درس‌هایی از زلزله بم

زلزله‌ای با قدرت ۵/۶ ریشتر همزمان با برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کامپیوتر در تهران که برای به تصویرکشیدن آخرین تکنولوژی‌های روز دنیا، معرفی دولت الکترونیک و پیشرفت ایران در زمینه IT ترتیب داده شده بود، در پنجم دی ماه سال ۸۲ شهرستان بم را به طور کامل ویران کرد.
با شنیدن این خبر در ساعات اولیه روز گمان نمی‌کردیم که این زلزله اثرات تخریب زیادی به دنبال داشته باشد اما پس از گذشت چند ساعت بادیدن تصاویری که از تلویزیون پخش شد، متوجه شدیم که رعایت نکردن استانداردهای ساخت و ساز، فاجعه‌ای را در این شهر به وجود آورده و ۸۰ درصد از بناهای شهر را تخریب کرده است.
به طور کلی، این زلزله در حالی روی داد که سایر کشورهای دنیا مانند ژاپن با انجام تدابیر لازم زلزله را در کنار زندگی عادی خود به واقعیتی قابل کنترل تبدیل کرده‌اند به گونه‌ای که وقوع زلزله‌های بزرگ تنها چند کشته بر جای می‌گذارد.
این در حالی است زلزله‌ای ۵/۶ ریشتری در این شهر علاوه بر به جا گذاشتن کشته‌ها و زخمی‌های فراوان حتی امدادرسانی را هم با مشکل روبه‌رو کرده بود به گونه‌ای که هواپیماها برای فرود در فرودگاه باید بسیار احتیاط می‌کردند. گرچه به نظر می‌رسد کمک‌رسانی به زلزله‌زدگان بم یکی از تجربیات موفق کشور بود اما شهردار بم اعلام کرد: «اگر مجموع این اقدامات سازماندهی می‌شد، نجات افراد بیش‌تری امکان‌پذیر بود.»
به طور کلی گرچه زلزله بم اولین تجربه کشور در زلزله‌هایی با تخریب بسیار نبود و پیش از این نیز زمین‌لرزه‌های بزرگی رودبار را با ۳۱ هزار کشته، بویین زهرا ۲۰ هزار کشته و قاین را لرزانده بودند و کشته‌های بسیاری نیز بر جای مانده بود، اما برای اولین بار منجر شد تا با همت مهندس آخوندی آیین‌نامه‌های ساختمانی یک بار دیگر تنظیم شود.بنابراین زلزله بم موجب تسریع روند مقاوم‌سازی در شهرهای کشور از جمله تهران شد. اما به مرور که از این حادثه می‌گذرد، کم‌کم، همه چیز را فراموش می‌کنند. چرا که می‌خواهند مسکن حداقلی داشته باشند به جای این‌که حداقل سرپناهی داشته باشند و این روند خطرناکی است.
در این ارتباط وزیر مسکن و شهرسازی هم اعلام کرده ساختمان‌هایی در کشور احداث شده که یک سال بعد نیاز به مقاوم‌سازی دارند. شهردار تهران نیز گفته است:«ما در حال ساخت بافت فرسوده هستیم.» این در حالی است که در کشور ۱۴هزار هکتار بافت فرسوده وجود دارد. بنابراین نباید فراموش کرد در ساخت و ساز صرفه اقتصادی و آسایش و رفاه لازم و ملزوم هم هستند.
یک زمین لرزه نازکترین حلقه زنجیر را می‌شکند و زمانی که همه حلقه محکم باشند و تنها یکی بشکند منجر به از بین رفتن بقیه حلقه‌ها می‌شود. بنابراین باید برای ساخت مسکن محکم همه دستگاه‌ها تلاش کنند؛ چرا که کیفیت تنها مساله‌ را حل نمی‌کند از همین رو به نظر می‌رسد همه این‌ها به معنای آمادگی برای آزمونی دوباره است و آن آزمون احتمالا زلزله بعدی است. بنابراین باید تلاش کرد تا به کمترین آمار کشته ناشی از زمین لرزه دست یابیم. در حال حاضر، دنیا استفاده از مصالح سبک و تکنولوژی‌های نوین را راه‌ اصلی مقابله با زلزله در نظر گرفته است.
اما ما آهن، فولاد و سیمان را در ساخت‌وسازهایمان به کار می‌بریم که ساختمان‌ها را سنگین می‌کند. نباید فراموش کرد، فلسفه ساخت وساز طراحی بر حسب مقاومت در برابر زلزله نیست بلکه باید از زلزله فرار کرد. به گونه‌ای که بسیاری از کشورها ساختمان‌هایی می‌سازند که حتی اجازه ورود لرزش به ساختمان‌ها را هم نمی‌دهند.

علی ذوالفقاری
کارشناس مسکن

منبع : روزنامه سرمایه