اهمیت فرآیند کنترل اجتماعی

بحث امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه حکومت امام بنیادین‌ترین هدف انقلاب در تشکیل حکومت اسلامی است و در نجف کتابی تدریس می‌شد که اگر عده‌ای بخواهند امر به معروف و نهی از منکر بکنند بر ‌آنها واجب است که حکومت تشکیل بدهند چون بدون تشکیل حکومت نمی‌شود این فرایض الهی را تحقق بخشید لذا به عنوان دیدگاه امام در بین مراجع این بود که اگر کسی بخواهد حکومت تشکیل دهد این دو فریضه الهی را رعایت کند.
بر این اساس هدف ما این است بعد از تشکیل حکومت اسلامی کارهایی انجام شده ولی اصل مطلب هنوز پرداخته نشده از طرفی که ما در روایت امام باقر(ع) داریم که حضرت ۱۰ راهکار نشان می‌داد که اگر امر به معروف و نهی از منکر در کشور تحقق پیدا کند این مسائل نیز تحقق پیدا می‌کند امنیت، رفاه، روابط اجتماعی سالم و ... و یکی از مسائلی که در رابطه با امر به معروف و نهی از منکر در دنیا مطرح می‌شود و ما اسناد آن را داریم بحث پیشگیری از وقوع جرم می‌باشد و پیشگیری از تکرار تخلفات اجتماعی و چون ما به این مسائل نپرداختیم و فقط مدعی هستیم که نظام برتر و حکومت دینی کارآمد داریم در صورتی که کارآمدی‌ دین بر این است که وقت مردم تلف نشود بودجه مردم که بیت‌المال است از بین نرود و جان مردم محفوظ بماند.
الان در دنیا برای وقت و آ‌بروی مردم و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی همه مباحث تعریف شده است اما ما می‌بینیم که فریضه‌ای که مال ماست و ما باید متوجه این امر بشویم مثلا در بحث طلاق در اسلام واجب است که اهل زن و مرد بنشینند و نگذارند این اتفاق بیفتد اما شما در دادگاه که می‌‌روید می‌بینید که قاضی می‌گوید شما می‌خواهید طلاق بگیرید بروید ۲ نفر را برای شهادت احضار کنید و همه اینها با احیای این فریضه مقدس در جامعه‌ احیا می‌شود و گفتیم که ۸ سال است که ستاد احیا تلاش کرده که ما ذهنیت جامعه نسبت به این دو فریضه را عوض کنیم و آموزش دادیم که برخوردهای چکشی و فشار و برخورد را قبول نداریم بلکه خود اینها منکر هستند آن چیزی را که اسلام در بحث امر به معروف و نهی از منکر قرار داده یک چیز است که جامعه بشری در دنیا به عنوان یک تحول انسانی و یک تحول نظام معنوی اگر ما پیاده کنیم یقینا از ما بیشتر خواهد پذیرفت.
کنترل اجتماعی به عنوان فرآیندی مهم و حیاتی است که ضامن بقا و تحقق اهداف جامعه است. فقدان کنترل اجتماعی متناسب با اصول و ارزش‌های حاکم بر آن جامعه، ضررهای جبران‌ناپذیری بر آن وارد می‌کند.
سازمان‌ها، نهادها و کل جامعه به نوعی درگیر فرآیند کنترل اجتماعی می‌باشند و هر شخصی به خود حق می‌دهد درباره آن اظهارنظر کند و به تفسیر و تحلیل بپردازد. با وجود اهمیت فراوان کنترل اجتماعی، در بین کتب جامعه‌شناسی کتابی قابل توجه یافت نمی‌شود که به طور مستقل و کامل این بحث را مطرح کرده باشد، اگرچه در لابه‌لای کتاب‌های جامعه‌شناسی مطالبی تحت این عنوان مطرح شده است. از طرف دیگر، نویسندگان و دانشمندان اسلامی درباره کنترل اجتماعی بخصوص تحت این عنوان کمتر کتاب یا مقاله‌ای تدوین کرده‌اند.
برخی از جامعه‌شناسان کنترل اجتماعی را به صورتی تعریف کرده‌اند که بین تعریف کنترل اجتماعی و جامعه‌پذیری تفاوت عمده‌ای قائل نشده‌اند. در واقع، کنترل اجتماعی و جامعه‌پذیری را به صورت دو روی یک سکه و دو جنبه از یک واقعیت مطرح ساخته‌اند. از جمله تعاریفی که این برداشت را القا می‌کند تعریف «آلن بیرو» است.
او کنترل اجتماعی را این‌گونه تعریف می‌کند: «مجموع وسائل و شیوه‌هایی است که با استفاده از آنان، یک گروه یا یک واحد اعضای خود را به پذیرش رفتارها، هنجارها، قواعدی در سلوک و حتی آداب و رسومی منطبق با آنچه گروه مطلوب تلقی می‌کند، سوق می‌دهد.»
