کتیبه بیستون ، هرسین

اولین تحقیقات علمی درباره‌ نقوش و كتیبه‌های بیستون در سال 1835 میلادی توسط هنری راولینسون افسر جوان انگلیسی به انجام رسید و پس از آن دانشمندان بسیاری هر یك به كشف گوشه‌ای از این گنجینه راز نائل آمدند. این كتیبه شرح جنگ‌های 2/5 ساله داریوش و مبارزات او برای رسیدن به سلطنت است و به سال 522 پیش از میلاد به دستور وی بر دل كوه حجاری شده است.
بر گرداگرد نقوش بیستون، كتیبه‌ای به سه خط و زبان پارسی باستانی، ایلامی و آكدی به گویش بابلی نو كه متداول آن زمان بوده، نگاشته شده است. جای كتیبه‌ها نسبت به نقوش برجسته چنین است : كتیبه‌های پارسی باستانی درست در زیر نقوش قرار گرفته‌اند. ترجمه ایلامی كتیبه در سمت راست نقوش و نسخه‌ دوم آن در سمت چپ به موازات كتیبه پارسی باستان كنده شده كه دسترسی به آن بسیار دشوار است. متن بابلی در بالای نسخه دوم ایلامی بر سینه كوه كنده شده است. كتیبه‌ها و ترجمه‌های تكمیلی اضافی نیز در اطراف و دیواره تراشیده سمت راست دیده می‌شود. متن پارسی باستان این كتیبه در 414 سطر به خط میخی زیبایی بر سطحی صیقل خورده در 5 ستون كنده شده است. هر ستون در حدود 400 سانتی‌متر بلندی دارد. فاصله هر سطر از دیگری 42 میلی‌متر و اندازه حروف آن بسیار روشن و نمایان‌ كنده‌كاری شده و 32 میلی‌متر است. متن ایلامی در دو نسخه كنده شده است : نسخه اول در سمت راست نقوش بیستون، در چهار ستون نوشته شده و مجموعاً شامل 323 سطر می‌باشد. نسخه دوم متن ایلامی در سه ستون و در سمت چپ متن پارسی كنده شده است. متن آكدی به گویش بابلی نو در یك ستون در 112 سطر بر لبه پیش آمده قسمت بالای نسخه دوم متن ایلامی در سمت چپ كنده‌كاری شده است.
داریوش هخامنشی در تمام كتیبه‌ها آغاز هر بند را با این جمله شروع می‌كند: «داریوش شاه می‌گوید». تكرار و بیان این جمله عظمت و قدرتی خاص به سبك نگارش كتیبه داده است. داریوش در سرتاسر كتیبه پیروزی خود را خواست اهورامزدا دانسته و به این ترتیب تا حدی كتیبه رنگ دینی به خود گرفته است. این مطلب به ویژه در ستون چهارم كتیبه كاملاً چشم‌گیر است.