خانه مشق، عنصری جدید در محله

مسكن و محیط زندگی - به‌عنوان بخشی از زیرساخت‌ها و پیش‌نیازهای كیفیت زندگی - در نواحی پیرامونی و برخی از مناطق ۲۲گانه شهرداری تهران با استانداردهای توسعه انسانی قرابت عمومی ندارد. تراكم شدید، پائین‌بودن شاخص سرانه زمین، بعد خانوار بالا، فقدان و یا كمبود فضاهای فرهنگی و تفریحی مورد نیاز، غیراستاندارد بودن زیربنای اكثر خانه‌ها و نظایر این‌ها، از مشخصه‌های بارز این مناطق است.
براساس برآورد طرح جامع تهران مصوب سال ۱۳۷۱ حدود ۱۱درصد جمعیت شهر تهران در ۵۱درصد از وسعت تهران، و در مقابل ۲۴درصد جمعیت در ۵درصد از وسعت آن زندگی می‌كنند. باستناد نتایج این طرح، ۴۳محله در شهر تهران دارای تراكم نسبی بیش از ۴۲۵نفر در هكتار هستند، درحالی‌كه ۲۱محله در سطح شهر تهران وجود دارد كه تراكم جمعیت در آن‌ها كمتر از ۵۰نفر در هر هكتار است. بیشترین تعداد محلات متراكم به مناطق جنوبی تهران اختصاص دارد كه این تراكم در مورد خانوارهای ساكن در این مناطق نیز صدق می‌كند. در این مناطق خانواده‌هایی هستند كه به شكل گسترده در زیر یك سقف زندگی می‌كنند. مناطقی همچون، ۱۹، ۲۱، ۱۸ و ۲۰ به ترتیب با میانگین، ۸۰/۴، ۶۳/۴، ۶۱/۴ و ۴۰/۴ نفر در هر خانوار، متراكم‌ترین مناطق ۲۲گانه شهرداری‌های تهران را به لحاظ تعداد افراد خانوار را تشكیل می‌دهند؛ و سرانه فضای مسكونی در آن‌ها از شاخص به‌مراتب پایین‌تری نسبت به سایر مناطق شهر برخوردار است.
فقدان فضای كافی و سرانه پایین‌ فضای زیست و مطالعه در خانه‌ها از یك طرف و عدم امكان گذران بهینه اوقات فراغت، سرگرمی و تفریح به‌ویژه برای كودكان از طرف دیگر، به‌عنوان بخشی از عوامل پیدایش برخی معضلات اجتماعی شهر عمل می‌كند و در شرایط مساعد امكان ظهور می‌یابد. بنابراین، احداث فضاهای ضروری در محلات جنوبی شهر و دیگر محلات مشابه، در سطح واحد همسایگی كه بتواند به‌نوعی كمبود فضای مطالعه و آموزش و رسیدگی به تكالیف درسی را در واحدهای مسكونی به‌ویژه برای كودكان ۶-۱۰ساله جبران كند، می‌تواند تا حدودی از عوارض مترتب بر این كمبود بكاهد. خوشبختانه اخیراً برخی از شهرداری‌های مناطق ۲۲گانه تهران به این امر توجه نشان داده‌اند و احداث فضاهای فرهنگی - آموزشی تحت عنوان "خانه مشق" برای جبران این كمبود، در دستور كار آن‌ها قرار گرفته است.
پژوهشگر در این نوشته سعی كرده است تا به اختصار هدف‌ها و ضرورت‌های اجتماعی و فرهنگی، مشخصات اجرایی و كلیات برنامه فیزیكی این نوع از كاربری شهری، كه می‌تواند تأثیر مطلوبی در ارتقای كیفی آموزش كودكان دبستانی و پرورش منش اجتماعی آنان داشته باشد، تبیین كند. این نوع كاربری با عملكرد چند منظوره خود با نام "خانه مشق" و در سطح یك واحد همسایگی یا جزء محله معرفی می‌گردد. این طرح كه توسط محرم نوروزی، دانشجوی كارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری تهیه شده است، در اولین جشنواره طرح‌های مردمی سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران به‌عنوان طرح برتر بخش اجتماعی معرفی شده است.