بی‌تردید انسان‌ها در طول حیات خویش همواره دسته‌جمعی زندگی می‌کردند. انسان‌ها به علت خصلت زندگی جمعی خویش از همان ابتدا شیوه‌هایی از زندگی را بنیان نهادند تا بدین وسیله حیات اجتماعی را ممکن سازند. به مرور زمان و با گسترش جوامع بر حجم قراردادها، شیوه‌ها و هنجارها افزوده شد و مجموعه آنها تحت عنوان فرهنگ مطرح گشت. با تعدد جوامع، فرهنگ‌های متعددی شکل گرفت. عضویت و زندگی در هریک از این جوامع، رعایت فرهنگ خاص آن جامعه را می‌طلبید، به طوری که رعایت نکردن قواعد و هنجارهای مربوط به آن جامعه، واکنش اعضای آن جامعه را به دنبال داشت. در صورتی که شخصی با اکثریت قواعد و هنجارها مخالفت می‌کرد از آن جامعه طرد می‌شد و نمی‌توانست در آن جامعه زندگی کند. از این‌رو عضویت در هر جامعه‌ای مستلزم فراگردی به نان «اجتماعی‌شدن یا جامعه‌پذیری» بود.
اجتماعی‌شدن جریانی است که در پرتو آن شخص، عناصر اجتماعی- فرهنگی محیط خود را فرا می‌گیرد و آن را درونی و با ساخت شخصیت خود تحت تاثیر تجارب و عوامل اجتماعی معنادار یگانه می‌سازد تا خود را با محیط اجتماعی که باید در آن زندگی کند، تطبیق دهد.
مردم جامعه به طور مستقیم یا غیرمستقیم در فرآیند جامعه‌پذیری قرار می‌گیرند و فرهنگ جامعه را فرا می‌گیرند، از طرفی، به واسطه این فرآیند می‌آموزند که کدام الگوی رفتاری نابهنجار و چه رفتارهایی در جامعه مطلوب است. جامعه‌شناسان علاوه بر جامعه‌پذیری از فرآیندی تحت عنوان «کنترل اجتماعی» هم نام می‌برند.
هدف کنترل اجتماعی همچون جامعه‌پذیری چیزی جز انطباق، عمل بر طرق الگوهای رفتاری و استمرار نظم اجتماعی نیست. جامعه‌شناسان آمریکایی برای نخستین بار اصطلاح کنترل اجتماعی را به کار بردند و تحت این عنوان به نیروهایی اشاره کردند که در گروه همچون رسم، باور، عقیده عمومی و تابو وجود داردو اشخاص را از انحراف باز می‌دارد و به آنها جهت می‌دهد. اکثر جامعه‌شناسان در تعریف کنترل اجتماعی ابزار و اهداف کنترل اجتماعی را مطرح کرده‌اند و عناصری مانند ثبات، هم‌نوایی، حفظ ارزش‌ها، رعایت هنجارهای مطلوب و قوانین را به عنوان اهداف در تعاریف خود ذکر کرده‌اند.
اسلام نیز به عنوان دینی که برای زندگانی انسان‌ها و در زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی برنامه‌ای کامل دارد و در آن محوری به عنوان امر به معروف و نهی از منکر مطرح است که در مقوله واجبات دینی هر مسلمان قرار دارد.
با کمی تامل در محتوای این دو اصل موضوع مذکور را می‌توان به مقوله کنترل اجتماعی در بیان جامعه‌شناسان ترجمه کرد که با اتکا به احکام و فضاهای نظری مربوط به امر به معروف و نهی از منکر، کنترل اجتماعی در یک جامعه اسلامی چگونه انجام می‌شود، اجزا و مولفه‌های جهان اجتماعی شخص مسلمان کدام است و با جهان اجتماعی مفروض جامعه‌شناسان چه تفاوت‌هایی دارد؟
با بررسی انجام شده مشخص می‌شود که کنترل اجتماعی را می‌توان در فضاهای مفهومی مختلف بررسی کرد. پاسخ به این سوال که از چند جهت اهمیت دارد. اول اینکه کنترل اجتماعی در بین جامعه‌شناسان در فضای مفهومی مشخص بررسی می‌شود و گرایش حس‌گرایانه دارد و دین را به عنوان مولفه‌ای مهم در حیات بشری به حساب نیاورده است. دوم اینکه دیدگاه جامعه‌شناختی موجود جهان‌هایی را که ادیان به طور عموم و دین اسلام به طور اخص به آن اشاره و به صورت واقعی در کنترل اجتماعی نقش دارند به حساب نیاورده است.
از این‌رو، تصویری یک‌سویه از کنترل اجتماعی به دست داده است که توانایی تبیین کل واقعیت را ندارند. با این نگاه می‌توان نوشته کنونی را تلاشی برای تقویت بیشتر به واقعیت و دیدگاهی جدیدی در خصوص کنترل اجتماعی دانست.

منبع : روزنامه رسالت