چهارشنبه, ۲ خرداد, ۱۴۰۳ / 22 May, 2024
مجله ویستا


ویروس‌ شایعه‌ در تن‌ تبدار جامعه‌


ویروس‌ شایعه‌ در تن‌ تبدار جامعه‌
شایعه‌ یک‌ مقوله‌ «اجتماعی‌» تلقی‌ می‌شود و با نگاه‌ جامعه‌ شناختی‌ و روان‌شناختی‌ اجتماعی‌ و در قالب‌ قوانین‌ این‌ رشته‌ قابل‌ مطالعه‌ و تبیین‌ است‌.
شایعه‌ از نظر «لغوی‌» مونث‌ «شایع‌» است‌ و به‌ معنای‌ «خبری‌» است‌ که‌ در سطح‌ جامعه‌ پراکنده‌ می‌شود.
از نظر مفهومی‌ نیز از جنس‌ «خبر» محسوب‌ می‌شود که‌ به‌ «سرعت‌» در سطح‌ جامعه‌ «گسترش‌» می‌یابد و عموما «کذب‌» و «دروغ‌» محسوب‌ می‌شود، «مستند» نیست‌، هرچند ممکن‌ است‌ عناصری‌ از واقعیت‌ در آن‌ دیده‌ شود.
شایعه‌ یک‌ مقوله‌ «اجتماعی‌» تلقی‌ می‌شود و با نگاه‌ جامعه‌ شناختی‌ و روان‌شناختی‌ اجتماعی‌ و در قالب‌ قوانین‌ این‌ رشته‌ قابل‌ مطالعه‌ وتبیین‌ است‌.
● علل‌ و زمینه‌های‌ بروز «شایعه‌»
۱) توده‌وار بودن‌ جامعه‌ ویژگی‌های‌ جامعه‌ توده‌وار: تحریک‌پذیری‌، سرایت‌ روحی‌، تلقین‌پذیری‌، برانگیزش‌، نداشتن‌ تفکر منطقی‌، ضعف‌ قدرت‌ قضاوت‌ و روح‌ انتقادگری‌، زیاده‌روی‌ در احساسات‌، زودباوری‌، مبالغه‌ و یکجانبه‌نگری‌.
۲) بحران‌های‌ اجتماعی‌ مثل‌ جنگ‌، قحطی‌، حوادث‌ غیرمترقبه‌ طبیعی‌ و... و نگرانی‌ جامعه‌ نسبت‌ به‌ آینده‌.
۳) خلا اطلاعاتی‌ جامعه‌ و عدم‌ تحقق‌ رسالت‌های‌ وسایل‌ ارتباط‌ جمعی‌ اعم‌ از صدا و سیما و مطبوعات‌ در زمینه‌های‌ اطلاع‌ رسانی‌ و انتقال‌ «سریع‌»، «بی‌طرفانه‌» و «دقیق‌» اخبار و اطلاعات‌ به‌ جامعه‌.
۴) بی‌اعتمادی‌ جامعه‌ نسبت‌ به‌ رسانه‌های‌ همگانی‌ و منابع‌ اخبار
۵) پایین‌ بودن‌ احساس‌ امنیت‌ اجتماعی‌ در سطح‌ جامعه‌ مساوی‌ است‌ با بالابودن‌ احساس‌ ناامنی‌ و التهاب‌ جامعه‌.
۶) عدم‌ وجود آزادی‌ بیان‌ و حاکمیت‌ سانسور در جامعه‌
۷) نامحرم‌ دانستن‌ مردم‌ و عدم‌ در میان‌ گذاشتن‌ مسائل‌ با آنان‌
۸) ضعف‌ وفاق‌ اجتماعی‌ و وجود شکاف‌های‌ اجتماعی‌ در جامعه‌
۹) ارایه‌ خبرهای‌ ضد و نقیض‌ و تفاوت‌ در اخبار
● عوامل‌ و زمینه‌های‌ روانی‌ «شایعه‌»
۱) عدم‌ تعادل‌ روحی‌ و روانی‌ جامعه‌ و«احساس‌ اضطراب‌ درونی‌» جامعه‌
۲) وجود نوعی‌ شخصیت‌ ملی‌ یا پایه‌ در جامعه‌ نظریه‌ کاردینر که‌ انسان‌های‌ شایعه‌ساز و شایعه‌پرداز و شایعه‌پذیر تربیت‌ می‌کند.
۳) اختلال‌ در فرآیند فرهنگ‌ جامعه‌پذیری‌ و فرهنگ‌پذیری‌ جامعه‌
۴) برانگیزش‌ و تحریک‌پذیری‌ جامعه‌ از محرک‌های‌ غیرارادی‌ و ناخودآگاه‌
۵) ضعف‌ اخلاق‌های‌ اجتماعی‌ جامعه‌
۶) تحقیر شدن‌ جامعه‌
● عوامل‌ و زمینه‌های‌ سیاسی‌ «شایعه‌»
۱) عدم‌ بلوغ‌ و بیداری‌ سیاسی‌ جامعه‌
۲) نقش‌ دشمن‌ و جنگ‌ روانی‌ که‌ از طرف‌ آن‌ ایجاد می‌شود
۳) تخریب‌ سیاسی‌ جناح‌های‌ مقابل‌ و رودررو
۴) رقابت‌های‌ سیاسی‌
۵) شدت‌ یافتن‌ اختلافات‌ سیاسی‌
۶) تشدید بی‌تفاوتی‌ سیاسی‌ در جامعه‌
● آثار و پیامدهای‌ شایعه‌
۱) ایجاد اختلال‌ در برقراری‌ ارتباط‌ میان‌ دولت‌ و مردم‌ از یک‌ طرف‌ و اجزا و عناصر جامعه‌ با یکدیگر از سوی‌ دیگر و تقویت‌ شکاف‌های‌ سیاسی‌، اجتماعی‌ در جامعه‌
۲) گسترش‌ و تشدید بی‌اعتمادی‌ در جامعه‌
۳) شکننده‌شدن‌ نظم‌ اجتماعی‌ و گسترش‌ هرج‌ و مرج‌
۴) آسیب‌پذیری‌ وفاق‌ ملی‌ و همبستگی‌ اجتماعی‌
۵) اختلال‌ در نظام‌ اقتصادی‌ تولید و توزیع‌ و مصرف‌
▪ رکود
▪ احتکار
▪ گرانی‌ و تورم‌
▪ قحطی‌
۶) از بین‌ رفتن‌ ضمانت‌ اجرایی‌ ارزش‌های‌ هنجارهای‌ اجتماعی‌ و تشدید آنومی‌ بی‌هنجاری
۷) تضعیف‌ «احساس‌ امنیت‌» در جامعه‌ و تشدید ناامنی‌
۸) تقویت‌ اضطراب‌ اجتماعی‌
۹) مستعد شدن‌ جامعه‌ برای‌ انواع‌ بحران‌های‌ سیاسی‌، اجتماعی‌ و تهدید امنیت‌ ملی‌
● راه‌حل‌ها
۱) ایجاد یک‌ نظام‌ اطلاع‌ رسانی‌ «کارآمد»، «سریع‌»، «صحیح‌»، «دقیق‌» و «بی‌طرف‌» در جامعه‌
۲) اشباع‌ خبری‌ و اطلاعاتی‌ جامعه‌
۳) افزایش‌ بینش‌ و آگاهی‌ عمومی‌ جامعه‌
۴) جلب‌ اعتماد عمومی‌ جامعه‌ و ایجاد ارتباط‌ صادقانه‌ با مردم‌
۵) گسترش‌ آزادی‌ بیان‌ و رفع‌ سانسور
گردآورنده‌: جعفر یازرلو
منبع : بانک مقالات ارتباطات اجتماعی