● طرح موضوع
طرح خانه مشق یك طرح اجرایی است كه عمدتاً با هدف تأمین فضای مطلوب جهت رسیدگی به تكالیف درسی آن دسته از دانش‌آموزان دبستانی خانوارهای پرجمعیت در محلات متراكم شهر، كه با فقدان فضای مسكونی متناسب با تعداد افراد خانوار مواجه‌اند، اجرا می‌گردد. پایین‌بودن سرانه مسكونی، به‌ویژه در برخی از محلات جنوب شهر و محلات مشابه دیگر با توجه به بالابودن میانگین بعد خانوار در این محله‌ها، از جمله عوامل افت تحصیلی دانش‌آموزان و در برخی موارد ترك تحصیل آنان و همچنین بروز برخی ناهنجاری‌های اجتماعی و فرهنگی به‌شمار می‌آید. از طرف دیگر، این طرح با توجه به ماهیت چند منظوره‌ای آن، فضای مطلوبی را برای گذران بهینه اوقات فراغت گروه سنی مورد نظر (۱۰-۶ساله) به‌وجود می‌آورد و هدف نهایی آن سلامت روانی و پرورش منش اجتماعی و شهروندی این شهروندان بزرگسال آینده است. فقدان فضاهای مناسب و مطلوب برای گذران اوقات فراغت گروه‌های سنی پائین در محلاتی با مشخصات یاد شده، از دیگر كمبودهایی است كه طرح حاضر در پی پاسخگویی به آن می‌باشد.
▪ ضرورت‌‌های اجرایی طرح
تراكم خانه‌ها، سرانه فضای سكونت، فضاهای فرهنگی و هنری، تأسیسات و تجهیزات و خدمات شهری محله‌های جنوب شهر، در مقایسه با شاخص‌های مشابه سایر مناطق تهران رقم پایینی است. یكی از كاربری‌هایی كه تفاوت آشكاری در مقایسه با شاخص مشابه دارد، واحدهای مسكونی ساكنین مناطق جنوبی تهران و نواحی پیرامونی آن است. نتایج مطالعات كالبدی طرح حفظ و ساماندهی تهران مصوب سال ۱۳۷۱، سرانه كاربری مسكونی شهر تهران را در سال مورد مطالعه برابر ۷۳/۲۶متر مربع ارزیابی كرده است. با توجه به واقعیت‌های مشهود و تفاوت‌های فاحش و آشكار بین سطوح مسكونی خانوارها در مناطق جنوبی شهر با سایر مناطق شهری، چنین به نظر می‌رسد كه سرانه كاربری مسكونی در این مناطق و مناطق مشابه دیگر، حتی بسیار پائین‌تر از شاخص نتایج مطالعات كالبدی طرح جامع باشد. نتایج یكی از بررسی‌ها نیز حاكی از آن است كه در هر واحد مسكونی نقاط شهری تهران حدود ۱۲/۱خانوار در ۸۴/۳ اتاق زندگی می‌كنند. براساس نتایج همین طرح شاخص تراكم متوسط نفر در هر اتاق نقاط شهری تهران برابر ۲۲/۱نفر است؛ البته با این توضیح كه براساس تعریفی كه مركز آمار ایران در این طرح از اتاق به‌عمل آورده است، اطاق فضای محصور مسقفی است كه لااقل ۴متر مربع مساحت و ۲متر ارتفاع داشته باشد. به این ترتیب، تعدادی از فضاهای مسقف محصور كه در این طرح اتاق به‌شمار آمده است در واقعیت امر اتاق نیستند و كاربردی غیر از مسكونی دارند.
از طرف دیگر، یكی از كمبودهای اساسی مناطق متراكم و پرجمعیت شهر تهران عدم تناسب بین فضاهای فرهنگی و هنری و مراكز گذران بهینه اوقات فراغت به‌ویژه برای كودكان با امكانات و فضاهای موجود است. این امر از جمله معضلات این‌گونه مناطق می‌باشد. به‌ویژه آن‌كه بزرگسالان با تردد در فضاهای باز شهری و مراكز تفریحی این كمبود را تا حدی جبران می‌كنند، اما كودكان اگر نخواهند در چارچوب تنگ خانه‌ها محبوس شوند، چاره‌ای جز بازی در خیابان‌های پر رفت‌وآمد خطر آفرین و یا كوچه‌های پرتردد و بسیار شلوغ ندارند. این مسأله با توجه به این‌كه "پدیده فراغت مانند سایر پدیده‌های اجتماعی از نظام و هنجارهای خاصی پیروی می‌كند و قانون‌مندی خاص خود را داراست." اهمیت دوچندانی می‌یابد و باید مورد توجه ویژه مدیران و برنامه‌ریزان شهری قرار گیرد.
