبه اعتباری بالا می شود.
۴- فرایند رتبه سنجی برای یك بنگاه اقتصادی
پس از دریافت درخواست رسمی رتبه سنجی از طرف یك بنگاه اقتصادی، موسسه رتبه سنجی اعتبار كار خود را از طریق ارزیابی مقدماتی آغاز می كند.این امر شامل مرور و ارزیابی صورت های مالی (برای پنج سال گذشته) و سایر اطلاعات و اسناد و مدارك مربوط به بنگاه اقتصادی ( نظیر گزارشهای سالیانه و غیره ) می شود. در ارزیابی صورت های مالی ، نسبت های مالی محاسبه شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با شركت های دیگر با زمینه فعالیت یكسان، مورد مقایسه قرار می گیرد.روند تغییرات نسبت های مالی برای دوره مورد ارزیابی نیز مورد بررسی قرار می گیرد.موسسه اعتبار سنجی Standard & Poor’s ۴۰ درصد از نتیجه نهایی رتبه‌سنجی را مرتبط با تجزیه و تحلیل صورت های مالی ( برای دوره مالی ۵-۳ ساله) می داند.قبل از اقدام به ارزیابی دقیق ، نتایج ارزیابی مقدماتی با بنگاه اقتصادی مور مذاكره و تبادل نظر قرار گرفته و احتمال دریافت رتبه مورد نظر به بنگاه اقتصادی اعلام می‌شود. معمولاً پس از این مرحله موافقت بنگاه اقتصادی ، برای ارزیابی دقیق تر اعلام می‌شود.در جریان رتبه سنجی اعتبار زمان بسیاری جهت مصاحبه های كارشناسان موسسه اعتبار سنجی با مدیریت ارشد بنگاه اقتصادی صرف می شود. در خلال مذاكرات مذكور قاعدتاً موسسه رتبه سنجی تصویر بهتری از جایگاه و اعتبار بنگاه اقتصادی پیدا می كند.( در مقایسه با صرف بررسی اطلاعات مالی كه در سطح عام منتشر می‌شود) ، معذالك موسسه های رتبه سنجی اذعان دارند كه استاندارد بررسی های مذكور به میزان بسیار به حجم و كیفیت اطلاعاتی بستگی دارد كه توسط مدیریت ارشد بنگاه اقتصادی ارائه می شود.برداشت كلی آن است كه امكان سنجش و براشت واقع بینانه از اعتبار یك بنگاه اقتصادی ( از طریق مصاحبه با مدیران ارشد آن بنگاه ) بمراتب بیشتر از آن چیزی است كه صرفاً از طریق مرور و تجزیه و تحلیل صورت های مالی در بنگاه اقتصادی ، بدست می آید.در ارزیابی و بررسی تفضیلی رتبه اعتباری یك بنگاه اقتصادی ، تجزیه و تحلیل نسبت های مالی نكته بسیار مهمی محسوب می شود.علاوه بر آن ، ارزیابی ریسك عملیات و فعالیت های بازرگانی ، ریسك صنعت و و ریسك كشوری كه بنگاه اقتصادی در آن ها فعالیت می‌كند، از جمله سایر بررسی هائی است كه به منظور ارزیابی نقاط قوت و ضعف بنگاه اقتصادی بعمل می‌آید.موسسه اعتبار سنجی Standard & Poor’s ، چارچوب تجزیه و تحلیل خود را شامل دو عنصر اصلی به شرح زیر اعلام می دارد:عنصر اول در ارتباط با تجزیه و تحلیل فعالیت بنگاه اقتصادی و جایگاه رقابتی آن و عنصر دوم مربوط به تجزیه و تحلیل مالی بنگاه اقتصادی است. باید توجه داشت كه رتبه سنجی اعتبار صرفاً محدود به آزمون شاخص های مختلف مالی نیست. ارزیابی دقیق از ریسك اعتبار مستلزم نگرش همه جانبه شامل ارزیابی اصول اولیه فعالیت بازرگانی و از جمله ارزیابی جایگاه رقابتی بنگاه اقتصادی است.قابلیت بنگاه اقتصادی صادر کننده اوراق قرضه برای حفظ سهم بازار خود، از اطلاعات مربوط به حجم قراردادهای درازمدت فروش ، قابلیت ایجاد محصولات جدید ، سفارش های تایید شده و نیز برخورداری از شبکه بازاریابی گسترده ارزیابی می شود.سهم بالای بازار لزوماً همواره بمنزله برخورداری از مزیت بازار و یا داشتن برتری در صنعت مورد بررسی نیست.ارزیابی ریسک صنعت معمولاً عام تر از ارزیابی بازار محصولات است. ارزیابی مذکور معمولاً نقاط قوت صنعت را از یک نگاه کلی مورد بررسی قرار داده و چشم انداز دراز مدت صنعت و نیز آسیب پذیری آن را در قبال نوسانات ادواری اقتصاد ارزیابی می‌کند.جنبه های دیگری از عملکرد بخش صنعتی نظیر ناآرامی های کارگری، دخالت های دولتی ، نیاز به صرف هزینه های تحقیق و توسعه (R&D )‌نیز می تواند در ارزیابی های صنعت مورد توجه قرار گیرد.ارزیابی و تجزیه و تحلیل صنعت در حقیقت سقف رتبه اعتباری یک بنگاه اقتصادی را تعیین می نماید. یک بنگاه اقتصادی با موقعیت و جایگاه رقابتی بسیار خوب در صنعتی که چشم انداز چندان روشنی ندارد (نظیر فولاد) و یا در صنعتی با نوسانات ادواری ( نظیر صنعت مسکن) احتمالاً رتبه اعتباری مطلوبی دریافت نخواهد کرد. برخی اوقات ریسک کشوری نیز می تواند از اهمیت بالایی برخوردار باشد، معمولاً رتبه اعتباری یک بنگاه اقتصادی نمی تواند فراتر از رتبه اعتباری کشوری باشد که بنگاه اقتصادی در آن فعالیت می‌کند. سایر عوامل مورد بررسی در ارزیابی ریسک کشوری شامل حمایت دولتی از زیر بخش صنعتی و اینکه آیا بنگاه اقتصادی بصورت صددرصد و یا درصدی از سهام تحت مالکیت دولتی قرار دارد.رتبه اعتباری برخی شرکت های دولتی با فعالیت در زمینه صنایع استراتژیک معمولاً بالاتر از رتبه ای است که صرفاً با بررسی صورت های مالی بدست می آید. در عین حال پس از بحران اقتصادی سال های ۹۸/۱۹۹۷ در کشورهای آسیایی،رتبه اعتباری بسیاری از بنگاه های اقتصادی معتبر بگونه نامطلوبی تحت تاثیر قرار گرفت.
●تحلیل نسبت های مالی
نسبت های مالی اغلب مرزبندی رتبه سنجی را مشخص می‌سازد معذلک نسبت های مالی به خودی خود در سنجش رتبه بکار نمی‌روند، مسلماً هیچ فرمولی وجود ندارد که نسبت های مالی را تبدیل به رتبه اعتباری کند. بعنوان مثال در ارزیابی قابلیت پرداخت سود و باز پرداخت اصل اعتبار دریافتی از طریق انتشار اوراق قرضه نسبت های مالی زیر حائز اهمیت است:
• ارزیابی قابلیت پرداخت سود اوراق قرضه:
نسبت سود عملیاتی ( قبل از کسر استهلاک) به فروش( به صورت درصدی از فروش) ملاک قرار می گیرد.عدم کسر استهلاک به این لحاظ است که خط مشی (چگونگی محاسبه)استهلاک بنگاه های اقتصادی مختلف تفاوت های قابل ملاحظه ای داشته و لذا ملحوظ داشتن استهلاک می تواند مقایسه را مختل کند.
رتبه سنجی اعتبار بمیزان زیادی دربرگیرنده مقایسه بین شرکت های مختلف است.برای شرکت هایی که فعالیت آنها را اجاره ساختمان تشکیل می دهد،نسبت درآمد خالص از اجاره بها به هزینه های بهره اوراق قرضه محاسبه می‌شود. اگر نسبت مذکور پایین تر از ۱ باشد ،احتمال اینکه رتبه اعتباری بالایی اعطا شود ( درجه سرمایه گذاری) خیلی کم است.
