مسجد جامع بروجرد

مسجد جامع بروجرد که در در گویش محلی مسجد جمعه نامیده می شود از نخستین مسجدهای ساخته شده در ایران است و بنا بر شواهد، قدیمی ترین مسجد موجود در غرب و جنوب غربی ایران است. این مسجد زیبا در شرق شهر بروجرد و در محله قدیمی دانگه واقع شده و به لحاظ معماری و قدمت، از بناهای منحصر به فرد استان لرستان و شهر بروجرد است. مسجد جامع بروجرد در قرون دوم و سوم قمری با دستکاری در یک آتشکده بزرگ ساسانی بنا نهاده شد. اعراب در حمله به ایران آتشکده های زیادی را تبدیل به مسجد کردند که مسجد جامع بروجرد نیز نمونه ای از همین دست است. این بنا در شمال خیابان جعفری واقع گردیده و در روزگار بودولف عجلی، توسط وزیر او حمویه بن علی بین سال های ۱۵۰ تا ۲۲۶ ه . ق بنا شده است . بنای اصلی مسجد ‚ فضای گنبدداری با ایوانی در برابر آن است. در دوره های بعد، محوطه سازی آن در قرون ۴ و ۵ و نیز الحاقات و تعمیرات آن بر طبق كتیبه های موجود، در سال های ۱۰۲۲ ‚ ۱۰۶۹ ‚ ۱۰۹۲ و ۱۲۰۹ ه . ق صورت گرفته است (ایران میراث). مسجد دارای دو درب غربی و شرقی است که درب غربی مربوط به دوره صفویان است. درب شرقی در کنار بازار کوچکی (امروزه معروف به بازار زغال فروش ها) قرار گرفته و کنده کاری های زیبایی دارد. ورودی مسجد از درب شرقی بسیار زیبا و هنرمندانه است. بنـای‎ اولیـه‎‎ ایـن‎ مـسجـد بـه صـورت‎ مجموعه‎ای‎ شامل‎ مسجد , حمام‎ , آب‎ انبـار , ساختمان‎‎ غـریـب‎ خـانـه‎, میـدان و سـایـر متعلقات‎ بوده‎‎‎ كه امروزه بعضی‎ از این‎ آثار از بین‎ رفته‎ است‎ . بنای‎ مسجد جامع‎ از نظر شكـل‎ از نـوع مساجد تـك‎ ایـوانـی‎ اسـت‎ كـه‎ دارای‎ دو در ورودی‎‎ در قسمت‎‎ های شرقی‎‎ و غربی است . بنا شامل‎ یك‎ حیاط مركـزی،‎ ایـوان‎ , فضای‎‎ گنبدخانه‎ و شبستانهای اطراف‎ آن‎ و یك‎ شبستان‎ وسیع‎ زمستانـی‎ در طرف‎ شمـال‎ حیـاط مركزی‎ است. بنابر شواهد موجود، صفویان، زندیان و قاجاریان تعمیرات بنیادی در مسجد انجام داده اند و بخش هایی به آن افزوده اند (از سایت خبرگزاری شبستان)
مسجد جامع بروجرد در زمان خلافت معتصم عباسی بنا شده است. در آن زمان ایالت جبال (کوهستان – ماد) که نواحی غربی، مرکزی و شمال غرب ایران را شامل می شده، توسط یکی از حکمرانان عباسی بنام قاسم بن علی مشهور به ابودلف (ابی دلف) اداره می شده است. بنابر منابع متعدد، ابو دلف بروجرد را که در حد شهرکی بود رونق بخشید و مسجدی در آن ساخت و منبری در آن برپا کرد. این مسجد همان مسجد جامع کنونی است. شبستان شمالی مسجد نیز اندکی دیرتر و در قرن چهارم ساخته شد. این شبستان زیبا دارای ستونهای فراوانی است و دری‌چوبی با نقش‌های برجسته دارد.با توجه به تاریخ طولانی (دوازده قرن) این مسجد، آسیب های متعددی بر آن وارد شده و بارها مورد بازسازی قرار گرفته است. کتیبه ای سنگی از بازسازی اساسی آن در سال هزار و شصت و هشت هجری قمری توسط صفویان خبر می دهد. در ورودی مسجد دو لنگه است و در سال هزار و نود و دو هجری قمری به دستور شخصی به نام سلطان محمد ساخته شده است. بنای اولیه مسجد فاقد گلدسته بوده و دو گلدسته موجود به دستور شخصی به نام تقی‌خان رازانی در سال هزار و دویست و نه هجری قمری ساخته شده است.
