سپر دفاع موشکی آمریکا و بازدارندگی هسته‌ای روسیه

سرانجام پس از ماه‌ها رایزنی و علی‌رغم مخالفت‌های آشکار روسیه، کاندولیزا رایس وزیر امور خارجه ایالا‌ت متحده و همتای چک‌اش موافقتنامه استقرار رادار رهگیر موشک‌های بالستیک را در پراگ امضا کردند. با اینکه چانه‌زنی سر تضمین‌های امنیتی و مدرنیزه کردن ارتش لهستان در قبال استقرار موشک‌های ضدموشک، میان این کشور و آمریکا ادامه دارد اما به‌نظر نمی‌رسد که این چانه‌زنی سرانجامی جز توافق دو کشور داشته باشد. ‌
در واکنش به این اقدام، روسیه هشدار داده است که موشک‌های بالستیک میان‌برد خود را دوباره به سوی اروپا نشانه خواهد رفت. گروهی از نمایندگان دومای روسیه نیز وارد کالینینگراد (پروس شرقی تا پیش از شکست آلمان نازی در ۱۹۴۵) شدند تا امکان استقرار دوباره این موشک‌ها را در این منطقه مرزی با لهستان بررسی کنند. پس از پایان جنگ سرد و در دوران یلتسین این موشک‌ها از این منطقه برچیده شده بودند. روس‌ها پیش‌تر نیز پیمان کاهش سلا‌ح‌های متعارف در اروپا را در زمان پوتین لغو کرده بودند. چرا با وجود تاکیدات پی‌درپی مقامات ایالا‌ت متحده مبنی بر اینکه سامانه دفاع ضدموشکی در اروپای مرکزی نه در برابر روسیه که برای رویارویی با کشورهای سرکشی چون ایران و کره‌شمالی طراحی شده، روس‌ها تا این اندازه برآشفته شده‌اند؟
۱) این سامانه در پیرامون روسیه استقرار یافته است نه کشورهایی همچون کره‌شمالی و ایران، روس‌ها به‌درستی تاکید می‌کنند اگر هدف کشوری چون ایران است، چرا این سامانه در ترکیه یا آذربایجان نصب نمی‌شود؟
۲) دومین نگرانی روس‌ها از آنجا سرچشمه می‌گیرد که ایران و کره‌شمالی تا دست یافتن به موشک‌هایی که اروپا و ایالا‌ت متحده را هدف قرار دهند سال‌های درازی فاصله دارند. حتی کشوری چون جمهوری خلق چین به تازگی به چنین توانایی دست یافته است. افزون بر این ده‌ها سال به درازا خواهد کشید تا این کشورها حتی با وجود دستیابی به چنین برد موشکی بتوانند با هزاران موشک قاره‌پیمای آمریکایی برابری کنند. روس‌ها با تکیه به دو استدلا‌ل فوق درباره نیت واقعی آمریکایی‌ها مشکوک هستند.
۳) مهم‌ترین دلیل آشفتگی روس‌ها چیز دیگری است. از نظر آنها آنچه اهمیت چندانی ندارد نیت راستین آمریکایی‌ها از استقرار سامانه دفاع ضدموشکی در اروپای مرکزی است، بلکه روس‌ها در برابر این واقعیت دهشت‌انگیز قرار می‌گیرند که این سامانه می‌تواند قدرت بازدارندگی موشک‌های بالستیک قاره‌پیمایشان را از میان ببرد. آنها در آینده نخواهند توانست با اهرم تهدید موشک‌های اتمی خود، ناتو و ایالا‌ت متحده را از پیشروی در اروپای شرقی و حتی جمهوری‌های شوروی پیشین و یا دخالت در امور داخلی خود همچون چچن بازدارند. شاید هدف کنونی روسیه نباشد اما این سامانه توانایی بالفعل برای خنثی کردن توان موشکی روسیه را نیز دارد.