در صورت عدم توجه به این نقیصه اجتماعی، یعنی فقدان فضای كافی گذران اوقات فراغت و فضای آموزشی - تفریحی برای كودكان دبستانی به منظور رسیدگی مطلوب به مطالعه و انجام تكالیف درسی، تناقضات رفتاری افراد خانواده با تبعات روحی و روانی خاص امكان رشد و ظهور پیدا می‌كنند. این معضلات رفتاری همچون پرخاشگری، بدرفتاری، تحكم و استبداد رأی، بی‌علاقگی به ادامه تحصیل و كسب علم و نوعی انگیزش فرار از محیط خانه و رهاشدن در كوچه و خیابان، بعدها خود باعث بروز پاره‌ای ناهنجاری‌های اجتماعی و فرهنگی می‌شود. محرومیت‌های محیطی (فضای سكونت) و فقر انسانی، به‌ویژه برای افراد كم سن و سال كه بنا به دلایل سنی و مراقبت‌های محدوده كننده پدر و مادر و عدم توانایی مالی بیشتر خانوارها در تأمین هزینه‌های تفریح و گذران اوقات فراغت، از مراجعه به فضاهای عمومی نظیر پارك‌ها، كتابخانه‌ها و مراكز هنری، آموزشی و تفریحی محروم هستند، عوارض نامطلوب مضاعفی را به دنبال دارد كه هزینه‌های آن را جامعه شهری در سال‌های آتی متقبل خواهد شد. این عوارض به‌عنوان عوامل تأثیرگذار بر فرهنگ شهرنشینی و حیات مدنی جامعه به شكل بطئی به رشد خود ادامه می‌دهند. لذا سازماندهی اوقات فراغت كودكان این محله‌ها به صورت فعال و نیز فراهم ساختن شرایطی محیطی مناسب برای رسیدگی به تكالیف درسی كودكان، به نحوی كه به راحتی امكان دسترسی به آن وجود داشته باشد. می‌تواند در ارتقا فرهنگ شهرنشینی كودكان دبستانی امروزی و منش شهروندی آنان در آینده، مؤثر واقع گردد.
▪ اهداف و نتایج قابل انتظار
كمك به سلامت روانی و رفتار اجتماعی شهروندان، ممانعت از بروز برخی ناهنجاری‌های اجتماعی، تقویت زندگی جمعی و شكوفایی روابط اجتماعی، ارتقا شاخص فضاهای آموزشی و پرورشی، تغییر نگرش مردم به برنامه‌های مدیرت شهر، ایجاد زمینه‌ها و اهرم‌های تسهیل‌كننده اجتماعی و فرهنگی در مشاركت مردم و توانمند‌سازی و ایجاد ظرفیت‌های بالفعل در امر مدیریت مردمی كاربری‌های شهری از جمله اهداف كلان طرح است.
▪مشخصات عمومی طرح
مكان‌یابی: بحث مكان‌یابی در طراحی و برنامه‌ریزی شهری از جمله مباحث مهم و قابل توجهی است كه عوامل متعددی در آن دخالت دارند. بی‌توجهی به هر كدام از این عوامل چه بسا منجر به دورافتادن از اهداف اولیه و در نتیجه عدم اثربخشی طرح باشد. بنابراین تعیین عوامل مؤثر در انتخاب مكان اجرا را شاید بتوان سنگ بنای موفقیت طرح دانست. در طرح احداث "خانه مشق" با توجه به هدف اصلی طرح و گروه سنی استفاده‌كننده از مكان، باید عواملی همچون اندازه محله، تعداد جمعیت، دسترسی راحت و پیاده، شعاع عملكرد مطلوب، خصوصیات اجتماعی و فرهنگی محله، تركیب سنی و جنسی استفاده‌كنندگان و عوامل مؤثر دیگر مدنظر قرار بگیرد. مجموعه این عوامل احتیاج به مطالعه تفصیلی در زمینه مسائل اجتماعی و فرهنگی محله دارد.فعالیت در فضا: با توجه به اهداف طرح و تركیب سنی و جنسی استفاده‌كنندگان، طراحی فضاهای مورد نیاز در مكان اهمیت ویژه‌ای دارد. استفاده از فضای مطلوب جهت رسیدگی به تكالیف درسی و گذران با نشاط اوقات فراغت كودكان دبستانی، توأم با پرورش خلاقیت‌های فردی آنان باید به‌عنوان دو عامل اصلی در كاربری فضایی "خانه مشق" در نظر گرفته شود. از این نظر ساماندهی فضا علاوه بر تأمین نیازهای عملكردی، باید به اهداف كیفی انسانی مثل ادراك زیبایی، احساس هویت فضایی و احساس تعلق به محیط نیز پاسخ گوید. چرا كه در نهایت این عوامل‌اند كه زمینه آسایش و رضایت استفاده‌كنندگان و شهروندان را فراهم می‌سازند.
