روسیه ای که می خواهد مافیا را احیا نکند

دیگر پرده از این راز افتاده است كه ذهنیت دنیا نسبت به روسیه چندان خوشایند نیست. متاسفانه زمانی ولادیمیر پوتین عناوین خبرها را تشكیل می دهد كه یك تاجر به زندان افتاده یا یك ناراضی را سركوب كرده است. حكومت روسیه در سال ۲۰۰۳ یك نظرسنجی فراگیر انجام داد و بدین وسیله عمق فاجعه روشن شد. در این نظرسنجی از آمریكایی ها پرسیده شد كه نام روسیه چه چیزهایی را در ذهن شان تداعی می كند و از آنان خواست در ۱۰ مورد نام ببرند. چهار مورد اول كه با نام روسیه در ذهن آمریكایی ها تداعی شد عبارت بودند از: كمونیسم، كاگ ب، برف و مافیا. تنها كلمه مثبت در مورد روسیه آخرین موارد بود و به هنر و فرهنگ ارتباط پیدا می كرد. در ماه اوت ۲۰۰۵ نیز نظرسنجی نتایج بدتری به بار آورد. در این نظرسنجی پرسیدند چه نام، نشان یا نوعی از روسیه را می شناسید و مردم در جواب گفتند: كلاشینكف و مولوتف (كه در فارسی به كوكتل مولوتف معروف است).
كاخ كرملین [یعنی دولت روسیه] به این باور رسیده كه مجرم اصلی یا شركای این جرم كه باعث مخدوش شدن چهره روسیه شده اند خبرنگاران خارجی اند كه در مسكو مستقر شده اند. سرگئی یاسترژمبسكی مشاور پوتین در سال ۲۰۰۱ گفت: «تصویر بیرونی روسیه... تیره تر و تاریك تر از واقعیت ها است. تا حدود بسیار زیادی تصور دنیا در مورد روسیه در اثر فعالیت ها و نوشته های خبرنگاران خارجی در مسكو ایجاد شده است.» «مایكل مك فاول» یكی از صاحب نظران روسی در بنیاد بین المللی كارنگی هم می گوید: «[در میان مشاوران و بوروكرات های ارشد كرملین] دشمنی و خصومت قابل توجهی نسبت به خبرنگاران خارجی مستقر در مسكو مشاهده می شود. آنها به این باور رسیده اند كه خبرنگاران مسكو شیفته و دلباخته روشنفكران لیبرال در مسكو شده اند.»
از نظر مشاوران پوتین رسانه های غربی به شدت تحت تاثیر الیگارش های ضدكرملین مثل ولادیمیر گرسینسكی و میخائیل خودوركوفسكی صدها میلیون دلار صرف كرده اند تا روابط عمومی های غربی و شركت های متخصص در چانه زنی را اجیر كنند. از قول الكساندر ولوشین فرمانده ستاد مشترك هنگام بروز واكنش منفی رسانه های غربی در مورد دستگیری خودوركوفسكی گفتند: «وقتی كه پول آنان ته كشید این گزارش ها هم ته خواهند كشید.» این كه آیا رسانه های غربی با تعصب و جانبداری گزارش تهیه می كنند یا خیر، به هر حال دولت روسیه اطمینان دارد كه رسانه های غربی جانبدارانه و متعصب برخورد می كنند، برای همین هم برنامه همه جانبه روابط عمومی ها را راه اندازی كرده تا برای بهبود تصویر روسیه در اذهان و افكار عمومی دنیا فعالیت كند. اما چرا روسیه اكنون به این فكر افتاده در حالی كه نیاز روسیه به غرب به مراتب كمتر از ۲۰ سال پیش است؟ فقط این فرض در ذهن شكل می گیرد كه روسیه خود را برای اجلاس گروه هشت آماده می كند و به قول مك فاول ۷ هزار خبرنگار خارجی به سنت پترزبورگ سرازیر می شوند تا موضوعی برای نگارش و گزارش پیدا كنند. اگرچه روسیه صاحب نفت دیگر نیازی به كمك های مالی غرب ندارد اما به نظر می رسد كه پوتین و تیمش تمایل زیادی دارند كه روسیه نیز سر میز مذاكرات در مورد مسائل جهانی پذیرفته شود.
