آنان که ادعای معجزه می‏کنند ...

عصا که بر زمین افتاد، ناگهان همه دیدند که آن عصا به صورت ماری بزرگ آشکار شد . فرعون به اطرافیان گفت: «این ساحر آگاه و ماهری است! می‏خواهد با سحر خود شما را از سرزمینتان بیرون کند . شما چه نظر می‏دهید؟» اطرافیان گفتند: «موسی و برادرش (هارون) را مهلت‏بده و مامورانی را به تمام شهرها بفرست تا به جستجوی ساحران بپردازند و هر ساحر آگاه و زبردستی دیدند، نزد تو بیاورند» . بزودی همه ساحران به مصر آمده، در روز معین جمع شدند .
دهها هزار نفر برای تماشا اجتماع کردند . فرعون و اطرافیان در جایگاه مخصوص قرار گرفتند . در این هنگام ساحران با غرور به حضرت موسی، علیه‏السلام، گفتند: «یا تو آغاز به کار کن و عصا را بیفکن و یا ما آغاز می‏کنیم و وسائل خود را می‏افکنیم‏» . حضرت با خونسردی پاسخ داد: «شما کار خود را آغاز کنید» . ساحران، طنابها و عصاهای خود را به میدان افکندند و با چشم‏بندی، سحر عظیمی را نشان دادند . صحنه‏ای که ساحران به وجود آورندند بسیار وسیع و هولناک بود . آنها بقدری به پیروزی خود مغرور بودند که گفتند: «به عزت فرعون، قطعا ما پیروز هستیم! (۱) » . وسایلی که ساحران به میدان افکندند به صورت مارهای بزرگ و گوناگونی در آمدند . غوغایی برپا شد . ساحران که هم تعدادشان بسیار بود و هم آگاهی‏شان در فن چشم‏بندی و شعبده‏بازی و استفاده از خواص مرموز فیزیکی و شیمیایی قوی‏تر بود با اعمال عجیب خود توانستند همه تماشاچیان را مجذوب و شیفته خود کنند . در این هنگام خداوند وحی کرد: «نترس . قطعا برتری و پیروزی با توست . عصایی را که در دست داری بیفکن که تمام آنچه را ساحران ساخته‏اند می‏بلعد» (۲) . حضرت عصای خود را افکند . آن عصا به اژدهای عظیمی تبدیل شد و همه مارهای مصنوعی ساحران را بلعید . تماشاچیان که وحشت‏زده شده بودند، پا به فرار گذاشتند . ساحران با خود گفتند: «قطعا تبدیل عصای موسی به اژدها از نوع سحر نیست . اگر سحر می‏بود، وسائل ما را نمی‏بلعید و نابود نمی‏کرد» . در این هنگام همه ساحران در برابر خدای موسی به سجده افتادند و گفتند: «ما به پروردگار موسی و هارون ایمان آوردیم ... (۳) » .
چندی پیش در یکی از مجلات (۴) آمده بود: «رشد فکری بشر توجه به جادوگری را در سالهای اخیر افزایش داده است . مردم قرن بیستم حتی در کشورهای پیشرفته، بیش از هر زمان دیگر به جادوگری و پیش‏بینی وقایع علاقه‏مندند . در ایران و اروپا حتی کسانی که عقیده مذهبی قوی و ثابتی دارند، بیشتر معتقد به جادوگری‏اند و هیچ کس نمی‏تواند آنها را متهم به خرافه‏پرستی کند . زیرا جادوگری جزو خرافات نیست و بدون مطالعه یا با مطالعه‏ای سطحی نمی‏توان به آثار آن پی برد ... (به طور مثال) امروزه عقل می‏تواند به نحوه معجزه معراج پیغمبر، صلی‏الله علیه و آله، پی ببرد و شاید در آینده آنچنان علم پیشرفت کند که هر انسانی بتواند معراج پیامبر، صلی‏الله علیه و آله، (۵) را تکرار کند» . مطابق آنچه که نویسنده این مقاله به آن معتقد است، آیا گذشت زمان و پیشرفت علم می‏تواند معجزه را براحتی توجیه کند آنقدر که به صورت یک امر عادی، توسط هر کسی قابل اجرا باشد؟ برای روشن‏شدن موضوع به سراغ قرآن، احادیث و منابع معتبری می‏رویم که در این باره مطالبی را ذکر کرده‏اند .
● معجزه چیست؟
معجزه قدرتی است که فقط با اجازه و خواست‏خدا و با قدرتی که خدا می‏دهد برای اثبات حقانیت رسولان محقق می‏شود و تمام مردم از انجام آن عاجزند . یعنی معجزه به اراده شخصی بستگی ندارد و همه انبیا هم تنها به اراده خداوند معجزه‏ای ارایه کرده‏اند . به عبارتی در معجزه اجازه و قدرت خداوند وجود دارد اما در سحر و جادوگری این طور نیست . معجزه آن است که دیگران از عمل مشابه آن عاجز باشند: طوفان نوح (۶) ، سردشدن آتش بر ابراهیم، علیه‏السلام (۷) ، شکافته‏شدن دریا به عصای موسی، علیه‏السلام (۸) ، نرم‏شده آهن در دست داوود، علیه‏السلام (۹) ، بیرون‏آمدن شتر صالح از دل کوه (۱۰) ، زنده بیرون‏آمدن یونس، علیه‏السلام، از شکم ماهی (۱۱) ، ماجرای اصحاب کهف (۱۲) ، معجزات حضرت عیسی، علیه‏السلام (۱۳) ، داستان اصحاب فیل (۱۴) و معراج حضرت محمد، صلی‏الله علیه‏و آله (۱۵) و ... از جمله اموری هستند که جز به اراده خداوند هرگز تحقق نمی‏یافتند .
● سحر و جادو و تعریف انواع آن:
سحر، ظاهرنمودن امری است که بر خلاف جریان عادی در عالم طبیعی باشد که اصطلاحا به آن خرق عادت می‏گویند . در لغت‏به معنای هر کاری است که برای پی بردن به چگونگی آن باید دقت زیادی به کار برد . واژه سحر بیش از ۵۰ بار به معانی دانش، دروغ، چشم‏بندی، دیوانگی و رویگردانی از حق در قرآن کریم به کار رفته است (۱۶) .
با توجه به برخی مسلمات علمی، سحر بر سه نوع است که دو نوع آن در قرآن آمده است و نوع سوم را علما با کسب شرایطی مانند انواع ذکرشده در قرآن دانسته‏اند:
۱) سحر مؤثر:
سحری که در میان یهود متداول بوده اما آن را به حضرت سلیمان، علیه‏السلام، نسبت می‏دادند، چون می‏پنداشتند که سلیمان، علیه‏السلام، آن ملک و سلطنت و آن تسخیر جن و انس و حیوانات و پرندگان را به وسیله جادو فراهم می‏کند (۱۷) . از امام محمد باقر، علیه‏السلام، روایت‏شده است که چون سلیمان از دنیا رفت ابلیس سحر و جادو را درست کرد و کفار گفتند: عجب، پس تسلط سلیمان بر موجودات به دلیل داشتن سحر و جادو بوده اما مؤمنین گفتند: نه، سلطنت‏سلیمان از ناحیه خدا و او پیامبر خدا بوده است .
۲) سحر تخییلی:
ساحر پدیده‏ای را در نگاه و خیال ما غیرواقعی جلوه می‏دهد . مانند ساحران زمان حضرت موسی ، علیه‏السلام، که به او گفتند: ای موسی! یا (آن است که) تو (عصا را) بیفکنی یا آنکه ما نخستین کسی باشیم که افکند . (موسی) گفت: شما بیفکنید . پس ناگهان ریسمانها و عصاهایشان از سحر آنان در (نظر) موسی چنان نمودار شد که جنب و جوش دارد» (۱۸) .
۳) سحر شیمیایی:
در چنین سحری با برخی از مواد شیمیایی تغییراتی را در اشیاء مختلف به وجود می‏آورند که برای بیننده، غیرعادی جلوه می‏کند . چنانکه اگر تخم‏مرغ را برای مدتی در سرکه بگذاریم پوست آن حالتی می‏یابد که می‏توان آن را در هر مایعی که نمی‏توان در حالت عادی در درون آن قرار داد فرو برد . آنگاه بر روی آن آب سرد ریخت تا به حالت عادی برگردد (۱۹) .
البته سحر و جادو با شعبده که یک نوع چشم‏بندی و تصرف در دید افراد است، تفاوت دارد . شعبده با استفاده از سرعت‏حرکت اعضای بدن و بخصوص دست انجام می‏شود . اما سحر با وسایل غیرعادی و با مقدمات غیرطبیعی انجام می‏شود .
● فرق بین معجزه و سحر:
۱) معجزه از طرف خدای رحمان و برای تصدیق نبوت رسولان ارایه می‏شود اما سحر از طرف شیطان و ایادی اوست .
۲) معجزه آموختنی و قابل یادگیری نیست و به مجرد طلب‏نمودن آن فورا از جانب پیغمبر و به اذن خداوند حاصل می‏شود ولی سحر آموختنی است و ساحر در نشان‏دادن سحر خود محتاج به اعمال مخصوص از قبیل تسخیر جن و شیطان و مصرف انواع طلسمات، طعامهای خاص و داروهای معدنی است که موجب ازبین‏رفتن عقل و انحراف حواس است . چنانکه در نزد اهل سحر متداول است که به وسیله نوشیدن فنجان قهوه یا چای و امثال آن در حواس انسان تصرف می‏نمایند و امور عجیب را در نظر جلوه می‏دهند .
۳) زمان و مکان هیچ دخالتی در معجزه ندارد بلکه پیغمبر در هر زمان و مکانی که باشد می‏تواند از خداوند آن را بخواهد و آنچه که می‏آورد با آنچه که مردم طلب کرده‏اند، دقیقا مطابق است ولی سحر محدود به زمان و مکان مخصوص است و محدود به اموری است که ساحر اراده می‏نماید نه آنچه از او طلب می‏کنند . در آیات آخر سوره لقمان آمده است که غیب اختصاص به خداوند دارد و هیچ کس را بر آن اطلاعی نیست و هر یک از انبیاء چنانچه حق تعالی اذن داده به مدد وحی و الهام به این غیب آگاه شده‏اند و منجمان و پیشگویان و آنهایی که از طریق ریاضت و تسخیر جن، خبرهایی می‏دهند، به غیب خداوند و امور جزئی و عوالم مافوق این عالم راهی ندارند و فقط از برخی امور کلی که در این عالم رخ می‏دهد خبر می‏دهند و اطلاعات آنها ناقص است و مبنای صحیحی ندارد که بتوان بر قول آنها اعتماد نمود و اکثرا در کار خود خطا می‏کنند .
۴) معجزات پیامبران با مبارزه‏طلبی همراه است و تا کنون کسی نتوانسته است‏با آنها مقابله کند . چنانکه خداوند، قرآن را معجزه بزرگ پیغمبر خود قرار داد (۲۰) که اگر تمام افراد بشر هم جمع شوند قادر نیستند حتی یک آیه مانند آن را بیاورند ولی سحر و جادو تکرارپذیر است و با معجزات انبیاء تفاوت دارد چنانکه نه از پیامبران جادو بر می‏آید و نه ساحران خواهند توانست معجزه‏ای در میان آورند و انتساب صفاتی چون ساحر و جادوگر به پیامبران خدا، خاصه به نبی اکرم، صلی‏الله علیه‏و آله، و تهمت‏به ایشان و ائمه اطهار، علیهم‏السلام، در حکم تهمت‏به خداست .
● حکم اسلام درباره سحر و جادو:
همه فرقه‏های مسلمان، سحر را از گناهان کبیره و در مواردی با استناد به آیات قرآن ممنوع و کفر دانسته‏اند (۲۱) . از حضرت علی، علیه‏السلام، روایت‏شده: «سحرکننده مانند کافر به خداوند است‏» . از امام صادق، علیه‏السلام، روایت‏شده: «حد ساحر و جادوگر یک ضربه شمشیر بر سرش است‏» . و رسول خدا، صلی‏الله علیه‏و آله، فرموده‏اند: «شهادت دو شاهد عادل حکم بر حلال‏بودن خون جادوگر است‏» . همچنین از امور مرتبط با سحر یکی انجام تردستی است که اگر مایه فریب مردم نباشد اشکالی ندارد اما اگر برای نیت‏سوئی مورد استفاده قرار گیرد، حرام است و دیگر احضار روح است که بیشتر مراجع آن را حرام دانسته‏اند (۲۲) .
البته اینکه عالمی ورای عالم ما وجود دارد چیزی نیست که در تعالیم اسلامی مورد تردید قرار گرفته باشد حتی در مورد اینکه موجوداتی غیر انسانی مانند جن در عالم حیات دارند نیز شکی وجود ندارد اما اینکه عده‏ای فرصت‏طلب و سودجو که فسادهای اخلاقی در آنان آشکار است ادعای رابطه با عالم دیگر را داشته باشند و از این راه به کسب درآمد بپردازند و دههابار در طول یک روز قادر باشند چنین ارتباطی را برقرار کنند امری است که برای هیچ عاقلی پذیرفتنی نیست .
