سدهای تاریخی و آب‌بندهای قدیمی ، استان مرکزی

در گستره استان مركزی و به ویژه بر روی رودخانه قم‌رود و شاخه‌های فرعی آن آب‌بندان‌‌های قدیمی و بعضاً تاریخی احداث شده است كه بقایای به جای مانده از آن‌ها، امروزه نیز اهمیت تاریخی و دیداری خود را حفظ كرده‌اند. این سدها و آب‌بندها نشانگر نظام خاص بهره‌برداری از آب در منطقه است، به طوری كه امروزه نیز این نظام با كاركرد فرهنگی در بین مردم منطقه رایج است. بر بستر همین پیشینه فرهنگی بهره‌برداری از آب، سدهای تاریخی و‌ آب‌بندهای متعددی از قرون و اعصار گذشته بر جای مانده است. بعضی از این سدها همچون سد نیمور در 7 كیلومتری جنوب غربی محلات، تاریخ چند هزار ساله دارند و از لحاظ ساخت كالبدی و نحوه معماری و تكنیك‌های سدسازی بسیار جالب توجه و درخور مطالعات تفصیلی درباره سدسازی دوره‌های قبل از میلاد و به ویژه دوره ساسانی می‌باشد.
وجود آب‌بندهای قدیمی و به ویژه سد ساسانی نیمور، اهمیت منابع آبی منطقه را در دوره‌های قبل از میلاد نشان می‌دهد و آب‌بندهایی همچون لعلیان، جردن، نیمور، باقرآباد و ... در شهرستان محلات و آب‌بندهای جوادیه، لود، دره گرم، آشناخور، قره كهریز و ... در محدوده شهرستان خمین نمونه‌های باقیمانده از این دوران و قرون بعدی در محدوده استان می‌باشد. از خمین تا قم حدود 100 آب‌بند بر روی قم‌رود و انهار فرعی آن در ادوار مختلف احداث شده است كه عمدتاً كار تقسیم آب را با حجم متناسبی به نسبت روستاهای واقع در حوزه آب‌ریز رودخانه بر عهده داشته‌اند. بزرگ‌ترین این آب‌بندها كه در واقع همچون سدی عمل می‌‌كرده است،‌ سد منسوب به دوره ساسانی نیمور می‌باشد كه در زیر تشریح می‌شود :