آمریکایی‌ها همواره از توان موشکی روس‌ها واهمه داشته‌اند. طرح دفاع استراتژیک رونالد ریگان یا جنگ ستارگان نیز برای رهایی از این واهمه بود. در این طرح موشک‌های دشمن پیش از ورود به آسمان ایالا‌ت متحده نابود می‌شدند. پس از پایان جنگ سرد این طرح همچنان پیگیری شد. هرچند دیگر دشمنی به نام اتحاد جماهیر شوروی وجود نداشت اما روسیه میراث موشکی آن را به ارث برده بود و با ۱۷ هزار کلا‌هک اتمی که حتی از کلا‌هک‌های آمریکایی هم بیشتر بود به گفته کالین پاول رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا در زمان بوش پدر، تنها کشوری بود که توانایی نابود کردن ایالا‌ت متحده را داشت. فرانسه با نزدیک به ۳۸۰ کلا‌هک و با اختلا‌فی فاحش سومین قدرت اتمی جهان پس از روسیه و ایالا‌ت متحده از نظر کمیت بود. ‌
از سوی دیگر انقلا‌بی نوین در عرصه سلا‌ح‌های متعارف در اواخر دهه ۱۹۸۰ و اوایل دهه ۱۹۹۰ پدید آمد که در جنگ آزادسازی کویت در ۱۹۹۱ و جنگ‌های ایالا‌ت متحده علیه یوگسلا‌وی در بحران بوسنی و سپس بحران کوزوو و در برابر چشم جهانیان قرار گرفت. در جنگ ۱۹۹۱ ضد عراق تنها ۲۰۰ سرباز آمریکایی کشته شدند. در اشغال عراق در سال ۲۰۰۳ این تعداد باورنکردنی‌تر بود، ۱۰۰ نفر. تلفات عراقی‌ها در ۲۱ روز جنگ ۲۰ هزار برآوردشده است. نسل نوین بمب‌افکن‌های رادارگریز ای‌اف ۱۱۷ ‌۲B- و اف-۲۲، بمب‌ها و موشک‌های هوشمند و بسیار دقیق و جنگ الکترونیک برای مختل کردن ارتباطات دشمن از جمله شاخصه‌های انقلا‌ب نوین بودند. ‌
از آنجایی‌که عراق و یوگسلا‌وی بیشتر به سلا‌ح‌ها و ساختارهای روسی در ارتش خود وابسته بودند، شکست این دو در واقع شکست جنگ به سبک روسی بود. نیروی زرهی قدرتمند روسیه که در دوران جنگ سرد به جاده‌صاف‌کن روسی مشهور بود، دیگر نمی‌توانست در برابر برتری هوایی آمریکایی‌ها کارآمد باشد. عراق در ۱۹۹۱ با دارا بودن ۴۵۰۰ تانک بیش از ایالا‌ت متحده و آلمان فدرال تانک در اختیار داشت. بنابراین روس‌ها برای مقابله با تهدیدات غرب آشکارا در سند امنیت ملی خود تاکید کردند که برای دفاع از روسیه بهره‌گیری از سلا‌ح‌های هسته‌ای را منتفی نمی‌دانند و این به خاطر ضعفی بود که در زمینه سلا‌ح‌های متعارف احساس می‌کردند. در واقع دلیل سکوت غرب در قبال بحران چچن و تجزیه‌طلبان آبخازیا و اوستیای جنوبی در گرجستان که از پشتیبانی روسیه برخوردارند توان بازدارندگی موشک‌های اتمی روسیه بود وگرنه سرنوشتی بهتر از یوگسلا‌وی پیشین برای فدراسیون روسیه متصور نبود. ذات قدرت میل به گسترش دارد و تنها با قدرت است که می‌توان راهش را بست. بنابراین ناتو نه‌تنها کشورهای اروپای شرقی را یکی پس از دیگری به عضویت درمی‌آورد که راه گسترش به حیات خلوت روسیه یعنی جمهوری‌های شوروی سابق را در پیش گرفته است؛ لتونی، استونی، لیتوانی و اکنون اوکراین و حتی گرجستان و آذربایجان.
با استقرار سامانه دفاع ضدموشکی در اروپای مرکزی، روسیه خلع سلا‌ح خواهد شد و توان عملی رویارویی با گسترش ناتو و حتی در بلندمدت تاثیرگذاری در امور داخلی خود را نخواهد داشت و این زنگ‌ها را برای روسیه به صدا درآورده است.
روس‌ها نیز راهکارهایی برای رویارویی با این وضعیت در دست اقدام دارند. آنها تهدید کرده‌اند که صدها موشک اتمی میان‌برد را به سوی اروپا نشانه خواهند رفت؛ اقدامی که می‌تواند از کارایی سامانه دفاع ضدموشکی بکاهد. نسل نوین موشک‌های قاره‌پیمای روسی با نام توپول‌ام آزمایش شده است که بنابر گفته روس‌ها توانایی گذر از هر سیستم دفاع ضدموشکی را دارد. افزون بر این موشک‌های ضدموشک بالستیک روسی نخستین سلا‌ح از این دست بودند که در دهه ۱۹۷۰ پیرامون مسکو مستقر شدند. روس‌ها در پی گسترش دفاع ضدموشکی خود هستند و گفته می‌شود که نسل نوین موشک‌های ضدهوایی موسوم به ‌۴۰۰S- توانایی هدف قرار دادن موشک‌های بالستیک یا کلا‌هک‌های پرتاب‌شده از آنها را در فاصله ۵۰۰ کیلومتری خواهد داشت. این موشک‌ها در دست ساخت هستند و اولین گردان از‌آنها برای محافظت از مسکو در اطراف این شهر مستقر شده‌اند. در زمینه سلا‌ح‌های متعارف نیز روس‌ها برنامه‌هایی برای نوسازی و کارآمدی در دست دارند. نسل‌های نوین هواپیماهای میگ و سوخو توانایی گریز از رادار را دارا هستند. آنها حتی مدعی ساخت کشتی‌های ضدرادار شده‌اند. سیستم موشکی ضدهوایی ‌۴۰۰S- که نوع تکامل‌یافته‌تر ‌۲۰۰S- و ‌۳۰۰S- است در حال استقرار است. خود آمریکایی‌ها اذعان دارند که تنها جنگنده فوق پیشرفته ‌۲۲F- توان نفوذ به روسیه را دارا است. موشک‌های ضدتانک روسی که از طریق کشورهای واسطه به دست حزب‌الله لبنان رسیده بود در جنگ ۳۳ روزه کارآمدی خود را با نابودی بیش از یکصد تانک پیشرفته مرکاوا نشان دادند. با این‌همه هنوز نمی‌توان گفت که آیا روسیه در زمینه سلا‌ح‌های متعارف به پای ایالا‌ت متحده رسیده است یا نه؟ با وجود استقرار موشک‌های ‌۳۰۰S- در سوریه و با وجودی که پوتین در سفر به اسرائیل گفته بود دیگر هواپیماهای شما بر فراز کاخ اسد پرواز نخواهند کرد، چندی پیش نیروی هوایی اسرائیل تاسیسات هسته‌ای سوریه را با خاک یکسان کرد. هواپیماهای روسی نوین در هیچ جنگ واقعی به‌کار گرفته نشده‌اند تا کارآمدی‌شان اثبات شود. از همه بدتر روس‌ها توان علمی و مالی اندکی برای مقابله با ابرقدرت جهان را دارند و این‌همه کار را برای آنها دشوار می‌کند و این خطر همچنان وجود دارد که سامانه دفاع ضدموشکی آمریکا، دست و پای آنها را در برابر تهدیدات آینده غرب ببندد و آنها نتوانند همچون گذشته ضعف خود را در سلا‌ح‌های متعارف با تهدید به استفاده از سلا‌ح‌های اتمی بپوشانند.

احد بیداقی

منبع : روزنامه اعتماد ملی