آیا روبات ها جای انسان را می‌گیرند؟

روباتها نماینده‌ها و عاملان مكانیكی، مجازی یا مصنوعی هستند كه معمولاً بر پایه‌ی سیستمهای الكترومكانیكی طراحی می‌شوند و به دلیل حركات و ظاهرشان، اینطور وانمود می‌كنند كه تصمیم‌گیری و پیش‌بینی اتفاقات و شرایط مختلف را خود به تنهایی بر عهده دارند.
واژه‌ی روبات می‌تواند هم به ماشینهای فیزیكی و مكانیكی اشاره داشته باشد و هم تداعی‌كننده‌ی عاملهای نرم‌افزاری و مجازی باشد كه معروفترین آنها، Internet Bots هستند. با توجه به اینكه در حال حاضر بحثها و اختلاف سلایق علمی مختلفی در مورد تعریف روباتها وجود دارد، به طور عام و در حالت كلی می‌توان ماشینهایی را روبات نام نهاد كه حداقل چند ویژگی از ویژگی‌های زیر و نه لزوماً همه‌ی آنها را داشته باشند:
۱) طبیعی نیستند و با ابزارها و مواد مصنوعی ساخته شده‌اند
۲) می‌توانند محیط اطراف خود را حس كنند
۳) می‌توانند با اجسام و مواد محیط اطراف خود تعامل كنند و در آنها تغییر ایجاد نمایند
۴) درجاتی از هوش مصنوعی را دارند و می‌توانند بر پایه‌ی رویه‌ها و تسلسلهایی كه قبلاً برای آنها برنامه‌ریزی و پیش‌بینی شده است، انتخابهای هوشمندانه با توجه به شرایط موجود انجام دهند
۵) قابل برنامه‌ریزی و برنامه‌نویسی هستند
۶) با درجاتی از چرخش یا تغییر حالت، قادر به ایجاد دگرگونی در اشیا هستند
۷) می‌توانند حركتهای پیش‌بینی‌شده‌ی سریع و متناسب انجام دهند
برای مهندسان روباتیك، ظاهر و شمایل بیرونی روباتها در درجه‌ی كمتری از اهمیت نسبت به نحوه‌ی كنترل و برنامه‌ریزی آنها قرار دارد. هرچه قدر كه توانایی كنترل و پیش‌بینی اوضاع خاص بدون كمك عامل انسانی توسط روباتها بالا برود، بیشتر می‌توان آنها را یك روبات یا ماشین هوشمند با قابلیتهای اصلی و واقعی یك روبات نام نهاد. به عبارتی میزان توانایی روباتیك یك دستگاه، به میزان هوشمندی و قابلیت تصمیم‌گیری آن بستگی دارد بدون اینكه توسط انسان كنترل شود.
همچنین برای بسیاری از افراد عادی، اگر یك ماشین یا دستگاه الكترونیكی به لحاظ ظاهری شبیه به انسان باشد، به راحتی روبات خطاب می‌شود. برای مثال یك ماشین میل‌لینگ‌كاری CNC با وجود اینكه به لحاظ ظاهری شبیه به بازو و دست انسان است، اما قدرت انتخاب و تصمیم‌گیری ندارد و به اشتباه روبات خطاب می‌شود در حالی كه تنها یك ماشین ساده است.
● تاریخچه‌ روباتها
سابقه و تاریخچه‌ی ایده‌ی ساخت انسانهای مصنوعی كه بتوانند كارهای روزانه‌ی افراد عادی را انجام دهند، به سده‌هایی دور و عصر افسانه‌ی كادموس برمی‌گردد. یعنی قهرمانی كه دندانهای اژدها را در زمین كاشت و این دندانها هنگام رشد، به سربازانی دلیر تبدیل شدند! یا پیگمالیون، كوتوله‌ی افسانه‌یی آفریقایی كه توانست مجسمه‌ی گالاتا را به انسان زنده تبدیل كند. در افسانه‌های یونانی، خدای تغییرشكل‌یافته‌ی فلزكاری یعنی ولكان (هپاستیوس)، خدمتكارانی مكانیكی برای خود تولید كرد كه از طلاهای منقوش و تراشیده‌شده به شكل میزهای سه‌پایه‌یی ساخته شده بودند و می‌توانستند بر پایه‌ی قدرت و توانایی‌های مصنوعی خود حركت كنند.
كیمیاگر ایرانی قرون وسطی یعنی جابربن‌حیان كه بسیاری از نظریات نوین استفاده شده در شیمی امروز نیز بر پایه‌ی افكار و ابتكارات او بنا شده‌اند، دستورالعملهایی برای ساخت مارها، عقربها و انسانهای مصنوعی نوشت كه در "كتاب سنگها"ی وی مطرح شدند.
