نگاهی به آینده مخابرات در سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۱

● سه سناریو
پس از چندین سال رکود، صنعت مخابرات جهانی یکبار دیگر به علت عرضه خدمات جدید مجهز به قابلیت‌های ویدئویی، در اوج شکوفایی قرار دارد. آغاز عرضه خدمات ویدئویی به عنوان عامل اصلی تحول مخابرات ثابت و سیار محسوب می‌شود، چنانکه میلیاردها دلار در بخش ساختار زیربنایی جدید سرمایه‌گذاری می‌شود. اما یک سؤال مطرح می‌شود: دورنمای این مخابرات جدید چگونه خواهد بود؟
با ترسیم دورنمای صنعت مخابرات طی چند سال آینده، می‌توان وقوع سه پیامد را در قالب سه سناریو در عرصه صنعت مخابرات، پیش‌بینی کرد:
۱) سناریوی توسعه:
توسعه شبکه‌ها همچنان ادامه می‌یابد، اما هیچ یک جایگزین نمی‌شوند.
۲) سناریوی اینترنت فراگیر:
توسعه شبکه‌ها در جهت رسیدن به یک راه‌حل مبتنی بر اینترنت فراگیر پیش می‌رود.
۳) سناریوی اتصال بی‌سیم:
توسعه شبکه‌ها در جهت ارتباطات بی‌سیم فراگیر و نامحدود پیش می‌رود.
البته، هیچ یک از این سناریوها به‌طور کامل و جداگانه محقق نمی‌شوند. احتمالاً، توسعه این سناریوها با هم‌پوشانی، پشتیبانی و رقابت قابل‌ملاحظه‌ای میان آنها همراه خواهد بود. بنابراین، این فرآیند سناریوسازی، فقط با هدف ترسیم و بررسی آینده مخابرات انجام می‌شود و صحت این سناریوها را در همه جوانب تأیید نمی‌کند.
▪ سناریوی اول: شبکه‌‌ها توسعه می‌یابند، اما جایگزین نمی‌شوند.
در این سناریو، تلفن سوئیچینگ مداری، همچنان به عنوان استاندارد طلایی تلقی می‌شود و فقط در مراکز تجاری، برای ارتباطات درون شرکتی در یک شبکه تحت کنترل، از تلفن اینترنتی استفاده می‌شود. استفاده از اینترنت عمومی برای پشتیبانی از مسیریابی پیچیده ترافیک شبکه تلفن، ریسک بسیار بزرگی است.
ایجاد پروتکل‌های بین‌المللی برای استفاده از سایر اتصالات، رضایت‌بخش نیست و مورد تأیید قرار نمی‌گیرد. کاربردهای اینترنتی همچنان به پهنای باند بیشتر نیاز دارند و تلفن اینترنتی نیز، همچنان به عنوان یک کاربرد مناسب در شبکه‌های تجاری تحت کنترل و برای دسترسی به شبکه سوئیچینگ مداری به شیوهٔ تلویزیون کابلی باقی می‌ماند.
استفاده از اتصالات فیبری باند وسیع، فراگیر می‌شود و انواع مختلف ارتباطات را پشتیبانی می‌کند. شرکت‌های تلویزیون کابلی به گسترش شبکه‌های دسترسی فیبری ادامه می‌دهند و کارآیی اتصالات هم‌محور به خانه را افزایش می‌دهند. دیگر اینکه، اپراتورهای کابلی ارائه خدمات را به مراکز تجاری آغاز می‌کنند و ارتباطات بی‌سیم نیز، قابلیت جابه‌جایی و پهنای باند را افزایش می‌دهد. اما، هنوز پهنای باند ارتباطات بی‌سیم در مقایسه با اتصالات ثابت، کمتر است.
▪ سناریوی دوم: راه‌حل مبتنی بر اینترنت فراگیر جهانی
در این چشم‌انداز، خدماتی همچون خدمات سوئیچینگ مداری قدیمی، خدمات نقطه به نقطهٔ اختصاصی و خدمات تلویزیونی، در اینترنت توسعه می‌یابد. (منظور از اینترنت، اینترنت عمومی و قابل دسترس در سطح جهانی است، نه فقط استفاده از پروتکل‌های بسته‌ای که دسترسی به شبکه‌های تحت کنترل را فراهم می‌کند.) دیگر اینکه، تمام خدمات صوتی به بسته‌های IP تبدیل و به اینترنت عمومی منتقل می‌شوند؛ برای رسیدن به این هدف از روشی کارآمد استفاده می‌شود. چنانکه، برای کاهش دادن مدت زمان تأخیر، صدا و سایر ترافیک‌های "حساس به تأخیر" از قبیل تلفن تصویری، در اولویت بسته‌های داده قرار می‌گیرد.
همه قابلیت‌های مربوط به ارتباطات محلی، ملی و بین‌المللی تغییر می‌کنند؛ به طوری‌که برای انتقال بسته‌های IP مناسب باشند. فقط یک اتصال به هر ساختمان وجود دارد که این اتصال نیز به تدریج به فیبر تبدیل می‌شود. اما، برای کاهش دادن هزینه سیم‌کشی، در داخل ساختمان از اتصالات قدیمی- کابل سیمی یا کابل هم‌محور- استفاده می‌شود. استفاده از تلویزیون سنتی از میان می‌رود و همه برنامه‌های سرگرمی به صورت بسته‌های IP عرضه می‌شوند. تمام واحدهای بی‌سیم، مستقیماً به ایستگاه‌های پایه IP متصل می‌شوند و از شبکه‌های IP برای جست‌وجوی هر واحد و اجرای جای گشت‌ها استفاده می‌کنند. از آنجا که WiFi، WiMAX، مخابرات سلولی، تلفن‌های بی‌سیم خانگی و...، همگی ترمینال‌های IP هستند، هیچ تفاوتی میان آنها وجود ندارد.
▪ سناریوی سوم: ارتباطات بی‌سیم و نامحدود
در این سناریو، همگرایی ارتباطات سیار و ثابت به یک استاندارد جهانی تبدیل می‌شود. در واقع، تلفن‌های قدیمی خانگی به تلفن همراه تبدیل می‌شوند و تلفن‌های مراکز تجاری نیز بر روی شبکه محلی بی‌سیم کار می‌کنند. توسعهٔ فناوری WiMAX و فناوری‌های جانشین آن از توسعه کابل فیبری در مناطق مسکونی پیشی می‌گیرد و این فناوری جدید جایگزین کابل‌های مسی و هم‌محور قدیمی در خانه‌ها و مراکز تجاری می‌شود.
پهنای باند WiMAX از پهنای باند اتصال‌های زمینی پیشی می‌گیرد و دکل‌های قدیمی تلفن فقط برای نصب آنتن‌ها و توزیع جریان برق متناوب استفاده می‌شوند. دسترسی به اینترنت کاملاً بی‌سیم می‌شود و ترمینال‌های اینترنتی نیز به اتصال‌های سیار تبدیل می‌شوند. از آنجا که استفاده از تلویزیون دیجیتالی (زمینی و ماهواره‌ای) دوباره رواج می‌یابد، استفاده از تلویزیون کابلی کاهش می‌یابد. با وجود یک زیرساخت ارتباطی کاملاً نامحدود، بازگشت سرمایه‌گذاری‌های کلان برای ارتباطات محلی کاهش می‌یابد و دلیل این کاهش، اختلال در سرمایه‌گذاری در بخش توسعه کابل فیبری به خانه‌ها است.
از طرف دیگر، استفاده از فیبر در اتصال شبکه زیرساخت، همچنان ضروری خواهد بود. زیرا استفاده از کابل‌های فیبری زمینی در مسافت‌های طولانی نسبت به شبکه‌های بی‌سیم مقرون به صرفه‌تر خواهد بود.
● واقعیت‌های بازار
اساس این تجزیه و تحلیل‌ها از آینده صنعت مخابرات در گستره جهانی، بر پایه چند واقعیت بدیهی استوار است:
▪ توسعه مداوم کاربرد ارتباطات
طی چند سال گذشته، رشد تقاضا برای خدمات مخابراتی کاهش نیافته است و حتی در برخی موارد، افزایش نیز یافته است. همان‌طور که در نمودار ۱ نشان داده شده است، میزان تقاضا در مناطق توسعه‌یافته، از قبیل آمریکای شمالی و اروپای غربی تا حد زیادی ثابت بوده است؛ اما در آسیا به سرعت افزایش یافته است. امروزه، اکثر کشورهای در حال توسعه بر این امر واقف هستند که برخورداری از امکانات ارتباطی پیشرفته، برای ورود به عرصه اقتصاد جهانی ضروری است. به همین دلیل، توسعه زیرساخت مخابراتی را در اولویت برنامه‌هایشان قرار داده‌اند.
● تغییر دیدگاه كاربران
از اوایل دهه ۹۰، تغییر ذهنیت کاربران ارتباطی در مورد ماهیت مخابرات آغاز شد و این روند تا امروز نیز ادامه داشته است. در کشورهای توسعه‌یافته، کاربران با اینترنت آشنا شدند و در پی این آشنایی، تقاضای آنها برای اینترنت پرسرعت‌تر، افزایش یافت. همچنین، کاربران با مزایای استفاده از ارتباطات بی‌سیم نامحدود نسبت به تلفن‌های ثابت- که در اکثر کشورها، یک اپراتور انحصاری غیرمسؤول و غیرقابل اعتماد، مسؤول عرضه آن بود- آشنا شدند.
همچنان که عرضه خدمات بی‌سیم به‌طور روزافزونی در سطح جهان افزایش می‌یافت، کاربران قادر بودند که خدمات بیشتری را با استفاده از تجهیزات کوچک‌تر دریافت کنند. برقراری ارتباطات بی‌سیم با عرضه تلفنی آغاز شد که امکان استفاده آن در اتومبیل وجود داشت. در نتیجه، کاربران تجاری قادر بودند هنگام رفت و آمد میان خانه و محل کارشان، از این تلفن استفاده کنند و میزان کارایی‌‌شان را افزایش دهند.
پس از سال‌ها، این فناوری بسیار کوچک‌تر شده است و به انرژی کمتری نیاز دارد و در سطح جهانی، به ابزاری اساسی برای دسترسی به مخابرات تبدیل شده است. در مدت زمان مشابه، کاربران در کشورهای توسعه‌یافته از مزیت دیگری نیز بهره‌مند شدند؛ بدین ترتیب که قادر بودند دور از منزل از تلفن ثابت خانه، با مخاطبانشان صحبت کنند و پس از چند سال، دیگرحتی نیازی به استفاده از تلفن ثابت نیز نداشتند. این روند رو به رشد، همچنان در سایه همگرایی مخابرات ثابت و سیار ادامه می‌یابد.
● توسعه خدمات ویدئویی
در حال حاضر، در آمریکا شرکت‌های Verizon و AT&T در رقابت با شرکت‌های تلویزیون کابلی- که خدمات صوتی را از طریق کابل به مشتریان عرضه می‌کنند- برنامه‌های تلویزیونی را بر روی شبکه‌هایشان عرضه می‌کنند.همچنان، گرایش به سمت عرضه خدمات ویدئویی، یک پدیده جهانی است و در آینده این خدمات بر روی شبکه‌های سیار و ثابت عرضه خواهند شد. در واقع پخش اختصاصی برنامه‌ها ، با استفاده از راه‌حل‌های متعدد رقابتی، در حال اوج گرفتن است. از جمله این راه‌حل‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد: ارتباط مستقیم از طریق اینترنت برای کاربران منتخب و خدمات VOD از طریق مبدل‌ها.
شرکت‌ها و سازمان‌ها در هر کشوری می‌توانند با ایجاد برنامه‌های ویدئویی، گروه‌های جهانی را گرد هم آورند. در نهایت، عرضه خدمات منحصر به عرضه برنامه‌های اختصاصی از جمله VOD می‌شود. کم‌کم تولید برنامه‌های اختصاصی- که در نتیجه تعامل با کاربران ایجاد می‌شوند- از لحاظ اقتصادی امکان‌پذیر می‌شود.
● بررسی موقعیت بازار
برای ارزیابی عکس‌العمل بازارهای صنعت مخابرات جهانی نسبت به هر یک از این سه سناریو، می‌توان از سناریوی توسعه آغاز کرد. سناریوی توسعه مبتنی بر مدل‌های تجاری است که طبق آن، فرض بر این است که سطح تقاضا در بازار،‌ همچنان افزایش می‌یابد و در ساختارهای بازار انسجام وجود دارد. بنابراین،این مدل‌های تجاری فعلی با اِعمال تغییرات جزئی، اساس سناریوی توسعه را تشکیل دادند.
پس از استفاده از سناریوی توسعه، به‌عنوان یک نقطه آغاز، سناریوهای اینترنت فراگیر و اتصال بی‌سیم نامحدود شکل می‌گیرند.
هر دوی این سناریوها بر فرضیاتی در مورد قابلیت بازار و عرضه‌کنندگان خدمات در ایجاد تحولات، در طی مدت پیش‌بینی شده مبتنی است. همچنین، در هر دوی این سناریوها این عوامل مورد توجه قرار می‌گیرد:
۱) بی‌میلی مشترکان برای تغییر دادن عادت‌هایی که طی چندین سال شکل گرفته‌اند
۲) تشکیلات سازمانی صلب رگولاتورها که مایل به کاهش مقررات نیستند
۳) اپراتورهای تثبیت‌شده و سرمایه‌گذار در فناوری شبکهٔ فعلی که مایل به کاهش سرمایه‌گذاری خود نیستند
۴) عرضه‌کنندگان تثبیت‌شده و سنتی که از گردانندگان اصلی بازار مخابرات هستند و سرمایه‌گذاری‌های کلانی را بر روش‌های مبتنی بر استانداردهای فعلی شبکه مخابرات انجام می‌دهند.
همچنین، عواملی که به آنها اشاره شد، برای مقابله با این موارد، هماهنگ می‌شوند:
۱) رقابت‌پذیری شدید اپراتورهای جدید خدمات
۲) تمرکز سرمایه‌گذاری بر عرضه‌کنندگان راه‌حل‌های جدید
۳) قابلیت افزایش ضریب نفوذ خدمات در کشورهای محروم.
یکی از فرضیات تعیین‌کننده و مهم در این دو سناریو (اینترنت فراگیر و ارتباطات بی‌سیم نامحدود)، این است که اپراتورها و عرضه‌کنندگان خدمات در رقابت برای اجرای روش‌‌هایشان، پیروز خواهند شد و تمام بخش‌های ارتباطی را تحت کنترل و تسلط خود درخواهند داشت. این فرضیه، جهت و مسیر حرکت بازار مخابرات را تا پایان مدت زمان پیش‌بینی، تعیین می‌کند. به بیان دیگر، اگر سناریوی توسعه شبکه جایگزین شود، تعداد بخش‌های سودآور اپراتورها و عرضه‌‌کنندگان غالب خدمات کمتر می‌شود و در نتیجه، بازگشت سرمایه‌گذاری‌های آنها تا حد چشمگیری کاهش می‌یابد؛ ارزش اموال آنها به طور مداوم کاهش می‌یابد و در نهایت، منجر به ورشکستگی آنها می‌شود.
البته، اپراتورهایی نیز که در بخش‌های اینترنت و ارتباطات سیار سرمایه‌گذاری کرده‌اند، با خطر ورشکستگی روبرو خواهند بود؛ البته اگر هدف آنها رسیدن به جایگاه غالب نباشد. در جدول ۱ و نمودار ۲، میزان تخمینی درآمدزایی هر کدام از این سه سناریو در مدت زمان پیش‌بینی شده (۵ سال) نشان داده شده است. به نظر می‌رسد که در سطح جهانی، این نتایج تفاوت چندانی را با مجموع درآمدها نداشته باشد. با وجود این، در سطح منطقه‌ای تفاوت قابل ملاحظه‌ای وجود دارد و درآمدزایی هر سناریو تا حد زیادی با سناریوی دیگر متفاوت است.
دلیل این که بیشترین درآمدزایی در سناریوی توسعه رخ می‌دهد، این است که عرضه‌کنندگان غالب خدمات، تمایل دارند که به دلیل ورود به عرصه رقابت، سطح درآمدهایشان را کاهش دهند. آنها انتظار دارند که با عرضه خدماتی با کیفیت بالا و با استفاده از بی‌میلی کاربران برای تغییر دادن روش ارتباطی، در این رقابت شدید پیروز شوند. البته به نظر می‌رسد که احتمال موفقیت دو سناریوی دیگر، بیشتر باشد؛ زیرا این دو سناریو بر اساس کاهش قیمت‌ها وارد عرصهٔ رقابت می‌شود و مشکلی در ارتباط با کیفیت، قابلیت استفاده، قابلیت دسترسی و پشتیبانی خدمات ندارند.
درآمدزایی کمتر در سناریوهای غیرتوسعه‌ای (اینترنت فرگیر و ارتباطات بی‌سیم نامحدود) به منزله افزایش قابل ملاحظه تعداد کاربران است؛ بسیار فراتر از آنچه در سناریوی توسعه جذب می‌شوند؛ اما درآمد کمتر به ازای هر کاربر را در پی خواهد داشت.
● نکته
نمی‌توان گفت که در آینده، خدمات ارتباطی بی‌سیم یا اینترنتی با قیمتی بسیار پایین یا رایگان عرضه می‌شوند، زیرا به هر حال کاهش منابع درآمد خدمات مخابراتی به روش‌های دیگری جبران می‌شود. برای مثال، یک کاربر (در هر روشی) باید برای استفاده از خدمات ارزان قیمت‌تر VOIP، هزینه‌ای را برای اتصال اینترنتی باند وسیع بپردازد.
اگر استفاده از روش تبلیغ کردن برای تأمین بودجه اتصالات باند وسیع کارگر نیفتد، کاربران مجبور به پرداخت هزینه می‌شوند. اگر شهرداری‌ها عرضه خدمات اینترنتی رایگان را آغاز کنند، از طرف دیگر سطح مالیات‌های محلی را افزایش می‌دهند تا اینکه همچنان، امکان عرضه رایگان این خدمات وجود داشته باشد.
اساس تمام این تجزیه و تحلیل‌ها بر این فرض (که بسیار به واقعیت نزدیک است) استوار است که هیچ یک از این سناریوهای پیشنهادی به طور کامل توسعه نمی‌یابند. رکودی که در حال حاضر، در صنعت مخابرات جهانی و همچنین جذب مشترکان جدید وجود دارد، نشان‌دهندهٔ این واقعیت است که برای اِعمال کامل تغییرات در صنعت مخابرات و کسب درآمدی که در هر یک از این سه سناریو پیش‌بینی شده است، به زمانی بیش از ۵ سال نیاز است.

مترجم: سلامه پروین
مأخذ:
"THE FUTURE OF TELECOMMUNICATIONS", The INSIGHT Research Corporation, May ۲۰۰۶
پی‌نوشت‌ها:
.coax connections
hands-off
.Local Access Network
.narrow casting
direct over the internet
video-on-demand
set-top boxes
Compound Annual Growth Rate

منبع : اخبار فناوری اطلاعات ایتنا