جنگ بر سر مواد خام

● چگونه چین دنیای غرب را از آفریقا می‌راند؟
اقتصاد شكوفا و پرشتاب چین تشنه مواد خام آفریقا است. معاملات نفتی با حاكمان مستبد، بخشیدن بدهی‌های دولت‌های خودكامه، دادن اسلحه به اعراب باعث شده است پكن با سیاست جدید خود در آفریقا ساختار قدرت استراتژیك را در این قاره برهم زند. آمریكا و اروپا خشمگین هستند. آنها مناسبات تجاری خود را با این قاره در خطر می‌بینند.
رییس‌جمهور آفریقای جنوبی «تابوامبكی» در گفت‌و‌گوی سیاسی با دانشجویان عبارت «چین دوست جدید آفریقا» را عنوان می‌كند. امبكی هشدار داد: «با توجه به قدرت اقتصادی چین، این خطر كه آفریقا مستعمره این كشور شود، بسیار زیاد است. تاكنون روابط ما با شركای تجاری‌مان در حد عرضه موادی از قبیل نفت خام، فلزات و قهوه بوده است و حالا آفریقا تبدیل به انبار مواد خام جمهوری خلق چین می‌شود و در نتیجه محكوم به عقب‌ماندگی است.»
در حالی كه رییس‌جمهوری آفریقای جنوبی از برقراری روابطی سخن می‌گوید كه به تكرار تاریخ و مستعمره شدن دوباره این قاره می‌انجامد، رییس‌جمهوری چین «هوجینتائو» در نیجریه از دو برابر شدن كمك‌های مالی به آفریقا تا سال ۲۰۰۹ خبر می‌دهد.
آنچه امبكی می‌گوید از نظر سیاست جهانی مساله‌ای داغ و جنجال‌آور است. موقعیت آفریقا از نظر ساختار استراتژیك تغییر می‌كند زیرا چین كه اكنون تشنه مواد خام است، قاره‌ای یافته است سرشار از مواد خام و حاكمان قاره آفریقا نیز بدشان نمی‌آید كه غرب انبار عظیم مواد خام‌اش در آفریقا را از دست بدهد و از قافله پرسرعت تولید عقب بماند. چالشی كه بارها و بارها، رییس دولت فدرال آلمان «هرست كلر» یادآوری كرده است. او همچنین در سفرش به آفریقا به نفوذ فزاینده چین در این قاره اشاره كرد.
طبق محاسبات سازمان برنامه این كشور، اقتصاد شكوفا و پرشتاب چین، روز به روز نیازش به مواد خام بیشتر می‌شود. مس از زامبیا، منگنز از گابن، چوب از كنگو و نفت خام از هر جایی كه ممكن باشد، باید تامین شود. چینی‌ها بی‌صبرانه در صدد گسترش مناسبات تجاری با آفریقا هستند. یك كارمند وزارتخانه پكن، موضع كشورش را در این خصوص چنین توصیف می‌كند: «روابط ما با دولت‌های آفریقایی، رابطه‌ای است میان شركایی كه منافع همسانی را جست‌و‌جو می‌كنند.» اگرچه رییس‌جمهور آفریقای جنوبی «امبكی» از روابط نابرابر سخن می‌گوید، اما او در این مورد همچنان تنها است، زیرا اكثر روسای دولت‌های قاره آفریقا از برقراری روابط تجاری با چین بسیار خرسندند. برای بسیاری از آنها چین نه تنها از نظر اقتصادی بلكه از نظر سیاسی نیز تبدیل به مهم‌ترین شریك آفریقا شده است.
● فساد مالی؟ مشكلی نیست، وام می‌دهیم
چین بزرگ‌ترین مصرف‌كننده نفت پس از آمریكا، حدود یك سوم نیازش را از آفریقا تامین می‌كند. نیاز به نفت در چین همچنان در حال افزایش است. آنگولا مهم‌ترین صادركننده نفت در این قاره به شمار می‌رود. این كشور بیش از عربستان صعودی به چین نفت صادر می‌كند. برقراری مناسبات تجاری با آنگولا مصداق بارزی است.بر اینكه چینی‌ها به علت نیازشان به مواد خام بدون تامل تن به هر معاهده‌ای می دهند.
