معرفی گندم و تاریخچه ی تحقیقات آن در ایران

گندم جزء اولین گیاهان زراعی می‌باشد که اهلی شده و توسط انسان کشت گردیده است. تاریخچه اهلی کردن گندم احتمالاً به ۱۲۰۰۰ تا ۱۸۰۰۰ سال قبل از میلاد برمی‌گردد و شاید شروع آن با جمع‌آوری بذر اجداد وحشی گندم فعلی صورت گرفته باشد.
درباره گندم تاریخچه کاملاً صحیح و روشنی در دست نمی‌باشد. عمرکشت و کار را برای گندم حدود ۱۰۰۰۰ سال تصور می‌کنند. برای گندم‌هایی که از حفاریهای ژارمو (Jarmo) نزدیک سلیمانیه در عراق به دست آمده است به کمک کربن رادیو اکتیور توانسته‌اند در حدود ده هزار سال عمر تعیین کنند.
حدس زده ‌می‌شود که جنوب غربی آسیا مبداء گندم است. روی تابلوهای برنزی قرن ۱۹ قبل از میلاد که از سوریه بدست آمده است طریقه خردکردن گندم و تبدیل آن به نان مشاهده شده است .
هرودوت تاریخ‌نویس یونانی، در گزارشهای مربوط به قرن پنجم قبل از میلاد به تهیه نان در مصر اشـــاره کرده است. گورهای امتداد رودخانه نیل دیوارهایی دارد که طرزکشت و کار، برداشت، ‌آسیاب کردن گندم و بالاخره تهیه نان را در آن زمان نشان می‌دهد. آب وهوای نسبتاً گرم عصر حجر موجب کشت غلات گوناگونی مانند گندم، جو و ارزن شد.
مسلم است که بشر اولیه غلات را مطابق روشهای امروزی مورد استفاده نانوایی قرار نمی‌داده است بلکه برای استفاده غذایی، از دانه‌های‌ گیاهان غلات بصورت برشته یا دمی و از دانه‌های خردشده و آرد شده آنها بصورت هریره استفاده می‌کرده است.
هربرت هوور (Herbert Hoover) در سال ۱۹۴۳ راجع به اهمیت نان در جنگ چنین گفته است «اولین کلمه‌ای که در جنگ از آن سخن به میان آمده است اسلحه و آخرین آن نان بوده است ».
در تمام وعده‌های غذایی ملاحظه ‌می‌شود که هیچ نوع غذایی نیست که گندم یا فرآورده‌های آردی گندم در آن بکار نرفته باشد. بنابراین، نان ارزش و اهمیت غذایی خود را از قدیم تا بحال کاملاً حفظ کرده است.
●تاریخچه تحقیقات گندم در ایران
از اواخر سال ۱۳۰۹ آزمایشهای مقدماتی غلات و ازدیاد بذر در مزارع آزمایشی باغ فردوس دانشکده کشاورزی کرج انجام شد. سال۱۳۱۴، بنگاه اصلاح و تهیه بذر در ایران در کرج تأسیس گردید و ابتدا مسئولیت آنرا دکتر شنیدر (Schneider) آلمانی برعهده گرفت که مدت ۶ سال از طرف اداره کل فلاحت وقت در این قسمت باقی ماند. نامبرده از اواخر سال ۱۳۱۵ ، نسبت به تهیه واریته‌های مختلف گندم مناسب با آب و هوای مناطق معتدل و گرمسیر اقدامات لازم بعمل آورد. واریته‌های گندم شاه پسند، امید، روشن،چهار هزار و هشتصد و بیست و واریته جو کالیفرنیا برای منطقه کرج و واریته‌های گندم ریحانی، ایتالیایی و طبسی برای منطقه ورامین ازدیاد و در بین کشاورزان توزیع شد.
طبق گزارش علی اصغرپور، در سال ۱۳۳۰وزارت کشاورزی با کمک اداره همکاریهای فنی ایران و آمریکا به تهیه و توزیع واریته‌های اصلاح شده گندم شاه پسند، ایتالیاتی، ریحانی و جو کالیفرنیا اقدام کرد.