یکی از محققان اروپایی درباره جادوگری می‏نویسد: «اگر آدمیان قواعد مشخصی برای اداره تمام امور زندگی خود داشتند هرگز به خرافات روی نمی‏آوردند» . دیگری می‏گوید: «امروزه در غرب جادوگرها بیشتر به صفحات کتابهای داستانی کودکان سپرده شده‏اند» و نویسنده‏ای هم عنوان می‏کند: «کسانی که در جامعه ما به جادوگری متوسل می‏شوند آنهایی هستند که شدیدا احساس درماندگی می‏کنند» . لذا در اسلام گفته شده است که به این گونه افراد که پیشگویی می‏کنند مراجعه نکنیم و به گفته‏های آنان ترتیب اثر ندهیم، بلکه در جمیع امور توکل و ایمان به پروردگار داشته باشیم و برای رفع بلایا به درگاه خالق یکتا دعا کنیم و صدقه بدهیم .

پی‏نوشت:
۱ . سوره شعرا (۲۲)، آیه ۴۴ .
۲ . سوره طه (۲۰)، آیه ۶۹ .
۳ . همان، آیه ۷۰ تا ۷۴
۴ . ماهنامه کهکشان، شماره ۵۶، آذرماه ۷۷، صص ۴۰ تا ۴۲، مقاله دنیای ناشناخته سحر و جادو (که البته نویسنده و ماخذ مقاله مجهول و نامعلوم است) .
۵ . معجزه معراج پیامبر، صلی‏الله علیه و آله، خود بحث جداگانه‏ای را می‏طلبد که در این مقاله، مجال پرداختن به آن نبود . اما به عنوان نمونه می‏توانید به
کتاب «فروغ تجلی‏» نوشته سید امیر معصومی که ماجرای معراج پیامبر با زبانی ساده و روان در آن بیان شده است، مراجعه نمایید . ۶ . سوره هود (۱۱)، آیه ۲۴ تا ۴۹ .
۷ . سوره انبیاء (۱)، آیه ۶۹ .
۸ . سوره بقره (۲)، آیه ۵۰ .
۹ . سوره سباء (۳۴)، آیه ۹ تا ۱۲ .
۱۰ . سوره هود (۱۱)، آیه ۶۰ تا ۶۸ .
۱۱ . سوره صافات (۳۷)، آیه ۱۳۹ تا ۱۴۸ .
۱۲ . سوره کهف (۱۸)، آیه ۹ تا ۲۶ .
۱۳ . سوره مائده (۵)، آیه ۱۱۰ .
۱۴ . سوره فیل (۱۰۵) .
۱۵ . سوره اسراء (۱۷)، آیه ۱ و سوره نجم ۵۳ .
۱۶ . دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهی، ج‏۲، بهاءالدین خرمشاهی .
۱۷ . ر . ک: سوره بقره (۲)، آیه ۱۰۲ و ۱۰۳ .
۱۸ . ر . ک: سوره طه (۲۰)، آیه ۶۵ و ۶۶; سوره اعراف (۷)، آیه ۱۱۶ تا ۱۲۱; سوره نمل (۲۷)، آیه ۱۳ و ۱۴; سوره طه (۲۰)، آیه ۵۷ تا ۷۵; سوره اسراء، آیه ۱۰۱ و ۱۰۲; سوره قصص (۲۸)، آیه ۳۶ و سوره یونس (۱۰)، آیه ۷۶ تا ۸۵ . ۱۹ . دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهی .
۲۰ . انعام (۶)، آیه ۷; سوره سباء (۳۴)، آیه ۴۳; سوره احقاف (۴۶)، آیه ۷ و ۸; سوره مدثر (۷۴)، آیه ۲۴ و ۲۵; سوره زخرف (۴۳)، آیه ۳۰ ۳۱ .
۲۱ . ر . ک: دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهی .
۲۲ . مقام معظم رهبری، آیهٔ‏الله صافی گلپایگانی و آیهٔ‏الله فاضل لنکرانی، سحر و جادو، شعبده و احضار روح را حرام می‏دانند .
معصومه نجفی مطیعی

منبع : مستور