غیبت و رازهایش

توجه و تدقیق در معنای غیبت، علت آن و آثار و كاركردهایی كه بر آن مترتب است، باعث تقرب بیشتر ما به فهم باطنی و عمیق رسالت حضرت مهدی (عج) و ماموریتی كه حضرتش از ناحیه خداوند یافته‌اند، می‌شود.
نویسنده این مقاله كوشیده است با اهتمام به سیره آن حضرت در دوران غیبت و در پرتو روایات و احادیث، به معنا و حقیقت غیبت بپردازد.
●بتول توران
گاهی كلمه«غیب»و بیشتر كلمه «غیبت» (كه در ریشه به یك معنی هستند) به انبیا و اولیای الهی اضافه می‌شود و گفته می‌شود:غیبت نبی یا وصی خدا. غیبت در این موارد به معنای پنهان بودن آن نبی و یا ولی از انظار عموم مردم است؛ یعنی مردم عاجز از دیدار او هستند. این عجز یا به علت دور از دسترس بودن او است یا اراده خداوند متعال به سلب قدرت از دیدگان مردم عادی از دیدن او تعلق گرفته و یا این‌كه او را می‌بینند، ولی نمی‌شناسند. به هر حال از دیدگاه عموم، آن شخص غایب است، گرچه این غیبت از جهت عدم قدرت بر شناخت آن نبی و ولی خدا باشد.
غایب بودن امام زمان به چه معناست؟ به نظر می‌رسد كه غیبت امام زمان بیشتر به معنای ناشناس بودن و مخفی بودن محل زندگانی او است. بنابراین دیدن آن حضرت امكان دارد، ولی شخصیت حقیقی و عنوان و نام واقعی‌اش پنهان است؛ یعنی در زمان غیبت گرچه ممكن است، مردم حضرتش را ببینند، اما او را نمی‌شناسند. طبق برخی احادیث حضور هرساله حضرت در مراسم حج به این گونه است(۱).
● سیره امام مهدی (علیه‌السلام) در دوران غیبت
براساس آموزه‌ها، هدف اساسی آفرینش انسان وبعثت انبیا و نصب امامان، تكامل بخشیدن به انسان‌ها در تمام ابعاد وجودی آنان است. این هدف با جبر واكراه تحقق نمی‌یابد، بلكه اساس وشالوده این حركت الهی بر پایه اختیار وحسن انتخاب خود مردم نهاده شده است. بنابراین آنچه خداوند «حكیم» انجام می‌دهد، عبارت است از فراهم كردن تمامی مقدمات و شرایط این تكامل. از جمله مهم‌ترین شرایط این تكامل عبارت است از وجود راهبری معصوم در هر عصر و زمان تا طالبان حقیقت را مشعل هدایت باشد وتشنگان معرفت را از منبع فیض الهی سیراب كند. از سوی دیگر وجود راهبر معصوم،اتمام حجتی است از طرف خدا بر بشریت تا هیچ‌كس نتواند ادعا كند كه برای طی طریق حقیقت و رسیدن به كمال انسانیت، فاقد راهبر الهی بوده‌است. امام معصوم حتی اگر اكثریت بشریت از او اعراض كرده باشندـ براساس ظرفیت‌ها و شرایط موجود به فراهم كردن شرایط لازم برای رسیدن به هدف نهایی رسالت یعنی غلبه دین حق بر سایر ادیان می‌پردازد و بر این اساس می‌توانیم سیره امام مهدی (ع) رادر زمان غیبت صغرا با مطالعه توقیعات صادره از آن حضرت بررسی و تعامل آن حضرت با شیعیان را در طول غیبت صغرا در امور ذیل خلاصه كنیم:
۱ – اثبات وجود و امامت خود و تحكیم ایمان مومنان به وجود وحقانیت خود؛
۲ - بیان معارف اسلامی موردنیاز جامعه اسلامی؛
۳ – حفظ جامعه مومنان از متلاشی شدن در شرایط بحرانی؛
۴ - برقراری ارتباط با مومنان و پیروان و قضای حوائج و حل مشكلات آنان؛
۵ – تعیین سفیران و وكیلان و تحكیم نظام نیابت، سفارت و وكالت برای انجام دادن برخی از شئون امامت از راه سفرا و نواب و وكلای خود؛
۶ – مبارزه با مدعیان دروغین مهدویت و نیابت و وكالت امام زمان(ع)؛
۷ - حضور مستمر در موسم حج؛
۸ - سعی در فراهم كردن تمامی شرایط ظهور خود به گونه‌ای كه با اصل لزوم استتار و غیبت منافات نداشته باشد.