در چین باستان نیز گزارشهای كنجكاوانه و تحقیقاتی جالبی در متون شخصی به نام "لی زی" كه به قرن سوم قبل از میلاد مسیح نوشته شدند به چشم می‌خورد.
یكی از اولین روباتهای ساخته شده‌ی دنیا "كلپسیدرا" است كه تسیبیوس، فیزیكدان و مخترع یونانی آن را در سال ۲۵۰ قبل از میلاد اختراع كرد. این ماشین، یك ساعت آبی بود كه بر اساس مكانیزم خاص طراحی‌شده بر پایه‌ی آب، می‌توانست نقش تایمرهای امروزی را بازی كند و فرد را از به پایان رسیدن یك بازه‌ی زمانی مشخص، مطلع سازد.
الجزری، مخترع عرب‌زبانی كه در سال ۱۲۰۶ میلادی درگذشت و دوره‌ی حكومت آرتیوكیدها را تجربه كرد، اقدام به ساخت لوازم آشپزخانه و سازهای موسیقیایی نمود كه به كمك نیروی آب كار می‌كردند. او همچنین نخستین روبات قابل برنامه‌ریزی انسان‌نما را در آخرین سال عمرش ساخت. اختراع او، یك قایق آبی بود كه در آن چهار نوازنده‌ی مصنوعی موسیقی برای مراسم و برنامه‌های جشن سلطنتی، آهنگ می‌نواختند و حاضران را سرگرم می‌كردند.
یكی از اولین روباتهای هوشمند شناخته‌شده در دنیا نیز توسط لئوناردو داوینچی ایتالیایی در اواسط سال ۱۴۹۵ میلادی طرح‌ریزی و پرداخته شد كه بعدها متن و دستورالعمل كامل اجرای برنامه‌ی آنها در سال ۱۹۵۰ توسط دانشمندان كشف گردید. طرح او شامل نوشته‌ها و نقاشی‌هایی بود كه یك شوالیه‌ی مصنوعی را نشان می‌داد. این شوالیه قادر به نشستن، برخاستن، حركت دادن دستها و سرش بود.
از اولین روباتهای اتوماتیك كه به آدم آهنی معروف شدند، در سال ۱۷۳۸ توسط ژاك دو واكنسون فرانسوی اختراع شد. ساخته‌ی او یك اردك ماشینی بود كه می‌توانست دانه‌های حبوبات را بخورد و هضم كند. این اردك همینطور قادر بود بالهایش را به هم بزند و آنها را باز و بسته كند.
اما اگر بخواهیم به صورت گذرا و مختصر، تاریخچه‌ی روباتهای هوشمند را دنبال كنیم می‌توانیم از قایق اسماعیل‌ابن رزاز الجزری عرب به عنوان نخستین روبات شبه‌ انسان نام ببریم.
پس از شروع به كار طرح‌ریزی شوالیه‌ی آهنی لئوناردو داوینچی در سال ۱۴۹۵، و نیز اردك هوشمند دو واكنسون فرانسوی در تاریخچه‌ی ساخت روبات، به اتفاقات دیگری از جمله استعمال واژه‌ی روبات به شكل امروزی توسط كارل آپك اهل چكسلواكی در سال ۱۹۲۰ برمی‌خوریم. قبل از آن در سال ۱۸۹۸، نخستین روبات ارتباطی به وسیله‌ی نیكولا تسلا ساخته شد و در نمایشگاهی در باغ میدان مدیسون پرده‌برداری گردید. واژه‌ی هوش مصنوعی نیز كه در حال حاضر یكی از بهترین رشته‌های دانشگاهی زیرمجموعه‌ی ریاضیات است، برای نخستین بار در سال ۱۹۵۶ توسط ماروین مینسكی و جان مك‌كارتی استعمال گردید.
● مسوولیت های امروز
روباتها امروزه برای مقاصد و مصارف مختلفی به كار گرفته می‌شوند. استفاده‌های اصلی از روباتها را در دو دسته‌ی اصلی می‌توان جای داد. كارهایی كه روباتها آنها را بهتر از انسانها انجام می‌دهند. در چنین مواردی، روباتها باعث افزایش بهره‌وری، صحت و دقت انجام كار و پایداری نتیجه‌ می‌شوند.
