بچه یک تنی

اگرچه تاریخ ساخت نخستین کامپیوتر جهان به روشنی معلوم نیست اما کامپیوتر به مفهومی که امروزه نیز از آن استفاده می‌شود نخستین بار ۶۰ سال پیش و در آزمایشگاهی در شهر منچستر ساخته شد. این کامپیوتر که «ماشین آزمایشی کوچک» یا «بیبی» (Baby) نام داشت در واقع نخستین ماشینی بود که از حافظه‌ای برای ذخیره کردن یک برنامه برخوردار بود. این کامپیوتر که در ابعادی به اندازه یک اتاق ساخته شده بود می‌توانست بدون دستکاری در سخت‌افزار آن دستورات مختلفی را اجرا کند. در واقع می‌توان گفت با ساخت این دستگاه بود که راه ساختن نخستین کامپیوتر‌های شخصی مدرن هموار شد. نخستین برنامه در تاریخ ۲۱ جولای سال ۱۹۴۸ توسط این کامپیوتر اجرا شد. جف توتیل (J.Totil) یکی از سازندگان «بیبی» در این‌باره می‌گوید «گروه پس از اجرای برنامه بسیار هیجان‌زده بود و بعد از تبریک‌های بسیاری که به خاطر اجرای موفقیت‌آمیز این برنامه رد و بدل شد، همگی به نهارخوری رفتیم.» دانشگاه منچستر و انجمن کامپیوتر بریتانیا در نظر دارند از توتیل و سه عضو دیگر گروه سازنده این کامپیوتر که اکنون در قید حیات هستند طی مراسمی تقدیر کند. در آن زمان «بیبی» جانشینی برای ماشین‌هایی نظیر (ENIAC) ساخته آمریکایی‌ها و «کلوسوس» (Colossus) ساخته دانشمندان بریتانیایی به شمار می‌رفت. آمریکایی‌ها ماشین ENIAC را به این منظور ساخته بودند تا مسیر موشک‌هایشان را محاسبه کند و وظیفه «کلوسوس» این بود که پیام‌های مرکز فرماندهی ارتش آلمان را، در طول جنگ جهانی دوم برای بریتانیایی‌ها رمزگشایی کند. هر دوی این کامپیوترها امکان برنامه‌ریزی برای کارهای دیگر را هم داشتند اما این کار نیازمند ایجاد تغییرات سخت‌افزاری در شبکه سیم‌کشی آنها بود. در واقع طراحی و ساخت «بیبی» با هدف رفع این محدودیت انجام شد. کریس برتون (C.Berton) از انجمن حفاظت از کامپیوتر در این‌باره می‌گوید «بیبی بر اساس برداشتی که ما امروز از کامپیوتر داریم، اولین کامپیوتر دنیا است. این دستگاه یک سخت‌افزار بود که می‌توانست برنامه‌های مختلفی را که به آن داده می‌شد اجرا کند.»
نکته کلیدی که این امکان را به این کامپیوتر می‌داد، حافظه‌ای بود که از لامپ پرتوهای کاتدی (CRT) ساخته شده بود و می‌توانست تنها یک برنامه را در خود ذخیره کند. این حافظه به گفته برتون مانند نسخه‌ای آنالوگ از حافظه «دی رم» (DRAM) یا حافظه دیجیتالی بود که در کامپیوترهای امروزی استفاده می‌شود. در این حافظه آنالوگ از بار الکتریکی برای شناسایی اطلاعات در دستگاه دودویی استفاده می‌شد؛ بار مثبت به معنی عدد یک بود و بار منفی به معنی عدد صفر. بارهای الکتریکی مختلف به وسیله یک شبکه فلزی که به صفحه لامپ وصل بود خوانده می‌شد و لامپ دیگری که به طور موازی به حافظه وصل شده بود، این اطلاعات را به صورت تصویری نمایش می‌داد. با این ترتیب عدد یک به صورت یک خط و عدد صفر به صورت نقطه نشان داده می‌شد.
از این طریق کسانی که با این کامپیوتر کار می‌کردند می‌توانستند تصویری از آنچه که در حافظه ذخیره شده بود را ببینند. این حافظه به برنامه‌نویسان ۱۰۲۴ بیت یا ۱۲۸ بایت فضا برای برنامه‌نویسی می‌داد. در این فضا هم برنامه و هم اطلاعات مورد نیاز برنامه باید ذخیره می‌شد. این مقدار در مقایسه با حافظه‌هایی که در کامپیوترهای امروزی به کار می‌روند بسیار ناچیز است. امروزه یک حافظه دیجیتال که یک گیگا بایت حجم دارد، هشت میلیارد بیت فضا در اختیار برنامه‌نویسان قرار می‌دهد. با این حال حجم کم‌حافظه در اولین کامپیوتر مدرن جهان نتوانست مانعی برای دانشمندان دانشگاه منچستر باشد و آنها توانستند با در اختیار داشتن همین میزان حافظه، برنامه‌های بسیار پیچیده‌ای بنویسند. برتون در این‌باره می‌گوید «حتی با چنین محدودیتی هنوز می‌شد برنامه‌های جالب و پیچیده نوشت. اگرچه این برنامه‌ها کارایی چندانی نداشتند، اما آن زمان کسی به کارایی این برنامه‌ها توجه نمی‌کرد بلکه عملی بودن و اجرا شدن برنامه‌ها بود که اهمیت داشت.»
اولین برنامه برای این کامپیوتر توسط تام کیلبرن (T.Kilborn) نوشته شد. هدف این برنامه این بود که بزرگ‌ترین «مقسوم علیه» یک عدد اول را پیدا کند. در واقع هدف از این برنامه تنها آزمایش دستگاه بود. توتیل به یاد می‌آورد اجرای برنامه آنقدر طولانی شد که گروه این فرصت را داشت تا تمام مدارها را در حال کار ببیند و مدارهایی که درست کار نمی‌کردند را پیدا کنند. انتخاب عدد اول به دلیل محدودیت‌های نمایشی کامپیوتر بود. بزرگ‌ترین «مقسوم علیه» یک عدد اول به جز خود آن عدد، عدد یک است. به این ترتیب اگر برنامه درست اجرا می‌شد باید به عدد یک می‌رسید. پس اگر کامپیوتر پس از انجام محاسبات، یک خط نمایش می‌داد که نماینده عدد یک بود، برنامه درست اجرا شده بود و کامپیوتر درست کار می‌کرد.
گروه در نهایت مهارت بیشتری پیدا کرد و به حجم حافظه کامپیوتر افزود. بعد از «بیبی» کامپیوتری به نام «منچستر مارک یک (Manchester Mark I) و بعد از آن اولین کامپیوتر چند منظوره تجاری به نام «فرانتی مارک یک» (I Ferranti Mark) ساخته شد. برتون آن دوران را سراسر شور و هیجان توصیف می‌کند. در حال حاضر نمونه‌ای واقعی از این نخستین کامپیوتر مدرن جهان در موزه علوم و صنایع در منچستر به نمایش گذاشته شده است.