شعاع عملكرد: مقایس عملكردی این نوع كاربری شهری به دلیل درآمیختگی كالبدی با محله از یك سو و پیوستگی عملكردی با واحد‌های همسایگی (زیرمحله) از سوی دیگر، خواه ناخواه متأثر از نظام كالبدی - فضایی محله و نظام سلسله مراتب تقسیمات شهری خواهد بود، ولی درعین‌حال با توجه به اهداف طرح و خصوصیات استفاده‌كنندگان، دارای خودویژگی عملكردی نیز خواهد بود. این خودویژگی، "خانه مشق" را در نظم سلسله مراتب تقسیمات شهری، در ردیف واحدهای همسایگی قرار می‌دهد. شعاع عملكرد این نوع كاربری شهری با توجه به تعداد جمعیت و میزان نیاز (تقاضا) تعیین می‌گردد، ولی این بدان معنا نیست كه از یك معیار و سیاست مشخصی تبعیت نكند. با درنظرگرفتن وضعیت كالبدی و فضایی محله‌ها و زیرمحله‌های مناطق مورد بحث شهرداری تهران، پیش‌بینی می‌شود كه شعاع عملكردی ۲۰۰متر - كه بتواند حدود ۱۵۰خانوار را با میانگین بعد خانوار حدود ۴ تا ۵نفر تحت پوشش قرار دهد- شاخص مناسبی برای احداث این قبیل كاربری‌های شهری باشد.
عوامل اجرایی: به طوركلی "كاربری زمین" انعكاس كالبدی كاركردها و فعالیت‌های شهری است.
بنابراین همان‌طور كه كاركردهای شهری از گروه‌ها و نهادهای مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و نظایر این‌ها تأثیر می‌پذیرد، سامان‌یابی و شكل‌گیری كاربری‌ها نیز از همان گروه‌ها و نهادهای متفاوت و در عین‌حال ذینفع متأثر می‌گردد. این گروه‌ها به سه گروه دولتی، خصوصی و مردمی و عمومی (شهرداری‌ها) تقسیم می‌شوند. در اجرای خانه مشق هر چند نوعی همكاری و هماهنگی میان بخش‌های مختلف یاد شده باید وجود داشته باشد، ولی‌ به‌نظر می‌رسد كه متولّی مستقیم و تأمین‌كننده منابع مالی طرح، شهرداری‌های مناطق (و از محل اعتبارات عمرانی شهرداری‌ها) باشند كه این امر در راستای سیاست‌های مدیریت شهری و تأمین رفاه اجتماعی شهروندان صورت می‌گیرد.
مدیریت و نظارت: بهره‌برداری مناسب از این‌گونه فضاها در صورتی كه با مشاركت شهروندان و اولیای كودكان صورت پذیرد و به‌نوعی ساكنان محله را در مدیریت و برنامه‌ریزی به كمك و همكاری بطلبد، می‌تواند به موفقیت بیانجامد. واقعیت این است كه برنامه‌ریزی و طراحی شهری بدون مشاركت فعال و موثر در مردم در فرآیند تصمیم‌گیری و اجرا، نظارت و ارزیابی موفقیت شایسته‌ای كسب نخواهد كرد و این واقعیت حداقل به تجربه ثابت شده است. چنین مشاركتی در مراحل مختلف فرایند برنامه‌ریزی و حتی طراحی شهری ضرورت دارد و در هر مرحله به‌نحوی به بالابردن كیفیت شناخت، اتخاذ تصمیمات منطقی و یا اجرای مؤثر تصمیمات كمك می‌كند.