• پوشش هزینه های ثابت
پوشش هزینه های ثابت نسبت سود عملیاتی به هزینه های ثابتی است که بنگاه اقتصادی باید بپردازد، هزینه های ثابت شامل پرداخت بهره اوراق قرضه، پرداخت اقساط قراردادهای پیمانکاری، پرداخت سود متعلقه به سهام ممتاز است. برای یک رتبه بندی بالا (درجه سرمایه گذاری) دیدگاه Standard & Poor’s آن است که یک بنگاه اقتصادی نباید در موقعیت ریسکی قرار گیرد که قادر به پرداخت سود سهام به دارندگان سهام ممتاز نباشد.
• ارزیابی قابلیت بازپرداخت اصل بدهی
گردش وجوه نقدی شاخص بهتری از ساختار ترازنامه یک بنگاه اقتصادی برای قابلیت بازپرداخت اصل بدهی است.البته هیچ نسبت مطلوب ثابتی برای رابطه بین وجوه نقدی به بدهی وجود ندارد.به لحاظ اینکه ساختار وجوه نقدی در صنایع مختلف متفاوت است، برای مثال نسبت گردش وجوه نقدی به بدهی در شرکت هایی با جریان نقدینگی بالا( نظیر شرکت هایی که خرده فروشی دارند) در مقایسه با شرکت های ساختمانی بمراتب بالاتر بوده و شرکت های گروه اول قاعدتاً نیاز بمراتب کمتری برای گرفتن اعتبار بمنظور خرید اموال و دارایی دارند.نسبت های کلیدی در ارتباط با گردش وجوه نقدی عبارتند از نسبت وجوه نقدی به بدهی ونسبت وجوه نقدی پوشش دهنده بهره ها.
●سایر عوامل مهم در ارزیابی بنگاه اقتصادی
قابلیت انعطاف مالی نیز در ارزیابی رتبه اعتباری در نظر گرفته می شود، قابلیت انعطاف مالی شاخصی است از قابلیت بنگاه اقتصادی برای تامین اعتبار جدید و شامل دریافت اعتبارات بانکی و یا انتشار اوراق قرضه و یا عرضه سهام است، وجود فعالیت اقتصادی خارج از حیطه اصلی فعالیت و یا داشتن اموال و دارائی مازاد با ارزش فروش بالا نیز حائز اهمیت است.نکات دیگری که در ارزیابی ترازنامه مورد توجه موسسه های رتبه بندی اعتبار قرار می گیرد شامل موارد زیر است:
• تعهدات متفرقه، نظیر ضمانت نامه های صادره، دعاوی حقوقی حل نشده و امثالهم، که در برگیرنده ارقامی است که یک بنگاه اقتصادی ممکن است در شرایط خاصی مجبور به پرداخت آن شود، بعنوان مثال تعهدات متفرقه می تواند شامل پرداخت خسارت با دستور دادگاه باشد.
• اعتبارات و تعهدات خارج از ترازنامه ، مانند اجاره ساختمان ، تعهدات متفرقه و تعهدات مربوط به پرداخت های بازنشستگی
• حسابداری پیش بینی نشدهProvision و حساب ذخیره که بطور گسترده ای در برخی زمینه های حسابداری) کاربرد داشته و از زمره فنون و خلاقیت های حسابداری محسوب می شود.
• ترکیبی از بدهیهای مختلف اوراق قرضه (با موعد های متفاوت) نرخ های ثابت و شناور و ارزهای مختلف. یک بنگاه اقتصادی با بدهی ارزی بالا (با سررسیدهای کم و بیش نزدیک به هم) می‌تواند ریسک اعتباری بالایی محسوب شود.
۵- طیف رتبه بندی اعتباری – فرم درجه بندیهای اعتباری
نحوه درجه بندی اعتباری که توسط موسسات ارزیابی کننده انجام می گیرند متفاوت است به طوری که انجام فرایند درجه بندی بوسیله موسسه های ارزیابی کننده برای مواردی شامل بدهیهای بلند مدت (اوراق قرضه و ..)و یا بدهیهای کوتاه مدت ( با سررسید یکسال و یا کمتر) در نظر گرفته می شوند. بطور متعارف بین رتبه های بالاتر سرمایه گذاری که در آنها ریسک اعتباری پایین است با درجه‌بندی‌های ضعیف‌تر که از ریسک بالاتری برخوردارند. درجه بندی تخمینی (Speculative Grade) تمایز قائل می‌شوند

منبع : مجله گسترش صنعت