مسجد جامع بروجرد دارای سنگ نوشته ها و یادگارهای تاریخی زیادی است. بر بالای در غربی، سنگ نوشته‌ای کوچک نصب شده كه به زمان شاه عباس اول مربوط است. در ضلع شرقی مسجد، آرامگاهی وجود دارد. وضوخانه مسجد در مجاورت مسجد قرار گرفته و دارای یک ورودی بزرگ است که به غریبخانه مشهور است. غریب خانه در گذشته احتمالا یک نوانخانه و استراحتگاه عمومی برای مسافران و افراد بی پناه بوده است. قدیمی‎ ترین‎‎ بخش‎ آن فضای‎ زیـر گـنبـد خانه‎‎‎ است‎‎ كه قدمت آن‎‎ به اواسط قرن ۴ هجری‎ شمسی‎‎ می رسد. در دوره‎ سلجوقی‎ این‎ بنا بـازسـازی‎ و تزئیناتی‎ به‎‎ آن‎‎ افزوده شـد امـا در زمـان ایلخانی‎ بنا در یك‎ دوره‎ ركود قرار گـرفـت‎ كه‎‎ دلیل‎ آن‎ شاید مربوط به حملات‎ ویرانگـر مغول‎‎ و زمین‎ لرزه‎‎ سال ۷۱۵هجری‎ باشـد كـه باعث ویرانی‎‎ هفتاد درصد شهر و بخـشهـایـی از مسجد شده‎ است. گنبد مسجد جامع بروجرد در اصل از بناهای دوره ساسانی است که اساسا بعنوان یک آتشکده در شهر بروجرد بنا نهاده شده است. چند سال قبل در اثر ریزش کف مسجد، دخمه ای قدیمی همراه با آثاری از کوزه های شکسته در زیر گنبد اصلی مسجد به دست آمد که مربوط به قرن دوم تا ششم قمری هستند. در زیر شبستان شرقی ‚ سكه هایی مربوط به ۸۵۱ و ۸۵۳ ه . ق از شاهرخ تیموری به دست آمده است (ایران میراث). منبر چوبی نه پله‌ای مسجد جامع بسیار هنرمندانه و زیبا ساخته شده است و حکاکی روی آن، تاریخ هزار و شصت و هشت هجری قمری را نشان می دهد. سازنده آن یارمحمد نجار بوده است.
هرچند مردم محلی معتقدند امام حسن مجتبی (ع) به بروجرد سفری داشته و در مسجد جامع منبری و سخنی داشته، اما شاهدی بر این مدعا وجود ندارد. همچنین در گذشته گفته می شد که تونلی زیر زمینی بین مسجد جامع و مسجد سلطانی (امام) وجود دارد که این نیز تا کنون اثبات نشده است. مسجد جامع بروجرد در جریان بمباران هواپیماهای عراقی خسارات شدیدی دید و بخشهایی از شبستان شمالی آن ویران شد. همچنین زمین لرزه های متعدد و بارندگی های شدید، آسیب های جدی بر آن وارد آورده است. بنا بر خاطرات افراد سالخورده، نبرد و تیراندازی های شدیدی بین قشون رضا خان و متمردین لرستان در درون و مجاور این مسجد در گرفته است. چند سال قبل به هنگام مرمت دیواره مسجد، استخوانهای مردی پیدا شده بود که بصورت عمودی در دل دیوار قرار داشت. نحوه تدفین عمودی جسد احتمالا به منظور تنبیه و زهر چشم گرفتن بوده است.
اداره میراث فرهنگی بروجرد خدمات ارزنده ای را برای بازسازی و نگهداری مسجد انجام داده است که هرچند ناکافی اما چشمگیر بوده اند. با این حال، ساخت و ساز های بی رویه در اطراف مسجد، کاربری نامناسب مغازه های مجاور مسجد، رطوبت، لرزش، برگزاری مراسم گوناگون در مسجد، و نیز برخی تعمیرات سطحی و غیر کارشناسی، آن را در معرض خطر جدی قرار داده است. این مسجد زیبا و منحصر به فرد با حدود دوازده قرن قدمت می تواند به مرکزی برای گردشگری تبدیل شود. مسجد جمعه بروجرد در سال ۱۳۱۴ شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در صورت تلاش و دلسوزی بیشتر بروجردی ها، ویژگی های منحصر به فرد این مسجد به گونه ای است که می تواند آن را شایسته ثبت بین المللی نماید.

منبع : سایت بروجرد