آنگولا به فساد مالی و رشوه‌خواری در میان كشورهای قاره آفریقا معروف است. اعتبار صندوق بین‌المللی پول، از آنجا كه دولت لوآندا از عمل به تعهداتش سرباز می‌زند، متزلزل می‌شود. از این رو قرار دادها می‌بایست شفاف‌تر و حساب شده‌تر تنظیم شود. در عوض چین بدون هیچ قید شرطی به آنگولا كمك مالی می‌كند.اینكه تا چه اندازه چین در آفرقا فعالیت می‌كند زمانی مشخص شد كه حدود ۳۰۰مقام عالی رتبه قاره آفریقا در كنفرانس سران چین و آفریقا در پكن گرد آمدند. بیش از ۴۰نفر آنها روسای دولت‌ها بودند. در تمام پكن پلاكاردهایی بر دیوار خانه‌ها نصب شده بود كه به میهمانان آفریقایی خوش آمد می‌گفت و آفریقا را قاره افسانه‌ها و اسطوره‌ها خطاب می‌كرد.
معادن وزیر امور خارجه چین در این كنفرانس خطاب به میهمانان گفت:«میزان مبادلات تجاری چین و آفریقا سالانه ۵۰میلیارد دلار است كه نسبت به سال ۲۰۰۰، پنج برابر شده است و تا سال ۲۰۱۰به ۱۰۰میلیارد دلار خواهد رسید. به زودی ۱۰۰۰شركت چینی در آفریقا فعال می‌شوند. پكن بیش از ۶میلیارد یورو برای اجرا حدود ۹۰۰پروژه سرمایه‌گذاری كرده است.» و میهمانان با خوشحالی گوش می دادند.
● بخشیدن بدهی‌های دولت‌ها خودكامه، دلارهایی برای حاكمان مستبد
از زمان برگزاری كنفرانس سران، چین همچنان به دوستان آفریقایی خود هدایایی میلیاردی پیشكش می‌كند. وزیر امور خارجه چین در سفرش به آفریقا، به گینه استوایی قول بخشیدن بدهی‌های قبلی را می دهد، بدهی‌ای معادل ۷۵میلیارد دلار.همین طور حاكم پیر و مستبد زیمباوه «رابرت موگابه» كه در تمام دوران حاكمیتش، این كشور در فقر و بدبختی به سر می برده است، به زودی یك وام ۲میلیارد دلاری از پكن دریافت می‌كند. كمك‌های مالی می‌بایست اقتصاد بیمار این كشور را تقویت و با تورم مبارزه كند.
اكنون چین با چاد قراردادهایی با مبالغ بالای ۸۰میلیون دلار منعقد كرده است و گینه بیسائو ۶۰میلیون دلار وام جهت اجرای پروژه‌های مربوط به بخش كشاورزی دریافت می‌كند. پكن بدهی ۳۰میلیون دلاری بنین و همین طور بدهی‌های آفریقای مركزی كه معادل ۱۱میلیون دلار است را می‌بخشد.
طبق گفته‌های آژانس خبری چین، پكن علاوه بر این مواد و وسایل مورد نیاز جهت امور دفتری به ارزش ۶۴۰۰۰ دلار را در اختیار جمهوری كوچك كنگو قرار می‌دهد.
حكمرانان آفریقا بسیار خرسندند از داشتن شركایی كه هنگام معاملات و دادوستدهای تجاری از دموكراسی و حقوق بشر حرفی نمی‌زنند و هنگامی كه بحث از سیاست‌ خارجی و روابط بین‌المللی به میان می‌آید، در امور داخلی كشورها مداخله نمی‌كنند.در عین حال رییس‌جمهور آفریقای جنوبی هشدار می دهد: ملت‌های عقب نگهداشته شده آفریقایی از طریق همكاری با چین از فقر و محرومیت نجات پیدا نخواهند كرد، زیرا قشر وسیع مردم از این معاملات هیچ سودی نمی‌برند و تنها افراد فاسد و دارای نفوذ از این مناسبات نفع می‌برند.
