آذربایجان و تمایل به عضویت در ناتو

پس از آنکه پایگاه اطلاع‌رسانی «یوریژا‌نت» به نقل از منبعی در فرماندهی نیروهای متحد پیمان آتلانتیک شمالی اعلام کرد که آذربایجان در آینده نزدیک و آسان‌تر از گرجستان و اوکراین می‌تواند به عضویت ناتو درآید، تحلیل‌گران این خبر را به عنوان انتشار عمدی یک خبر و برنامه‌ریزی شده تلقی کردند. در آن گزارش آمده بود که تا پیش از این بروکسل و باکو اعتقاد داشتند که ابتدا گرجستان عضو ناتو خواهد شد و سپس آذربایجان، اما در حال حاضر اعتقاد بر این است که با عنایت به تغییر اوضاع منطقه‌ای و بین‌المللی ممکن است در سال آینده آذربایجان به نامزد اول عضویت در ناتو تبدیل شود.
با این ملاحظه، روابط گسترده و تاریخی- فرهنگی آذربایجان با ترکیه که از جمله اعضاء فعال ناتو است و نیز اهمیت راهبردی آذربایجان به ویژه برای امنیت انرژی در زمینة خطوط لولة طراحی شده ناباکو و ترکیه – یونان – ایتالیا برخی دلایل و توجیهاتی است که برای اثبات مدعای بازگفته می‌توان به آنها اشاره کرد. این توجیهات به عبارتی دلایلی هستند که باعث افزایش حمایت از آذربایجان در سال‌های آینده خواهند شد. به این اعتبار می‌توان نتیجه گرفت که اگر باکو درخواست عضویت در ناتو را ارائه کند به احتمال زیاد این امر از بیش از درخواست تفلیس و کی‌یف مطمح‌نظر قرار خواهد گرفت. از سوی دیگر اگر بروکسل نیز تصمیم به الحاق باکو به این پیمان بگیرد، روسیه به اندازة موارد کی‌یف و تفلیس نمی‌تواند از تحقق این امر ممانعت به عمل آورد.
شایان ذکر است که همان پایگاه اطلاع‌رسانی با اسناد به یک مقام وزارت امور خارجه آذربایجان اعلام کرد که بروکسل و باکو مشغول «مذاکرات درباره الحاق باکو به ناتو» هستند و ترکیه، رومانی، لهستان، بریتانیا و کشورهای بالتیک از این امر پشتیبانی می‌کنند.
باید به این مهم نیز التفات داشت که آذربایجان بر‌خلاف گرجستان و اوکراین تا‌کنون هیچ وقت تمایل خود به عضویت در ناتو را به صورت آشکار ابراز نکرده است. اما، امنتناع از این امر به واسطة «مسأله روسیه» و واکنش‌های منفی آن نیست که برخی کارشناسان سیاسی در باکو از آن به عنوان «مظهر سنت سلطه‌گری» یاد می‌کنند. نخبگان سیاسی آذربایجان منافع ملی کشور خود را به خوبی درک می‌کنند که نمونة آن را می‌توان در رابطه با واکنش باکو به سخنان اوباما، رئیس جمهور آمریکا در قاهره مورد ارزیابی قرار داد. اوباما در این سخنرانی مسلمانان جهان را مخاطب قرار داد، ولی جاوید حسین‌‌وف، رئیس شورای آذربایجان- آمریکا معتقد است که اوباما بایستی در اظهارات خود برای دولت و ملت ارمنستان توضیح داد که تفسیری خاص از تاریخ دلیل قانع کننده‌ای برای اشغال نیست. از سوی دیگر اوباما صادقانه به یک موضوع مهم دیگر اعتراف کرد و گفت؛ «تجربه کوزوو، آبخازیا و اوستیای جنوبی نشان داد که آمریکا در زمان ریاست جمهوری جرج بوش تمایل نداشت مناقشات منطقه‌ای به صورت اساسی و بر اساس برداشت حقیقی از عدالت حل شوند و فقط منافع خود را در نظر داشت. بوش این مناقشات عمدتاً به بن‌بست رسیده را از طریق عوض کردن حکومت یکی از کشورهای طرف مناقشه حل می‌کرد». ما بزودی خواهیم فهمید که آیا قالب فکری مقامات فعلی آمریکا در رابطه با مناقشه قره‌باغ تغییر کرده یا خیر؟
در خصوص اینکه عضویت در ناتو برای باکو چه چیزی به ارمغان خواهد آورد، به چند مورد می‌توان اشاره کرد. اولاً، تیرگی روابط آذربایجان با ایران که نفوذ آن در «خاورمیانه بزرگ» رو به افزایش است، از پی‌آمدهای حتمی این اقدام خواهد بود. ایران بر‌خلاف نظر مقامات و کارشناسان باکو، با ارمنستان روابط همکاری‌جویانة خوبی برقرار کرده که می‌توان آن را به همکاری راهبردی تعبیر کرد. نکته قابل توجه این است که عده‌ای از شخصیت‌های رسمی ایران از سفر اخیر شیمعون پرز، رئیس جمهور اسراییل به باکو اظهار نارضایتی کردند. خانم پاشایِووا، نماینده مجلس جمهوری آذربایجان در این رابطه گفت؛ «ایران حق ندارد همبستگی اسلامی را به آذربایجان بیاموزد. باکو برای تحقق همبستگی اسلامی تلاش‌های زیادی کرده و می‌کند، اما ملت آذربایجان مواضع ایران را در قبال اشغال اراضی ما توسط ارمنستان فراموش نکرده است». ثانیاً، آذربایجان در نقطة تقابل مستقیم ناتو و سازمان پیمان امنیت ‌جمعی قرار خواهد گرفت که قرار است در نشست شورای این سازمان که ۱۴ ژوئن در مسکو برگزار خواهد شد، موافقتنامه‌ای دربارة تشکیل نیروهای واکنش سریع (عملیاتی) تدوین و نهایی شود. ثالثاً، آذربایجان زیر فشار سه‌گانه از سوی ایران در جنوب، ارمنستان در غرب و روسیه در شمال (مسکو مجبور خواهد شد به تغییرات در ساختار ژئوپلتیکی ماورای قفقاز واکنش از خود نشان دهد) قرار خواهد گرفت. ولی بدتر از همه این است که از دست دادن قره‌باغ برای همیشه، بهائی است که آذربایجان باید در راه عضویت در پیمان آتلانتیک شمالی بدهد.
از سوی دیگر، تحولات هفته‌ها و ماه‌های اخیر از جمله تلاش‌ها برای عادی‌سازی روابط بین ترکیه و ارمنستان گواه آن است که دیپلماسی ارمنی نیز در میدان سیاسی غرب بیش از همه جمهوری‌های ماورای قفقاز با اقبال مواجه شده و در مرکز توجه قرار دارد. همین امر که گروه های فشار نیرومند ارمنی در اروپا و آمریکا «کریدور» عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا را مسدود کرده و اینکه ترکیه برای اولین بار پس از دورة مصطفی کمال با مسأله حفظ تمامیت ارضی خود روبرو شده، نشان گویایی از شدت این فشارها است. با این ملاحظه، ادعاهای یون رامبرگ، سفیر نروژ در آذربایجان مبنی بر اینکه باکو می‌تواند زیر چتر امنیتی ناتو درآمده و از این طریق توانمندی‌های اقتصادی و ضریب امنیتی خود را افزایش دهد، واجد حقیقت دانسته نمی‌شود. واهی بودن امیدهای «آرمان‌گرایانه» مقامات فعلی گرجستان به اینکه ناتو به نفع آن‌ها بجنگد، حتی عدم واکنش این پیمان به جدایی اوستیای جنوبی و آبخازیا و شناسایی رسمی استقلال آن‌ها از سوی روسیه، گواه آن است که نباید به وعده‌های ناتو زیاد امیدوار بود.
بنا به اظهارنظر آشکار تحلیل‌گران آمریکایی، ایالات متحده باید در زمینه تقسیم‌بندی فضای خاور‌میانه بزرگ به نفع خود پیش‌دستی می‌کرد، اما روسیه با تجاوز نظامی خود گرجستان از واشنگتن در این زمینه سبقت گرفت. حالا تحلیل‌گران آمریکایی با دقت تمام افزایش نقش ژئوپلتیکی ایران در منطقه‌ای را دنبال می‌کنند که در زمان خود امپراتوری نیرومند ایرانی را تشکیل می‌داده و عراق و افغانستان را هم در بر می‌گرفته است. در این رابطه آمریکایی‌ها به آذربایجان هم نیم‌نگاهی دارند. غرب برای برای الحاق باکو به ناتو باید پیوندهای ۳۰۰ سالة آذربایجان با روسیه را قطع کند. با همین هدف است که غربی‌ها درصدد آنند تا چهره‌ای از دشمن از سویه برای آذربایجانی‌ها ترسیم. این در حالی است که خطر واقعی برای آذربایجان که منطقه حاشیه‌ای دو امپراطوری سابق ایرانی و روسی قرار گرفته، می‌تواند از جهت دیگری سرچشمه گیرد. بنابراین، آذربایجان قبل از اینکه درباره عضویت در پیمان آتلانتیک شمالی تصمیم بگیرد، باید به خوبی در باب مزایا و مضار آن مداقه کند.

نویسنده: س‌تانیسلاو - گنجینسکی
منبع: سایت - ایراس - به نقل از راسیس‌کی‌یِ وستی

منبع : باشگاه اندیشه