بذرهای مادری واریته‌های مذکور در مؤسسات اصلاح بذر کرج و وارمین تهیه شد و مراحل اولیه ازدیاد بذر در کرج و ورامین انجام گرفت. پس از ازدیاد اولیه، بذرهای مزبور را با گندمهای نامرغوب محلی در شهرستانها و بخشهای کشاورزی تعویض می‌کردند و گندم محلی را به اداره غله محل می‌فروختند. ضرر و زیان حاصل از تعویض بذرهای مرغوب با بذرهای بومی از محل اعتبارات اداره همکاریهای فنی ایران و آمریکا تأمین میشد. این روند از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۶ ادامه داشت و دراین مدت حدود ۲۰۲۵ تن گندم و جو در نقاط مختلف کشور با گندمهای محلی تعویض گردید.
از سال ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۳ ، دکتر هرمن‌کوکوک ( Herman kukuck ) آلمانی، ‌مسئول انجام آزمایشهای به نژادی غلات در ایران شد. درسال ۱۳۳۵، کمیته غله وزارت کشاورزی که باعضویت کارشناسان سازمان خواربار وکشاورزی سازمان ملل متحد (FAO) و اصل چهارتشکیل شده بود، تصمیم گرفت توزیع بذر مرغوب را بین کشاورزان به مقدار زیاد توسعه دهد و برنامه‌ای برای تهیه بذر گواهی شده تنظیم کند.
از سال ۱۳۳۳ تا ۱۳۴۷، پروفسور مودرا ( Mudra ) متخصص و کارشناس اصلاح غلات از طرف FAO مسـئول بررســیـهای به نژادی غلات در ایران شد و از سال ۱۳۴۷ به بعد دکـتر روگـنـر( Rogner ) آلمانی متخصص و کارشناس غلات در مرکز اصلاح غلات مشغول انجام وظیفه شد. واریته های گندم شاه پسند ، ریحانی، ایتالیایی ،طبسی و ۴۸۲۰ در سال های ۱۳۳۶ و ۱۳۳۷ به صورت بذر گواهی شده در بین کشاورزان توزیع شد.
واریته شعله در سال های ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸به صورت بذر مادری و گواهی شده در آمد. واریته آذر در سال ۱۳۳۸ و ۱۳۳۹ و واریته روشن در سال های ۱۳۴۰ و ۱۳۴۱ بصورت بذر مادری و گواهی شده شناخته شدند.
اولین فرد ایرانی که در ایران شروع به اصلاح غلات کرد مرحوم احمد حسین عدل، وزیر سابق کشاورزی بود. سپس مهندس منصور عطایی، استاد دانشگاه،بیش از سی سال روی گندمهای بومی نـقاط مخـتلف کشـورتـحـقـیق کرد که بر اثر آن از بین توده‌های گندمهای مختلف واریته‌های پرمحصول و مرغوبی مانند شاه‌پسند، عطایی و شاهی جهت توزیع و تکثیر، انتخاب و معرفی گردید و در دسترس کشاورزان قرار گرفت. اولین واریته گندمی که در ایران اصلاح و در دسترس کشاورزان گذاشته شد رقم شاه‌پسند بود که این کار توسط آقای مهندس منصور عطایی در دانشکده کشاورزی کرج در سال هزار و سیصد و بیست و یک انجام شد.
از سال ۱۳۲۵ ،کلیه فعالیت های به نژادی غلات در ایستگاههای کرج و ورامین متمرکز شد و آقای مهندس اسماعیل قره‌باغی رئیس بنگاه اصلاح وتهیه بذر به فعالیتهای تحقیقاتی خود در خصوص انتخاب واریته‌های مرغوب و پرمحصول گندم پرداخت و در همین سال برنامه دورگ‌گیری واریته‌های گندم آغازشد.
همکاری های علمی و تحقیقاتی مرکز بین المللی simmytبا ایران در سال ۱۳۴۵ در بخش تحقیقات غلات آبی موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر شروع گردید.

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان