دیابت را بهتر بشناسیم

کمتر کسی است که ”دیابت“ یا ”مرض قند“ را نشناسد. همه افرادی‌که جهت بررسی سالیانه سلامت به پزشک مراجعه می‌کنند حتماً بررسی قند در آنها انجام می‌گیرد. بسیاری حتی با اینکه تخصصی در زمینه پزشکی ندارند محدوده طبیعی قندخون را می‌دانند. از نظر آماری ذکر شده است که در کشور ما قریب به ۷ میلیون نفر مبتلا به دیابت هستند و این رقم در کشور آمریکا نزدیک به ۵۰ میلیون نفر است.
در رسانه‌ها نیز هر روز شاهد آن هستیم که به دیابت، پیشگیری، درمان و عوارض آن پرداخته می‌شود. متأسفانه زندگی شهری به‌دلیل عدم تحرک بدنی کافی و نیز رژیم‌های غلط غذائی باعث بروز چاقی و زمینه‌ساز ابتلا به دیابت شده است. امروزه اکثر کارمندان در کشوی میز کار خود یک جعبه بیسکویت دارند که در طی روز آن‌را با چای مصرف می‌کنند و این خود مزیت بر سایر علل جهت تشدید چاقی در درازمدت خواهد شد. به‌هر حال همه این موارد حاکی از آن است که دیابت بیماری مهمی است چرا که پیشگیری از ابتلا در آن در بسیاری از موارد بسیار ساده است و از سوی دیگر در صورت ابتلا ممکن است بیماری علائم چندان واضح و مشخصی نداشته باشد و بیمار مبتلا از آن غفلت نماید و نهایتاً این بیماری در درازمدت سبب پیدایش عوارض فراوانی در تمامی اندام‌های بدن از جمله قلب، مغز، کلیه، چشم، عروق و... می‌شود جالب است بدانید که شایع‌ترین علت کوری در آمریکا دیابت است. آری، دیابت اگر مورد غفلت واقع شود سبب کوری می‌شود. بر آن عوارض عروقی که بعضاً منجر به قطع دست و پا و نیز عوارض کلیوی که سبب از کارافتادگی کلیه می‌شود را اضافه کنید. البته اینها در صورتی است که بیماری درمان نشود.
در واقع ما با یک بیماری نسبتاً شایع روبه‌رو هستیم که به‌راحتی قابل پیشگیری بوده و در صورت ابتلا به‌راحتی قابل درمان است و اگر درمان نشود سبب عوارض جبران‌ناپذیری می‌شود. اینها همه دلیل بر اهمیت این بیماری است.
دیابت قندی به گروهی از بیماری‌ها اطلاق می‌شود که خود را به‌صورت بالا بودن قندخون نشان می‌دهند. جهت تشخیص دیابت قندی قند ناشتا باید بیش از ۱۲۶ باشد. بسته به علل ایجادکننده دیابت، بالا بودن قند خون به‌علت کاهش ترشح انسولین، کاهش بهره‌برداری از قند و افزایش تولید قند می‌باشد. کلمه دیابت به معنای ازدیاد غیرعادی ادرار است.
در دیابت قندی مقدار قندخون و قند ادرار افزایش می‌یابد که با تغییرات متابولیک در بقیه اعضاء بدن همراه است. در مقابل دیابت بی‌مزه بیماری متابولیک است که به‌علت صدمه به هیپوفیز، عصبی اطلاق می‌شود در این بیماری مقدار هورمون ادراری کم می‌شود یا از بین می‌رود در نتیجه باز جذب آب از کلیه‌ها مختل می‌شود و لذا مقدار زیادی ادرار با غلظت پائین ترشح می‌شود نوع دیگری از دیابت بی‌مزه، در اثر مقاومت لوله‌های کلیوی بر هورمون ضدادراری است.
▪ دیابت قندی به ۴ گروه تقسیم می‌شود:
دیابت قندی تیپ ۱ به‌صورت شایع در سن زیر ۳۰ سال اتفاق می‌افتد یک واکنش تخریبی برعلیه سلول‌های بتای لوزالمعده است که با کاهش یا فقدان انسولین نشان داده می‌شود.
دیابت قندی تیپ ۲ گروهی دیگری است که با مقاومت به انسولین، اختلال ترشح انسولین و افزایش تولید قند همراه است و معمولاً در سنین بالاتر دیده می‌شود.
گروه دیگری نیز وجود دارد که به‌علت اختلالات ژنتیکی ترشح انسولین، یا همراه با بیماری‌های لوزالمعده است.
گروه آخر دیابت قندی حاملگی است که در ۴ درصد کل حاملگی‌ها اتفاق می‌افتد، بیشتر خانم‌ها بعد از تولد نوزاد به‌حد عادی از نظر قندخون برمی‌گردند ولی احتمالاً ۶۰ـ۳۰ درصد در آینده به دیابت مبتلا می‌شوند.
در سال‌های اخیر شیوع دیابت قندی بالاخص دیابت تیپ ۲ افزایش یافته است که به‌علت چاقی و کم‌تحرکی افراد می‌باشد. در کل شیوع دیابت ۱۹/۵ درصد در زیر ۲۰ سال و ۶/۸ درصد در بالای ۲۰ سال است و در بالای ۶۵ سال به ۱/۵۵ درصد می‌رسد. در ایران شیوع دیابت ۱۵ درصد کل جمعیت را شامل می‌شود.
علائم بالابودن قندخون شامل موارد زیر است: ادرار زیاد، خوردن آب فراوان، کاهش وزن، خستگی، ضعف، تاری دید، عفونت‌های سطحی (پلک، واژینیت، عفونت قارچی پوست) و بهبودی آهسته ضایعات پوستی بعد از یک زخم کوچک است.
▪ مواردی‌که فرد را در خطر بیشتری از نظر ابتلا به دیابت قندی ۲ قرار می‌دهد عبارتند از:
۱. سابقه خانوادگی دیابت
۲. چاقی
۳. عادت به کم‌تحرکی
۴. نژاد
۵. سابقه اختلال عدم تحمل قند (در آزمایشات گذشته قند خون ناشتا بین ۱۲۵ ـ ۱۱۰ باشد)
۶. سابقه دیابت قندی حاملگی یا به‌دنیا آوردن نوزاد با وزن بیش از ۴ کیلوگرم
۷. فشارخون بالا (بیش از ۱۴۰ روی ۹۰ باشد)
۸. کلسترول HDL کمتر از ۳۵ یا تری‌گلیسیرید بیش از ۲۵۰
۹. سندرم تخمدان با کیست‌های متعدد
۱۰. سابقه بیماری عروقی
▪ عوارض مزمن دیابت به ۳ گروه کلی تقسیم می‌شود:
گروه اول درگیری عروق کوچک شامل: بیماری چشمی، بیماری عصبی، بیماری کلیوی
گروه دوم درگیری عروق بزرگ است که شامل بیماری عروق کرونر قلب، بیماری عروق محیطی بدن و بیماری عروق مغزی است.
گروه سوم شامل عوارض گوارشی (اسهال یا تنبلی معده)، ادراری تناسلی (درگیری مجرا ادراری، ناتوانی جنسی)، ضایعات پوستی، عفونت‌ها، آب‌مروارید، آب‌سیاه است.
منظور از درگیری چشمی دیابت درگیری پرده شبکیه است. دیابت یکی از علل مهم کوری در سنین ۲۰ تا ۷۴ سالگی است. مدت ابتلا به دیابت و عدم کنترل قندخون مهم‌ترین عامل درگیری چشمی است. جهت پیشگیری بیماری چشمی دیابت کنترل قندخون و کنترل فشارخون اهمیت دارد. در مراحلی که عوارض چشمی ایجاد گردد از لیزر جهت حفظ بینائی استفاده می‌شود.
درگیری کلیوی دیابت شایع‌ترین علت نارسائی کلیه است. قبل از شروع درگیری بارز کلیوی، دفع پروتئین در ادرار زیاد می‌شود. سیگارکشیدن از عوامل کاهش‌دهنده عملکرد کلیوی است. کنترل مناسب قندخون و کنترل فشارخون و درمان چربی خون بالا و مصرف داروهای مهارکننده آنژیوتاسین (کاپتوپریل، انالاپریل...) در به تأخیرانداختن و کنترل درگیری کلیوی مفید می‌باشد. در صورت درگیری کامل کلیوی انجام دیالیز خونی یا پیوند کلیه مناسب است.
۵۰ درصد از بیماران دیابتی درگیری عصبی دیابت را دارند. شایع‌ترین شکل درگیری به‌صورت کاهش حس در انتهای پاها و دست‌ها و گزگز و مورمور شدن در آنها است. این علائم که در پاها بیشتر است در شب شدیدتر شده و خواب را با اشکال مواجه می‌کند. در معاینه رفلکس‌ها وتری کاهش‌یافته و حس بیمار نیز کاهش می‌یابد. نوع دیگری از درگیری اعصاب به‌صورت درد قفسه سینه یا شکم یا ران در یک محدوده مشخص است که معمولاً درمان خودبه‌خودی دارند. درگیری اعصاب جمجمه در اعصاب ۴ یا ۶ یا ۷ دیده می‌شود. درگیری اعصاب موجود در قلب و عروق، معده، گوارش و اداری تناسلی و غیره نیز دیده می‌شود. کنترل قند خون در پیشگیری از عوارض عصبی دیابت نیز کمک کننده است.
منظور از درگیری عروق بزرگ، درگیری عروق کرونر قلب، درگیری عروق مغزی و درگیری عروق محیطی بدن است. درگیری قلب در دیابت به‌صورت ایجاد نارسائی احتقانی قلب، درگیری عروق کرونر قلب، انفارکتوس قلبی و حتی مرگ‌های ناگهانی است. کشیدن سیگار، چربی خون بالا و فشارخون بالا در کنار دیابت از عوامل خطر بیماری قلبی است. سکته قلبی در بیماران دیابتی ممکن است درد شدید ایجاد نکند و بیمار با عوارض آن مراجعه نماید. چاقی و کاهش فعالیت بدنی نیز از عوامل خطر برای بیماری قلبی دیابت است.
● مراقبت‌های لازم برای بیمار دیابتی
کنترل قندخون که به‌طور متناوب بسته به وضع هر بیمار انجام می‌شود.
۴HbA,C تا ۲ بار در سال انجام می‌شود (HbA,C آزمایش خونی است که نشان‌دهنده وضعیت کنترل قندخون در ۳ ماه گذشته است.)
آموزش به بیماران دیابتی راجع به نحوه کنترل بیماری و مصرف دارو (سالیانه انجام شود)
آموزش راجع به تغذیه (سالیانه انجام شود)
معاینه چشمی (هر سال انجام شود)
معاینه پاها (هر روز توسط خود بیمار انجام شود و ۲ـ۱ بار در سال توسط پزشک انجام شود)
آزمایش جهت بررسی مشکل کلیوی (سالی یک‌بار)
اندازه‌گیری فشارخون (۴ بار در سال)
بررسی چربی‌های خون (سالیانه)
تزریق واکسن آنفلونزا سالیانه و تزریق واکسن پنوموکوک
درمان ضد پلاکت (مصرف آسپرین ۱۰۰mg ـ ۸۰ روزانه

منبع : نشریه پزشکی طبیب مردم