قالیشویان، بازتاب حماسه عاشورا

وقتی روزهای نیمه اول مهر ماه در مشهد اردهال و کاشان، آن هم در حوالی فین باشی شورو شعور دیگری می بینی، آنجا حال و هوای دیگری دارد. هر یک از کوچه و پس کوچه های فین از اجرای مراسمی پرشور و حضور مردمی گسترده خبر می دهد. همه آماده می شوند تا بار دیگر یاد و خاطره حماسه سرخ اردهال را به خوبی و پرشورتر از سال های گذشته به نمایش بگذارند. این عشق و ارادت دیرینه از پدران و گذشتگان سینه به سینه و سال به سال به نسل امروز رسیده است، به محبانی که هرسال پنجشنبه بعدازظهر چوب به دست و پای پیاده از فین کاشان و مناطق اطراف به قصد مشهد اردهال (محل حادثه) جاده عشق را برای حمایت از ولایت و امامت طی می کنند تا در صبح و ظهر جمعه، سلام و ندایی دیگر سر دهند و امام اردهال را به گونه ای نمادین، قالی پیچیده در بیرق سبز به نمایش گذارند.
در ۴۵ کیلومتری کاشان، پای کوهی بلند، گنبد و بارگاهی خوش منظر با کاشیکاری طلایی و گلدسته هایی آبی رنگ جلوه گر است؛ گنبد و بارگاه سلطانعلی بن محمد باقر علیه السلام، مراسم قالیشویان تشریفات خاص و نمادینی است که هرسال در دومین جمعه مهرماه با حضور هزاران نفر از زائران شهرهای کاشان، اصفهان، تهران، قم، دلیجان و نیز شرکت صدها نفر از اهالی چوب به دست فین کاشان برپا می شود و یادبودی از شهادت مظلومانه آن حضرت و تشییع پیکر پاک اوست. در این روز مردم فین کاشان و خاوه با شکوهی خاص و با تحویل گرفتن یکی از قالی های حرم و شستن آن در چشمه شاهزاده حسین علیه السلام این مراسم را برگزار می کنند.
اردهال به سبب شهادت حضرت سلطانعلی فرزند امام محمد باقر علیه السلام در آن خاک، مشهد سلطانعلی یا مشهد اردهال نامیده می شود و نیز به سبب حرمت تخته قالی معروفی که پیکر امامزاده علی(ع) را روی آن نهادند و بعد قالی را به جای پیکر او غسل دادند «مشهد قالی» نام گرفته است. بقعه شاهزاده حسین نیز که در مشهد اردهال است از بقعه امامزاده سلطانعلی(ع) ۸۰۰ متر فاصله دارد. هزار سال پس از واقعه کربلا، مردم حاشیه کویر ایران نیز با بهره گیری از عناصر سازنده حماسه شهادت امام حسین علیه السلام در کربلا، روایتی حماسی از هجرت و شهادت امامزاده سلطانعلی(ع) به اردهال پرداختند و هرسال آن را در مجموعه ای از رفتارهای سنتی ایرانی و در مراسم نمادین تشییع و خاکسپاری پیکر مطهرش بازگو می کنند.
گرد آمدن مردم در مشهد اردهال و برپایی مناسک قالیشویان در آغاز هر پاییز نمونه ای از انگاره پردازی های تاریخی مردم و گذر مردم از مرز زمان، مکان و پیوستن به گذشته های یادمانی آغازین فرهنگ ایرانی است.در سال ۱۱۵ ه.ق در اردهال، میان ۲ کوه به ظاهر ساکت و آرام، حماسه ای رخ داد که تا عاشورا هست، آزمونی است برای پیرامون حسین علیه السلام و حماسه پرشکوه عاشورا.
آری، حماسه آن روز اردهال، تکرار عاشورا بود به این سبب پیروان حق در ایران، به همان اعتبار مشهد اردهال، مقتل علی بن محمد باقر علیه السلام را با همان نیت و با عشق به حسین علیه السلام زیارت می کنند، زیرا اردهال بوی کربلا می دهد و هر کس از اهل ایمان، از هر کجای این خاک و هرخاک دیگر که بقعه حضرت علی بن محمد باقر علیه السلام را می بیند عاشقانه می گرید. مشهد اردهال که از قدیمی ترین آبادی های اطراف کاشان است، در ۴۵ کیلومتری کاشان، سه راه دلیجان، محلات و میمه و در دامنه های کوه های کرکس قرار دارد. در اوایل قرن دوم هجری مردم کاشان و فین با اعزام نمایندگانی به مدینه از حضرت امام محمدباقر علیه السلام دعوت کردند به این ناحیه تشریف بیاورند و حضرت در اجابت این تقاضا فرزند برومندش امامزاده سلطانعلی(ع) را به کاشان فرستاد. آن حضرت در محل فعلی مسجد جامع کاشان رحل اقامت افکند و حوزه درس و ارشاد تشکیل داد، اما حکام وقت که دست نشانده بنی امیه در منطقه بودند، به وحشت افتادند و در سال ۱۱۵ هجری با آن حضرت و یارانش به جنگ پرداختند و آن حضرت را روی سجاده نماز شهید کردند.چنین است که هرسال در دومین جمعه مهرماه، بزرگان فین در حرم امامزاده گرد می آیند و قالی متبرکی را از بزرگان روستای خاوه (یکی از روستاهای اطراف) تحویل می گیرند و آن را با شور و حال وصف ناپذیر از صحن صفا به سوی نهر تاریخی شاهزاده حسین می برند. در آن محل اهالی چوب به دست فین آب نهر را به قالی می پاشند و سپس از راهی دیگر قالی را به صحن فینی ها می آورند و آن را به بزرگان تحویل می دهند و آنان نیز قالی را در محفظه ای تا سال بعد نگه می دارند.
در صحن شاهزاده حسین شماری از چوبداران گردهم می آیند و چوب هایشان را در هوا تکان می دهند و اشعار مذهبی می خوانند، با ازدیاد جمعیت، اهالی فین با چوب هایشان وارد صحن صفا می شوند و با سر دادن ندای حسین حسین به خونخواهی امامزاده می پردازند. وقتی شمار حاضران به حد نصاب رسید هیأت امنا گزارش هایی را در ارتباط با تعمیرات و سایر اقدامهای عمرانی صورت گرفته به مردم ارائه می کنند و پس از قرائت گزارش ها، مرثیه خوانی انجام می شود و بعد از آن مراسم قالیشویان آغاز می شود.
بررسی های تاریخی نشان می دهد که برگزاری مراسم قالی شویان در دومین جمعه مهرماه جلالی ریشه در آیین های ایرانیان باستان دارد، چنان که با ظهور دین اسلام، برخی آیین های قدیمی ایرانیان همچون جشن نوروز در میان مسلمانان رواج یافت و برخی از آیین ها نیز در قالب سنت های اسلامی ظهور کرد. واقعه شهادت حضرت علی بن محمد باقر علیه السلام که در جمادی الثانی سال ۱۰۶ قمری رخ داد، همزمان با دومین هفته مهرماه سال شمسی و برپایی آیین مهرگان بوده است. مردم فین نیز آیین خاصی به نام جشن آبریزان برگزار می کردند و به نظر می رسد به هنگام شهادت آن حضرت، مردم سرگرم برگزاری جشن بودند، ولی به محض شنیدن خبر شهادت سراسیمه خود را به مشهد اردهال رساندند.
به این مناسبت، مشهد اردهال در دومین جمعه مهرماه هرسال میزبان هزاران عاشق دلباخته اهل بیت است و هزاران فینی، خاوه ای و نشلجی نیز میهمانان بسیار، حتی گردشگران خارجی برای دیدن این مراسم از نقاط مختلف کشور به این شهر می آیند. از سوی دیگر، هرسال در سومین جمعه مهرماه اهالی روستای نشلج در هفتمین روز شهادت امامزاده سلطانعلی بن امام محمد باقر علیه السلام بعد از مراسمی که در مسجد جامع نشلج برپا می شود، با پای پیاده راهی مشهد اردهال می شوند و به صورت هیأت های سینه زنی و زنجیرزنی به سوگواری می پردازند. مراسم جمعه نشلجی ها بیش از هزار سال سابقه دارد و در این مراسم اهالی روستا بعد از تجمع در زیارتگاه شاهزاده حسین در مشهد اردهال به سوی بارگاه حضرت سلطانعلی بن محمد باقر علیه السلام حرکت می کنند.
روستای نشلج دارای مراسم معنوی و عزاداری ویژه و سنتی است که در شهرستان کاشان زبانزد خاص و عام است، زیرا در زمان شهادت آن حضرت ۳ تن از اهالی روستای نشلج در رکابش به شهادت رسیدند.روستای نشلج که کوه اردهال را در برگرفته در ۴۲ کیلومتری جنوب غربی کاشان و در ۵ کیلومتری شهادتگاه امامزاده سلطانعلی(ع) است. این روستا با بیش از ۳ هزار نفر پرجمعیت ترین روستای شهرستان کاشان به شمار می آید.

فروغ صالحی

منبع : روزنامه ایران