دسته‌ی دوم، كارهایی هستند كه انسانها بهتر از روباتها انجام می‌دهند اما نیاز است كه برای دلایل و اهداف خاصی، انسان از فرآیند انجام كار حذف شود تا مكانیزاسیون به شكلی واقعی عملی گردد. در چنین مواردی، روباتها می‌توانند ما را از انجام كارهای سخت، خطرناك و طاقت‌فرسا بی‌نیاز سازند.
مشاغلی كه نیاز به سرعت، دقت، اطمینان و ثبات دارند می‌توانند به راحتی توسط یك روبات انجام شوند به صورتی كه نتیجه‌ی كار او با كیفیت‌تر از انسان باشد. برای مثال بسیاری از كارهایی كه به صورت سنتی در كارخانجات با دست انجام می‌شدند، حالا دیگر روباتیك شده‌اند. این امر باعث می‌شود تا بتوان قیمت نهایی محصولات را كاهش داد كه از مهمترین آنها می‌توان خودروها و قطعات الكترونیك را نام برد.
سابقه‌ی كار روباتها در كارخانجات به بیش از ۵۰ سال می‌رسد. در حال حاضر بیش از ۸۰۰ هزار كارخانه در سراسر دنیا به روباتهایی مجهز هستند كه بخش عمده‌ی كارهای دستی كارگران را با نیروی بازوهای مكانیكی انجام می‌دهند.
۴۲ درصد كارخانجات سراسر ژاپن به طور كلی با روباتها فعالیت می‌كنند در حالی كه كشورهای اروپایی حدود ۴۰ درصد كل كارخانه‌ها و كارگاههای صنعتی خود را با روباتها مدیریت می‌كنند. این رقم برای ایالات متحده به ۱۸ درصد می‌رسد.
كارخانه‌های تولید اتوموبیل، بهترین نمونه‌های اتوماسیون كارخانه‌یی هستند. جایی كه در چند دهه‌ی گذشته، راهبری فعالیتهای صنعتی یكی از سودآورترین مشاغل دنیا یعنی تولید خودرو و اتوموبیل به طور كلی به روباتها سپرده شده است. گفته می‌شود در كارخانجات تولید اتوموبیل دنیا، هر یك روبات در خطوط تولیدی، به ازای ده نفر انسان، كار می‌كند.
اما در مورد كارهایی كه قابلیت دستی انسانها برای انجام آنها، بهتر و كارآمدتر است، برای دلایل خاصی، استفاده‌ی از ماشینها و روباتها ترجیح داده می‌شود. این كارها می‌توانند برای انسانها زیان‌آور، سخت، خسته‌كننده، دشوار و حتی خطرناك باشند. از جمله‌ی آنها می‌توان به نگهداری و نظافت حیوانات خانگی اشاره كرد. این كار در حال حاضر توسط بسیاری از خانواده‌ها به روباتها سپرده شده است. جست‌وجو و كاوش در درون آتش‌فشانها نیز از این جمله است.
● روبات ها برای ما چه كار می‌كنند؟
● بسته‌بندی:
روباتهای صنعتی در حال حاضر به طور گسترده برای حمل و نقل و بسته‌بندی محصولات مختلف تولیدی كارخانجات استفاده می‌شوند. برای مثال دریافت بسته‌های آب معدنی از انتهای كمربند انتقال آب در یك خط تولیدی، جاسازی آنها درون بسته‌های پلاستیكی ضخیم و فشرده و انتقال دادن به محلی برای جمع‌آوری همه‌ی بسته‌ها بدون كوچكترین دخالت انسانی از جمله‌ی این كاربردهاست.
▪ روباتها و مصارف خانگی:
قیمتشان كاهش پیدا می‌كند، كارایی و قدرت محاسباتی‌شان بالا می‌رود و آنها را به ماشینهایی توانا و هوشمند برای وظایف پیش‌پاافتاده و دردسرساز داخل خانه تبدیل می‌كند. این یعنی هنر روباتها در محیط خانه. پاك كردن كیسه‌های جاروبرقی، شست‌وشو و جارو زدن زمینها، رنگ‌آمیزی دیوارها و هرس كردن چمن‌های اضافی و علفهای هرز از جمله‌ی این كارها هستند. در سال ۲۰۰۶ بنا بر آمارهای اعلام شده، روباتهای خانگی پرفروش‌ترین روباتهای دنیا بوده‌اند.
▪ تله‌روباتها:
زمانی كه یك شخص نمی‌تواند در محل انجام كاری مشخص حاضر شود به دلیل اینكه آن كار خطرناك است، یا برای انجامش باید مسافت زیادی طی شود، تله‌روباتها قابل استفاده هستند.
تله‌روباتها بیش از آنكه دستگاههایی برنامه‌ریزی شده باشند كه یك فرآیند و پروسه‌ی مشخص و متوالی را دنبال می‌كنند، توسط یك كاربر (انسان) هدایت و كنترل می‌شوند. یك روبات جراح می‌تواند بدون دخالت مستقیم پزشك، در ابعادی بزرگ، عمل جراحی را برای متخصص شبیه‌سازی كند و در مقیاسی كوچك و نانوسلولی، به داخل بدن بیمار برود و وظایفی پیش‌بینی‌نشده را به انجام برساند.
▪ روباتهای نظامی:
روباتهای نظامی كه نوعی از تله‌روباتها هستند، با سرعتی روزافزون توسط ارتشها و قدرتهای نظامی دنیا به كار گرفته می‌شوند. این روباتها می‌توانند در مسافتهایی طولانی مدیریت و كنترل شوند و به جست‌وجو و كاوش عوارض طبیعی و انسانی و حتی آتش گشودن بر مقصدهای مشخص بپردازند بدون اینكه در آنها حتی یك سرباز ساده نیز به عنوان راننده‌ یا اپراتور حضور داشته باشد. در جنگهای پنج سال اخیر آمریكا با عراق و افغانستان، صدها نمونه از این روباتها استفاده شدند.
▪ روباتهای محافظ:
جمعیت بسیاری از كشورهای صنعتی دنیا مانند ژاپن در حال حاضر رو به پیری می‌رود. این یعنی جمعیت افراد سالخورده‌یی كه باید از آنها محافظت شود تا یك زندگی آرام و سالم را سپری كنند، رو به افزایش است. حالا كه افراد جوان برای محافظت و نگهداری از جمعیت سالمند رو به افزایش، بسیار كم‌تعداد و ناتوان هستند، از روباتهای پرستار استفاده می‌شود!
● روباتها و مرگ انسانها
روبرت ویلیامز، یكی از نخستین كسانی بود كه توسط یك روبات كشته شد! او كارمند شركت اتوموبیل‌سازی فورد بود. یك دادگاه رسمی در آمریكا، رییس وقت این شركت را به پرداخت ۱۰ میلیون دلار به خانواده‌ی آن مرد محكوم كرد. اما كنجی اورادای ژاپنی، نمونه‌ی معروفتری از كشته‌شدگان هنگام كار با یك روبات است. او در سال ۱۹۸۱ زمانی كه ۳۱ ساله بود و در شركت كشاورزی كاوازاكی كار می‌كرد كشته شد.
اورادا، یك مهندس الكترونیك بود و داشت روی یك روبات شكسته كار می‌كرد كه پس از تعمیر آن، موفق نشد به طور كامل و درست خاموشش كند. این روبات پس از روشن شدن، مهندس تعمیركار را یك بسته‌‌ی برنج تصور كرد و آن را داخل دهانه‌ی یك بیل مكانیكی قرار داد و بیل مكانیكی در حال كار كردن نیز مرد را از بین برد.
روباتها نیز مانند همه‌ی تولیدات و دستاوردهای بشری، ضمن اینكه عواید و منافع بسیاری را با خود همراه می‌آورند، اما می‌توانند مضرات و خساراتی نیز به وجود بیاورند. در حال حاضر، مهندسان ژاپنی مشغول كار كردن بر روی نسل جدید روباتهایی هستند كه قدرت تولید نسل را داشته باشند. مطمئناً تولید این روباتها، هرچند انقلابی در صنعت تولید روبات و ماشینهای صنعتی به وجود می‌آورد، اما تاثیراتی غیرقابل پیش‌بینی بر روی آینده‌ی انسانها و حتی بنیان خانواده خواهد داشت.
مطمئناً تا زمانی كه كشور ما به جرگه‌ی كشورهای صنعتی گروه ۸ نپیوندد، نخواهد توانست از امكانات و تسهیلات بین‌المللی برای نوآوریهای جدید و نیز وارد كردن نسل جدید روباتها به داخل كشور استفاده كند و مطمئمناً از عوارض معدودی كه كار با این ماشینهای هوشمند دربر خواهند داشت، دور خواهد بود. اما اینكه مزایا و امكانات یك روبات خانگی یا صنعتی تا چه حد می‌تواند به دگرگون كردن اقتصاد و صنعت كمك كند، بحثی متفاوت است و نیاز دارد تا برای رسیدن به نتایج و فواید آن، یك سرمایه‌گذاری و تجدید نظر اساسی اتفاق بیفتد.

سید ایمان ضیابری

منبع : سایر منابع