در روایات مربوط به امام زمان، دلایل یا علل متعددی برای غیبت آن حضرت ذكر شده است. این دلایل كه ذیلا می‌آیند، منافاتی باهم ندارند بلكه هریك جنبه‌ای از یك حقیقت را بیان می‌دارند.
● حفظ جان امام
بررسی تاریخ زندگانی و فعالیت اهل بیت نشان می‌دهد كه هریك از ایشان نقشی در صیانت از دین الهی و هدایت امت اسلام، به صراط مستقیم داشته اند. اما در میان ایشان تنها كسی كه وظیفه ریشه‌كن كردن ظلم و جور و برقراری عدالت در سرتاسر گیتی را برعهده دارد، امام دوازدهم مهدی موعود است. این مطلب كه او جهان را از ظلم و جور نجات خواهد داد بارها توسط پیامبر اكرم و اهل بیت‌(ع) بشارت داده شده، به طوری كه دوستان و دشمنان، همگی از آن اطلاع دارند. اگر چنین فردی با چنین خصوصیاتی مدت‌ها قبل از فرا رسیدن موعد، در میان مردم دیده و شناخته می‌شد، قطعا زورمندان و ظالمان جهان از وجود او كه داعیه برچیدن تمام حكومت‌ها رادارد، احساس خطر می‌كردند و به هر طریق ممكن او را از سر راه برمی‌داشتند.شیخ طوسی بعد از بیان روایاتی چند درباره فلسفه غیبت می‌نویسد:«آن چه از اخبار درباره حكمت و فلسفه غیبت آمده است، مانند امتحان شیعه و غیره، حكمت و فلسفه غیبت نیست، بلكه به عنوان اثر و نتیجه غیبت برای شیعیان است، سبب و فلسفه غیبت همان ترس از شهادت امام‌مهدی به وسیله دشمنان است»(۲).
●آزمون الهی
یكی از علت‌های غیبت، آزمایش مردم است. انسان از دوره بلوغ تا مرگ، همیشه درحال امتحان است.براساس نگرش ایمانی، مصائب و مشكلات، خوشی‌ها و شادمانی‌ها، امتحان است، ولی برمبنای روایات، امتحان در زمان غیبت حضرت مهدی از شدیدترین امتحانات است.در كتاب «غیبت» شیخ طوسی، از حضرت صادق (ع) روایت شده است كه فرمود:« به خدا قسم شما شیعیان همچون شیشه شكسته می‌شوید و شیشه را بعد از شكستن می‌توان ذوب كرد و به صورت نخست برگرداند. به خدا قسم شما مانند سفال شكسته می‌شوید و سفال بعد از شكسته شدن دیگر به صورت اول برنمی‌گردد. به خدا قسم شما امتحان می‌شوید و غربال خواهید شد تا بندگان در غربال مانده و غیرنیكان بیرون بریزند چنان‌كه دانه تلخ از میان گندم جدا می‌شود»(۳).
● رهایی از بیعت ستمگران
یكی دیگر از حكمت‌هایی كه در روایات برای غیبت امام مهدی (ع) بیان شده است، پرهیز از بیعت و سازش با حاكمان جور است. اگر آن حضرت پیش از رسیدن وقت، قیام و ظهور كند، ناچار است برای حفظ جان خود وشیعیانش در طول تاریخ حیات طولانی با استفاده از روش تقیه،حكومت‌های غیر مشروع را در ظاهر به رسمیت بشناسد. در حالی كه استفاده از روش تقیه به رغم این‌كه برای امامان قبلی جائز بود، با فلسفه وجودی امام مهدی (ع) سازگار نیست، كسی كه آمده تا ظلم و جور را ریشه‌كن كند، چگونه می‌تواند برای مدت‌های طولانی در زیر سایه ظلم و ظالمان زندگی كند و مشروعیت آن را بپذیرد، بنابراین امام مهدی (ع) غایب شد تا به هیچ ذلتی تن در ندهد و در برابر هیچ ظالمی سر فرو نیاورد و به پیمان هیچ حاكم غیر مشروعی گردن ننهد.
امام حسن مجتبی (ع) فرمود: «هریك از امامان (ع) در زمان خود بیعت گرفته‌اند مگر امام مهدی (عج) كه عیسی بن مریم به امامت آن حضرت نماز می‌گذارد. خداوند ولادت او رامخفی نگه داشت و برای او غیبتی در نظر گرفت تا زمانی كه قیام می‌كند بیعت حاكمی برعهده‌اش نباشد(۴).
●ستم پیشه بودن انسان‌ها
اگر به رفتار و اعمالی كه در زمان ائمه انجام گرفته، نظر كنیم، می‌بینیم كه غیبت و اختفای امام مهدی (ع) در برابر فشارهای خلفا و پیروانشان بر امامان معصوم اجتناب‌ناپذیر بوده است.فشارهای خلفا و اتباعشان از زمان امام جواد (ع) بیشتر شد. این فشارها در زمان امام یازدهم به اوج خود رسید. در این هنگام خواست خداوند به غیبت امام مهدی(ع) تعلق گرفت. از سوی دیگر می‌بینیم این غیبت طولانی می‌شود، چون اكثریت مردم دنیا تحمل عدالت را ندارند و در جایی كه منافعشان به خطر می‌افتد، حاضر نیستند از حق وحقیقت پیروی كنند. امیرالمومنین(ع) در مسجد كوفه فرمود:« زمین از حجت الهی خالی نمی‌ماند، ولی خداوند به دلیل ستم‌پیشه بودن و زیاده‌روی انسان‌ها، آنان را از وجود حجت خود محروم می‌سازد»(۵).
●تربیت یاران باوفا برای ظهور
یكی دیگر از فواید غیبت امام، تربیت یاران است. علاوه بر حضرت مهدی كه رهبری و امامت را برعهده داراست، وجود یاران فداكار و مخلصی كه نه سختی‌های دوران ظهور وقیام و نه آسایش و رفاه دوران حاكمیت نتواند ایشان را از ایفای مسئولیت‌های سنگین وانجام رسالت خویش بازدارد، ضروری است. اما اگر یاران آن حضرت افرادی سست اراده و ضعیف الایمان باشند یا چنین حكومت جهانی تحقق نخواهد یافت و یا در صورت تحقق، با گذشت اندك زمانی دچار فساد و انحراف خواهد شد.
● آمادگی فكری مردم جهان
برای برقراری و پایداری حكومت واحد جهانی توسط حضرت مهدی (ع)، باید قبلا مردم جهان آمادگی فكری لازم را كسب كنند. برای رسیدن به چنین آمادگی لازم است كه جامعه بشری انواع حكومت‌های مدعی برقراری عدل و داد و سعادت مردم، اعم از سلطنتی و دموكراتیك و غیره را تجربه كنند و عملا در یك قضاوت جمعی به این نتیجه برسند كه چنین نظام‌هایی نمی‌تواند عدالت به معنای واقعی كلمه را برقرار و سعادت بشر را تأمین كنند

پانوشت‌ها:
۱ – در روایات متعدد به حضور همیشگی امام مهدی (عج) در موسم حج اشاره یا تصریح شده است: كمال‌الدین، ج ۲، ص ۴۴۰، منتخب الاثر، ص ۲۵۲-۲۵۵.
۲ – الغیبه، شیخ طوسی، ص ۲۰۳.
۳ - بحارالانوار، ج ۱۳، ص ۸۵۸.
۴ – بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۳۲
۵ – الغیبه، نعمانی، ص ۱۴۱.

منبع : روزنامه همشهری