● كلیات برنامه‌ فیزیكی بنا
همان‌طور كه پیشتر توضیح داده شد، خدماتی كه مجموعه حاضر، با توجه به اهداف احداث آن به كودكان ارائه خواهد داد، علاوه بر بحث گذران اوقات فراغت بهینه و مؤثر كودكان، تسهیل آموزش آنان در خارج از مدرسه و ارائه امكاناتی است كه برآورده شدن آن در فضای خانه با توجه محدودیت‌های ذكر شده، میسر نیست. با در نظر گرفتن این امر، فضاهای مورد نیاز برای تحقق اهداف یاد شده به‌شرح زیر پیش‌بینی می‌شود:
فضای قرائت و مطالعه انفرادی: در این فضا می‌باید امكان مطالعه انفرادی و انجام تكالیف مدرسه به صورتی فراهم گردد كه دانش‌آموزان بتوانند در آرامش لازم و به صورت متمركز، تكالیف محوله را به انجام رسانند.
كارگاه فعالیت‌های هنری و كاردستی: در این فضا می‌باید تجهیزات و لوازم مورد نیاز ساخت كار دستی‌های كوچك كه در دوره آموزش ابتدائی، در طول سال به كودكان داده می‌شود، فراهم گردد. از آنجایی كه این‌گونه فعالیت‌ها، متناسب با قابلیت‌ها و امكانات كودكان - محدود است. لوازم مورد نیاز آن‌ها ساده است. این فضا می‌باید به‌صورتی طراحی و مبلمان شود كه برای فعالیت سنین مختلف و كسانی كه قابلیت‌ها و ویژگی‌های فیزیكی بسیار متفاوتی دارند، متناسب باشد. از آن‌جایی كه این فضا در ماه‌هایی از سال برای انجام امور مربوط به تكالیف درسی كاربرد نخواهد داشت، امكان استفاده از آن برای آموزش كارهای هنری فوق‌برنامه و یا تمرین‌های انفرادی برای كودكان نیز وجود دارد.
كتابخانه: انجام تكالیف درسی، گاه مستلزم استفاده از منابع آموزشی است. بنابراین فضای كتابخانه كه كتب گوناگون علمی، آموزشی، ادبی، هنری و دیگر كتاب‌های متناسب با گروه سنی ب و ج را در بر خواهد گرفت، باید طوری طراحی گردد كه علاوه بر قرارگیری در موقعیتی آرام، امكان دسترسی مستقیم از خارج نیز به آن فراهم باشد. ضمناً دسترسی مناسب بر قرائت‌خانه ضروری است.
بخش اداری: این بخش برای استقرار مدیریت و پاسخگویی به مراجعه‌كنندگان و نیز استراحت مربیان در نظر گرفته می‌شود، از آن‌جایی كه مجموعه دارای بخش‌های متعددی نیست، فضاهای اداری در حداقل خود (در حدود ۲ یا ۳ اتاق اداری كوچك) باقی خواهند ماند.
اتاق راهنما و مربیان: انجام تكالیف مدرسه، چه درس‌های نظری و یا تكالیف عملی، مستلزم راهنمائی‌هایی است كه در منزل از طریق اعضای بزرگ‌تر خانواده انجام می‌گیرد - و در مورد مجموعه حاضر می‌بایست به عهده افراد واجد صلاحیت گذاشته شود. این فضا باید نقطه‌ای مشرف به فضاهای مطالعه قرار داشته باشد تا امكان كنترل و برقراری نظم آن فراهم باشد.
انبار و آرشیو لوازم كمك درسی: انجام تكالیف نظری و یا عملی و فعالیت‌های هنری فوق برنامه، گاه مستلزم دسترسی به منابع كمك آموزشی نظیر نقشه‌ها و كتاب‌های آموزشی مرجع مناسب این سنین است. پیش‌بینی محلی برای نگهداری و یا نصب لوازم كمك آموزشی در مجاورت قرائت‌خانه (كه می‌تواند در محل استقرار مشاور و مربی قرار گیرد) امری ضروری است. بخشی از این‌گونه منابع نیز در كتابخانه نگاهداری خواهد شد و در آن‌جا در اختیار كودكان قرار خواهد گرفت. در مجاورت كارگاه نیز می‌بایست انبار و یا قفسه‌های لوازم كار پیش‌بینی شود.
فضای نمایش و نمایشگاهی: نمایش فیلم و اسلاید‌های كمك آموزشی و یا سرگرم‌كننده برای كودكان وسیله‌ای مناسب برای تكمیل آموزش رسمی خواهد بود. بدین‌منظور، فضای قرائت باید به صورتی پیش‌بینی شود كه امكان ارائه چنین نمایش‌هایی در بعضی از مواقع سال میسر باشد. فعالیت‌های هنری (انفرادی و گروهی كودكان - چه به‌صورت تكالیف مدرسه و یا به‌صورت فعالیت‌های فوق برنامه نظیر كاردستی‌های فردی و گروهی، كارهای نقاشی، مجسمه‌سازی‌های مومی، روزنامه دیواری و نظایر آن)، گاه می‌تواند نتایج درخور توجهی به بار آورد. نمایش نتایج این فعالیت‌های كودكان به دیگر همسالان و نیز اولیا آن‌ها، موجب تشویق آن‌ها و گسترش فرهنگ استفاده از وقت آزاد و جلب بیشتر كودكان خواهد شد. لذا بهتر است كه فضاهای ارتباطی و یا قرائت‌خانه به شكلی سازماندهی شود كه امكان برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی در آن میسر باشد، پیش‌بینی محلی برای نصب روزنامه‌ دیواری و یا آثار هنری كودكان در فضای عمومی و ارتباطی و یا معابر عمومی مجاور ساختمان نیز بر جذابیت محیط می‌افزاید و می‌تواند انگیزه‌های خلاقانه‌ای را برای فعالیت‌های كودكان به‌وجود آورد.
فضاهای جنبی و سرویس‌های بهداشتی: فضاهای جنبی عبارت خواهند بود از انبارهای لوازم، میز و صندلی و لوازم اداری كه بخشی از آن‌ها در مجاورت فضاهای اداری و بخش دیگر در مجاورت فضای قرائت قرار می‌گیرد. سرویس‌های بهداشتی كاركنان، آبدارخانه و سرویس‌های بهداشتی كودكان (دختر و پسر) دیگر فضاهای مورد نیاز را تشكیل می‌دهند.
● ظرفیت و سطوح مورد نیاز
ظرفیت و سطوح مورد نیاز برای كاربری یادشده باید كاملاً مرتبط با تركیب سنی و جنسی دانش‌آموزان مقطع مورد نظر، و همچنین عواملی چون تراكم جمعیت و سرانه مسكونی محله، وضعیت اجتماعی و فرهنگی ساكنان و نظایر این‌ها باشد؛ كه خود این عوامل مطالعه اجتماعی و فرهنگی محله را قبل از اجرای طرح ضروری می‌سازد. ظرفیت و سطوح مورد نیاز برای یك واحد خانه مشق نیز حداقل باید دارای مشخصات زیر باشد:
با توجه به تنوع فضاهای مورد نیاز و تأثیر عملكردی مجموعه، ظرفیت اعمال‌شدنی برای خانه مشق می‌تواند حدود ۸۰نفر (۴۰نفر دختر و ۴۰نفر پسر) باشد كه در دو نویت از فضای آن بهره‌برداری خواهند كرد. بنابراین، زیربنای ۳۰۰متر مربع با سرانه ۶متر مربع برای هر دانش‌آموز (استفاده ۵۰كودك به طور هم‌زمان) برای مجموعه پیش‌بینی می‌شود. در این زیربنا، دو قرائت‌خانه هر یك به وسعت تقریبی ۵۰متر مربع و یك كتابخانه با وسعت تقریبی ۳۰متر مربع و كارگاه فعالیت‌های هنری با وسعت تقریبی ۳۰متر استقرار خواهد یافت.
با وجود آن‌كه حركت در ارتقاع برای كودكان دبستانی چندان نیست، اما محدودیت‌های زمین (با توجه به تراكم محله‌های مورد نظر)، احتمالاً موجب خواهد شد كه بنای خانه مشق در دو طبقه ساخته شود.
بنابراین فضاهایی كه مستلزم دسترسی عمومی‌اند (مانند بخش‌های اداری، كتابخانه و كارگاه‌ها) در طبقه همكف و فضاهای آرام‌تر (مانند قرائت‌خانه) در طبقه اول مستقر خواهد شد. بدین ترتیب زیربنایی در حدود ۱۵۰متر مربع در طبقه همكف و زیربنایی در همین حدود (و شاید مقداری كمتر) در طبقه اول استقرار می‌یابد

مریم نوروزی

منبع : فرهنگ و پژوهش