در اواخر ۲۰۰۳ كرملین تصمیم گرفت كه یك خبرگزاری دولتی به نام نووستی راه اندازی كند كه مهمترین ابزار برای بهبود تصویر روسیه در افكار عمومی جهان باشد. برای این منظور رئیس سابق آن را بازنشسته كرد و به جای او «سوتلانا میرون یوك» - مشاور ارشد روابط عمومی سابق گوسینسكی و یكی از باتجربه ترین متخصصان روابط عمومی از دوره غول های تجاری نسل گذشته در روسیه - را به این كار گماشت. كرملین از موفقیتی كه میرون یوك در زمان گوسینسكی به دست آورده بود و با توجه به ارتباطاتی كه با شركت های خارجی متخصص در امور روابط عمومی كسب كرده بود بودجه هنگفتی (كه رقم آن فاش نشده) در اختیار وی گذاشته تا خبرنگاران خارجی در مسكو را دور بزند و به كمك خبرگزاری نووستی یك استراتژی دوسویه را در پیش بگیرد. به زودی شبكه خبری این خبرگزاری راه اندازی می شود و كانال تلویزیون به زبان انگلیسی به نام «روسیه امروز» [Russia Today] شروع به كار خواهد كرد. این شبكه خبری ۳۰۰ خبرنگار دارد كه ۷۰ نفر از آنان از خارج روسیه گزارش ارسال خواهند كرد و طبیعی است كه «اخبار جهانی از دیدگاه روسیه» ارائه خواهد شد. علاوه بر این خبرگزاری نووستی تعداد زیادی خبرنگار خارجی استخدام كرده كه طرفدار كرملین هستند و مجله ای تحت عنوان Russia Profile عرضه خواهند كرد.
در جبهه دیگر مسكو از اواخر سال ۲۰۰۴ باشگاهی با عنوان «ولادی دیسكاشن» (كلوپ مباحثه ولادی) (منظور ولادیمیر پوتین) راه اندازی كرده است. یك نشست سالانه برگزار می شود كه در آن كارشناسان و روزنامه نگاران خارجی به خرج كرملین دعوت می شوند. دعوت شدگان فرصت پیدا می كنند با چهره های سیاسی برجسته و مطرح روسیه ارتباط برقرار كنند. حتی برای بعضی از این خبرنگاران فرصت مصاحبه رودررو با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در نظر گرفته می شود. برای امسال نیز چنین فرصتی برنامه ریزی شده كه سه ساعت طول می كشد. طبیعی است از خبرنگارانی كه در مسكو مستقر هستند و سیاه نمایی می كنند دعوت به عمل نمی آید.
اینكه چنین روشی تا چه حد می تواند موفقیت آمیز باشد باید منتظر ماند و دید. كانال تلویزیونی «روسیه امروز» كه هنوز مجوز پخش بین المللی را نگرفته و هنوز قضاوت در مورد كیفیت و موفقیت آن بسیار زود است در مسكو و در میان خبرنگاران مسكو این كانال تلویزیونی به سوژه ای برای جوك تبدیل شده (چون از نظر آنان این كانال هنوز راه اندازی نشده افترازنی را آغاز كرده). كرملین تاكنون ۳۰ میلیون دلار هزینه برای راه اندازی این كانال سرمایه گذاری كرده و خبرنگاران خارجی با حقوق ۶۰ هزار دلار در سال استخدام كرده اما اكثر این خبرنگاران وارداتی صفر كیلومتر و تازه كارند و حتی یك كلمه روسی نمی دانند و فاقد دانش پایه درباره تاریخ و سیاست روسیه هستند. هنوز نیامده هم با كارفرمایان خود تنش پیدا كرده اند به خصوص كه مسئولان سرویس ها اكثراً روس هستند و با وجودی كه اطلاعات و توانایی آنان ده برابر خبرنگاران وارداتی است نصف حقوق این خبرنگاران را نیز دریافت نمی كنند. بازدید از دفاتر و ساختمان این كانال تلویزیونی این حقیقت را آشكار می كند كه این كانال حتی در مقایسه با ایستگاه های رادیویی دانشجویی ضعیف تر است. اخبار ساعت شش را یك مجری آغاز می كند كه از سر دستپاچگی از میان دوربین های استودیو به دوربینی خیره شده كه در حال تصویر برداری نیست و وقتی خبر از عراق می خواند، جمعیتی از مسلمانان خشمگین را نمایش می دهد و حتی وقتی خبر بعدی در مورد مسائل هسته ای ایران قرائت می شود هنوز تصویر جمعیت خشمگین مسلمان ادامه دارد. از الكساندر بابینسكی مسئول بهبود تصویر روسیه در افكار عمومی می پرسم كه آیا شبكه تلویزیونی «روسیه امروز» به مسائلی مثل فساد دولتی و غیره هم می پردازد، در جواب می گوید: «فرض كنید شما یك وكیل مدافع استخدام كرده اید و در دادگاه مقابل هیات منصفه به جای دفاع از شما شروع به انتقاد كند و بگوید این موكل من یك هیولا است، دروغگو است، ماهی یك بار هم حمام نمی رود، چه احساسی به شما دست می دهد؟» در ادامه می گوید: «از طرفی اگر ما به تعریف و تمجید از حكومت بپردازیم مخاطبان خود را از دست می دهیم.» بنابراین كانال روسیه امروز در برزخی به سر می برد كه در آن باید از خشمگین كردن كرملین بپرهیزد و از كسل كردن بینندگان و مخاطبان اجتناب كند. سردبیر این كانال «مارگارت سیمونیان» گزارشگر سابق كرملین است كه فقط ۲۵ سال دارد. ادعا می كند كه می تواند در مقابل فشارهای كرملین مقاومت كند اما زمانی كه از او می پرسم بزرگترین اشتباه پوتین چه بوده بعد از مكث طولانی جواب می دهد: «روسیه كشور عظیمی است». وقتی می پرسم منظورش چیست این بار بیشتر مكث می كند به قدری كه دلم به حالش رحم می آید. موضوع را عوض می كنم. از همان برنامه های تمرینی می توان حدس زد كه این كانال تصمیم گرفته از تبلیغات مستقیم پرهیز و در ظاهر گزارش های انتقادآمیز از كرملین منتشر كند. اما باید دید آیا غرب تشنه «اخبار از نگاه روس ها» هست یا نه، آن هم اخباری كه خبرگزار های خارجی و خبرنگاران خارجی تهیه می كنند؟ شاید تنها دلیل تماشای این كانال اخبار و اطلاعات دست اول در مورد روسیه باشد. اما من با مشاهده این برنامه های تمرینی متوجه این نكته شدم كه مطالب مربوط به روسیه بسیار خنثی بود از جمله یك مستند در مورد پزشكی بودائیان، آناستازیا میسكنیا تنیس باز روسی و یك فرقه مذهبی قدیمی كه در طول روز چندبار تكرار می شد.• نخبگان
گرچه بعید به نظر می رسد كه كانال تلویزیونی «روسیه امروز» مخاطبان زیادی پیدا كند اما سایر استراتژی های «نووستی» از اقبال و امكان موفقیت بیشتری برخوردار است به خصوص آن كلوپی كه قرار است خبرنگاران را با سیاستمداران ارتباط دهد. سال ۲۰۰۵ گروه ۳۰ نفره از كارشناسان خارجی و خبرنگاران خارجی [غیرمستقر در مسكو] با یك قایق از رودخانه ولگا به سمت پائین سفر كردند. شركت كنندگان از وقایع آن روز ابراز شگفتی كردند. در این گردهمایی ادای فضای بازی را درآوردند كه در آن كرملین به شدت مورد انتقاد قرار گرفت. پروفسور مارشال گولدمن از دانشگاه هاروارد در این باره گفت: «این رویداد چنان در فضای باز به اجرا درآمد كه شگفتی برانگیز بود، گویی این گردهمایی تافته جدابافته از كل كشور بود.»
میرون یوك از چهره های مهم سیاسی كرملین دعوت كرده بود تا با مدعوین ملاقات كنند، از جمله سرگئی ایوانف وزیر دفاع، ولادمیسلاو سركوف متخصص ماست مالی (كسی كه رویدادهای سیاسی را به نفع ارباب یا حزب خود تعبیر و تفسیر می كند) و خود پوتین.
دیوید جانسون از مركز اطلاعات دفاعی واشینگتن نیز درباره این گردهمایی گفت: «هماهنگی ملاقات طولانی با پوتین قدرت و نفوذ «میرون یوك» را به نمایش می گذارد.»
ایجاد امكان دسترسی كارشناسان و خبرنگاران خارجی به افراد بلندپایه حكومت كرملین حكم قمار را دارد و وقایع نشان می دهد كه آنان در این قمار بازنده نبودند. پوتین در این قمار از خود قابلیت های زیادی نشان داد و دو ساعت تمام به پرسش های سخت كارشناسان مسائل روسیه پاسخ گفت و در تمام این دو ساعت از هیچ یادداشت یا كمك مشاوران بهره نگرفت [كه نشانه تسلط وی به اوضاع است]. گولدمن از دانشگاه هاروارد می گوید: «من از تسلط او [پوتین] به اطلاعات دچار شگفتی شدم. اگر با او از نزدیك تماس پیدا كنید، به شدت تحت تاثیر قرار می گیرد.»
سایر ابتكار عمل ها و اقدام های مربوط به بهبود تصویر روسیه در افكار و اذهان جهان نیز با تمجید مواجه شده است. اقدام هایی نظیر فعالیت های فرهنگی در لندن و نیویورك. این روزها پوتین در تمام دیدارهایش با غربی ها برنامه های فرهنگی و دیدار از نمایشگاه های هنر را به حمایت الیگارش های روسیه می گنجاند. عده ای از منتقدان این رویه را «تبلیغات مستقیم و ناشیانه» توصیف می كنند، در حالی كه بسیاری از كشورهای ثروتمند از ابزارهای فرهنگی برای بهبود روابط دیپلماتیك استفاده می كنند. واقعیت این است كه اگر انتقادی هم باشد، این نیست كه چرا كرملین از دیپلماسی برای جلب افكار عمومی بهره گرفته، بلكه انتقاد این است كه چرا اینقدر دیر دست به چنین اقدامی زده است. هنوز هم ارتباط روسیه با غرب ناكارآمد است. شاهد آن رویداد انقلاب نارنجی و سكوت مرگبار روسیه در قبال این رویداد بود كه باعث قطع ارتباط شد. شركت نفت بریتانیایی بی پی [بریتیش پترولیوم] از قطع ناگهانی روابط اتحادیه اروپا با روسیه دچار تشویش شد تا جایی كه حتی مجبور به تشكیل دپارتمان ویژه برای بهبود ارتباطات بین دو طرف شد.
در كل ایده بهبود تصویر روسیه در اذهان و افكار عمومی جهان ایده ای پسندیده است. با وجود این جای امیدواری است كه خبرنگاران خارجی مستقر در مسكو به پیشداوری و بی اطلاعی از وقایع در روسیه متهم نشوند. به هر حال این خبرنگاران در روسیه زندگی كرده اند، این كشور واقعاً سرد است. تا حدودی هم تحت حاكمیت كاگ ب باقی مانده است. حزبی ها گاهی در خیابان ها پرسه می زنند، به خصوص در بخش های شمالی. اگر این خبرنگاران بخشی از گزارش خود را به تحلیل های مخالفان كرملین اختصاص می دهند، احتمالاً به دلیل آن است كه حداقل الیگارش های مخالف كرملین وقت خود را در اختیار آنان می گذارند. هنوز هم با وجود تلاش های نووستی دسترسی به وزرای حكومت یا مشاهده وقایعی كه پشت دیوارهای بلند كاخ كرملین اتفاق می افتد، بسیار دشوار است. هنوز هم وضع به گونه ای است كه اگر یك چهره سیاسی بلندپایه كرملین تن به مصاحبه دهد، یك رویداد ملی تلقی می شود (حداقل برای ناظران روسیه). چنین رویدادی در سال دو یا سه بار اتفاق می افتد. مطمئناً اگر تصور غربی ها از روسیه توسط خبرنگاران مستقر در مسكو شكل گرفته، ارزش اش را دارد كه كرملین زمان بیشتری را به خبرنگاران قلم به مزد اختصاص دهد! ممكن است پوتین بتواند تصویر بهتری از روسیه در ذهن غربی ها نقش كند، اما با خطر «داشتن استانداردهای دوگانه» مواجه خواهد بود. حتی اگر خبرگزاری نووستی به تدریج فضا را برای كارشناسان و خبرنگاران خارجی باز كند، باز هم مشكل رسانه ها و مطبوعات داخلی به قوت خود باقی است، چون در شرایط كنونی رسانه ها و مطبوعات در روسیه در كنترل كامل حكومت هستند. در این صورت این تلقی ایجاد می شود كه استاندارد دوگانه وجود دارد. از سویی كارشناسان و خبرنگاران خارجی در سال حداقل سه ساعت دسترسی بدون سانسور با رئیس جمهور روسیه دارند، در حالی كه خبرنگاران در داخل از چنین فرصتی بی بهره باقی می مانند. به بیان دیگر كرملین به مخاطبان خارجی احترام قائل شده و با آنان نسبتاً راست و مستقیم برخورد می كند اما این سئوال مطرح است كه چه زمانی برای مخاطبان داخل روسیه نیز همین احترام را قائل خواهد شد.
* جولیان ایوانز خبرنگار آزاد است و در مسكو قلم می زند.
منبع: ویكلی استاندارد

منبع : روزنامه شرق