از آنجا كه كشور سودان سرشار از منابع نفتی است، چین به همراه روسیه حامیان اصلی دولت سودان در سازمان ملل به شمار می روند. به رغم اینكه دنیای غرب از قتل عام و نژادكشی در دارفور- استان غربی كشور سودان واقع در شرق آسیا- به خشم می‌آید و خواستار پایان منازعات و درگیری‌ها از طریق روی كار آمدن دولتی دیگر در این كشور است، اما چین و روسیه با وقوع هر گونه انقلاب در این كشور مخالف‌اند. حتی چین اسلحه در اختیار سودان قرار می‌دهد و به اولین نسل‌كشی قرن بیست‌ویكم دامن می‌زند. این در حالی است كه چین به عنوان یك قدرت بزرگ اقتصادی، در موضوعات مهم بین‌المللی مانند مبارزه با تروریسم، تخریب محیط زیست، گرم شدن كره زمین، عدم اشاعه هسته‌ای، بهداشت عمومی و ثبات سیستم مالی جهان مسوول است.
● دولت‌های مستبد، صادر‌كنندگان نفت
اكنون مركز توجه چین، اروپا و آمریكا به قاره آفریقا معطوف شده است و این مثلث استراتژیك منافع خود را در این قاره جست‌وجو می‌كند.
استراتژی چین در آفریقا دولتمردان آمریكایی را به شدت آزرده است. یكی از كارمندان وزارت بازرگانی آمریكا می‌گوید: «پكن سد راه برقراری دموكراسی در كشورهای مستبد و خودكامه است. چین هر گونه تحریم اقتصادی بر علیه دیكتاتورهای قاره آفریقا را نادیده می‌‌گیرد و برای او مهم نیست كه آیا حقوق بشر رعایت شود یا خیر.» و این دقیقا همان چیزی است كه آمریكا می‌خواهد، اینكه بتواند توجه دیگران را معطوف به نادیده گرفتن حقوق بشر نزد دوستان جدید جمهوری خلف چین نماید و كارمند وزارت بازرگانی آمریكا نیز مهم‌ترین كشورهای صادركننده نفت به چین یعنی آنگولا، سودان و جمهوری كنگو را دولت‌های فاسد و برقراری این مناسبات را لكه ننگی برای چین قلمداد می‌كند.
این در حالی است كه ایالات متحده آمریكا، خود در تیررس انتقادات قرار دارد و متهم است كه در مورد حاكمان مستبد مناطق نفت‌خیز مانند گینه استوایی بسیار صبور است و البته این بخشی از سیاست استراتژیك آمریكا در این قاره محسوب می‌شود كه با حكمرانان خودكامه كشورهای غنی از مواد خام با نرمی برخورد می‌كند.
مشابه آنچه گفته شد، از زبان دولتمردان اروپایی نیز به گوش می‌رسد: معاملات میلیاردی با رژیم‌های مستبد سد راه ایجاد دموكراسی در آفریقا شده است.
غرب همچنان با آمریكا در این مورد هم عقیده است كه فعالیت سیاسی چین در آفریقا قبل از هر چیز یك توافق اقتصادی با حاكمان این قاره است و ربطی به كمك به كشورهای در حال توسعه ندارد.
همچنین سازمان بین‌المللی حقوق بشر همكاری چین باسودان را به باد انتقاد می‌گیرد و این امر را موجب وخیم‌تر شدن وضعیت فاجعه‌آمیز منطقه جنگ‌زده دارفورد می‌داند. این سازمان می‌گوید: «پكن باید فورا ارسال اسلحه به احزاب درگیر در سودان را متوقف كند.»
● انعقاد هر قرارداد با آفریقا، نقش چین را در عرصه سیاست بین‌الملل پررنگ‌تر می‌كند
چین در پاسخ به انتقادات اروپا و آمریكا ارقام بسیار قابل‌توجهی را بیان می‌كند: بدهی‌های بیش از ۳۰دولت آفریقایی به طور كامل و یا تا حدودی بخشیده شده، كه در مجموع حدود ۱۱میلیارد دلار است. چین بیش از ۷۰۰پروژه كمك به كشورهای در حال توسعه را در آفریقا به مرحله اجرا درآورده است و هزاران نفر متخصص در زمینه مسائل بهداشتی و امور فنی تربیت كرده است و اكنون رییس‌جمهور چین «هوجینتائو» از دو برابر شدن كمك‌های چین به آفریقا تا سال ۲۰۰۹ خبر می‌دهد.
هدف چین این است كه این قاره را به عنوان بازار فروش محصولات خود تسخیر كند، از كالا‌های ارزان‌قیمت گرفته تا جدیدترین سلاح‌های گرم. آفریقا، بازار بسیار بزرگی برای محصولات سریع‌ترین اقتصاد جهان «چین» محسوب می‌شود.
هر قراردادی كه چین با آفریقا منعقد می‌كند، اهمیت سیاست بین‌الملل را بارزتر می‌نماید. یك‌چهارم كل اعضای سازمان ملل متحد از این قاره هستند و هنگام رای‌گیری در مجمع عمومی همواره بر روی كفه سنگین‌تر ترازو قرار دارند.
چین به مسائل سودان حتی بیشتر از خود آفریقایی‌ها علاقه نشان می‌دهد و آنها نیز از چین به جهت همكاری تنگاتنگش با این قاره سپاسگذارند. نمونه بارز در این زمینه درگیری بر سر تایوان است كه از نظر چین شورشی محسوب می‌شود. فقط ۴كشور آفریقایی، تایوان را به عنوان یك دولت مستقل به رسمیت می‌شناسند و بقیه كشورهای آفریقایی جانب جمهوری خلق چین را می‌گیرند.تایوان، چین را كشوری می‌خواند كه با كمك‌های مالی میلیاردی‌اش، رسمیت دیپلماتیك دیگر كشورها را می‌خرد. اما وزارت خارجه پكن می‌گوید: «روابط ما با شركای آفریقایی‌مان تنها از طریق به رسمیت شناختن و احترام متقابل پابرجا است.»
● كلر خواستار فعالیت آلمان در آفریقا است
در واقع علت اصلی انتقادات غرب به چین، نگرانی‌ آنها از این مساله است كه قدرت رقابت با جمهوری خلق چین در آفریقا را ندارند.
اتحادیه اروپا و همچنین آلمان اكنون تاوان سال‌های گذشته را می‌پردازند، زمانی كه آفریقا را در حاشیه سیاست جهانی خود می‌پنداشتند و یك برنامه استراتژی روشن برای این قاره در نظر نگرفته بودند.رییس دولت فدرال آلمان «هرست كلر» می‌گوید: زمان آن فرارسیده كه دیگر قاره همسایه‌مان را دست‌كم نگیریم. اقتصاد آلمان دیگر نباید منتظر شرایط ایده‌آل سرمایه‌گذاری باشد، ما می‌توانیم چنین شرایطی را در قاره آفریقا به وجود آوریم.
دنیس تول، كارشناس علوم سیاسی موسسه علم و سیاست نیز نظری مشابه دارد و از چینی‌ها دفاع می‌كند. او می‌گوید: پكن نه تنها در كشورهای آفریقایی غنی از مواد‌خام سرمایه‌گذاری می‌كند، بلكه در كل آفریقا و حتی در رواندا نیز فعال است.
وی افزود: فقط كافی است بنگریم چند شركت نفتی در كشورهایی مثل آنگولا یا نیجریه فعال هستند. كارتل‌های بزرگ نفتی كه تقریبا همگی از غرب آمده‌اند، بنابراین دلیلی وجود ندارد كه دولت‌های غربی،‌ چین را به باد انتقاد بگیرند.
اكنون رقابت غرب و چین در آفریقا برای حاكمان این قاره، این امكان را فراهم كرده است تا از این طریق قدرت خود را تثبیت و جیب‌های خود را پر كنند به جای اینكه با فقر در كشورشان مبارزه كنند.

مترجم: افسانه اكبری

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد