بررسی کاربرد نمایه‌سازی ماشینی در کتابخانه‌ها

موج عظیم اطلاعات كه دائماً و به صورت فزاینده به‌وجود می‌آیند و رسانه‌های جدیدی مانند تصویر و صوت كه مرتباً با مدارك ادغام می‌شوند، نمایه‌سازی دستی را دشوارتر می‌سازند. به‌بحث‌گذاردن این مسئله كه آیا نمایه‌سازی ماشینی به عنوان جایگزینی مناسب برای نمایه‌سازی دستی در كتابخانه عملكرد بهتری را ارائه می‌كند هدف اصلی این تحقیق می‌باشد و بهترین روش برای پیاده‌سازی نمایه‌سازی ماشینی در انواع مختلف كتابخانه‌ها ره‌آورد این تحقیق است. از آنجا كه بیش‌تر كشورهای جهان به استفاده از نمایه‌سازی ماشینی در كتابخانه‌ها مبادرت ورزیده‌اند، بررسی این مقوله در ایران می‌تواند سرعت بخشیدن به روند نمایه‌سازی در كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رسانی و در پی آن، بازیابی بهینهء اطلاعات را به ارمغان آورد.
تاریخچهء نمایه‌سازی ماشینی
از سال‌های ۶۰ علاقه به مدل‌های بُرداری برای بازیابی خودكار اطلاعات همواره وجود داشته است. به گونه‌ای كه در این مدل‌های بُرداری در برابر سوءال مرجع, مدارك بوسیلهء كاربرد واژگانی قابل بازیابی باشند. همچنین تحقیقاتی در پروژهء ایر/ایكس توسط «لوستیگ »(۱) و «فانگ مه‌یر »(۲) صورت گرفت كه منجر به بین‌المللی‌شدن این حركت‌ها در سال‌های ۱۹۶۸ و ۶۹ گردید.به موازات آن، تحقیقاتی در ارتباط با مشكلات نمایه‌سازی براساس روش‌های زبانشناسی انجام گرفت. در آلمان از آغاز سال‌های دههء ۷۰ مطالعات ریخت‌شناسی بر روی اجزای سیستم‌های ترجمه با هدف بازیابی اطلاعات آغاز گردید. طرحی به نام «پاسات »(۳) كه اساساً در زمینه مطالعه زبان های رایانه ای اجرا گردید، خود داستان جداگانه ای در سال ۱۹۶۹ به وجود آورد.در دههء ۸۰ علاقه به سیستم‌های هوشمندی كه بسیاری از دانشمندان در تحلیل محتوا به آن اعتماد داشتند پدیدار شد. از نمونه‌های آن، سیستم دانشگاه «ییل» و نیز «برلین» در آلمان می‌توان نام برد.در هر صورت، مسلم است كه مطالعاتی كه درباره اطلاعات با عملكرد سیستم‌های متن آزاد شكل گرفت و به سوی تحقیق دربارهء بازیابی اطلاعات، یا با عناوین جدید (تحلیل هوشمندانهء متن، فرارسانه‌ها، تحلیل سیستم‌های اطلاعاتی) روی كرده، در سال‌های گذشته علاقه روزافزون و نیاز فزاینده به نمایه‌سازی ماشینی را تشكیل داده است (۴، ص ۳). در ایران مطالعاتی بتازگی در این زمینه انجام گرفته كه از جمله می‌توان به مقالهء «اصول و روش‌های نمایه‌سازی رایانه‌ای» از آقای «احمد یوسفی» (در فصلنامه كتاب تابستان ۷۷) و ترجمه‌ای از خانم «مهردخت وزیرپوركشوری (گلزاری)» با عنوان «مروری بر مراكز خدماتی چكیده۰۱۵۷نویسی و نمایه‌سازی در چین» نوشتهء «لی زانك» (در اطلاع‌رسانی: دوره دهم، شماره ۱) و مقاله‌ای از آقای دكتر «سماعی» (در آخرین شمارهء پژوهشنامهء اطلاع‌رسانی) و اشاراتی از آقای دكتر «دیانی» (در كتاب ذخیره و بازیابی اطلاعات) نام برد.
تعریف نمایه‌سازی ماشینی
واژگان عنوان به تنهایی برای تحلیل اطلاعات تخصصی(۴) مناسب نیست. بنابراین همانطور كه «لودویك هیتزن برگر »(۵) در آغاز سال های ۸۰ در نتایج تحقیقاتش ارائه داده، فهرست كلیدواژگان دیگر برای كتابخانه مناسب نیست، چرا كه با روش‌های دستی، واژه‌های عنوان به سه صورت دستوری با یكدیگر ارتباط پیدا می‌كنند، در حالی كه بازیابی واژگان به نتایج بهتری می‌انجامد.هنگامی كه توصیفگرها توسط نمایه‌ساز انتخاب می‌شوند از نمایه‌سازی دستی سخن به میان می‌آید و اگر رایانه این كار را انجام دهد نمایه‌سازی خودكار یا ماشینی نامیده می‌شود. در صورتی كه این كار توسط انسان و رایانه مشتركاً انجام گیرد آن را نمایه‌سازی به كمك رایانه می‌نامیم- مثل هنگامی كه نمایه‌ساز از میان توصیفگرهایی كه توسط رایانه پیشنهاد شده انتخاب می‌كند (۲,ص۵).برای نمایه‌سازی، همهء عناوین محتوای مدارك به زبان طبیعی توصیف می‌شوند. نمایه‌سازی ماشینی به واژگان استخراج‌شده از عنوان اصلی محدود نمی‌شود: بلكه سرعنوان‌های موضوعی، یادداشت‌های توضیحی، و عنوان را ارائه می‌دهد.برای استفاده از این روش باید داده‌ها به صورت ماشین‌خوان درآیند. اینكه واژگان در كدام محدوده موثر واقع می‌شوند، بستگی به نرم‌افزار دارد.
شركت «زافتكس »(۶) نوعی برنامهء رایانه‌ای با عنوان «آی‌دی‌ایكس» طراحی كرده كه به ارائهء خدمات نمایه‌سازی ماشینی می‌پردازد. این نرم‌افزار اصولی برای آزمایش بازیابی ساخته است كه در مقالهء «گرومان (۱،ص ۲۹۹) كاملاً تشریح گردیده است. این نرم‌افزار از روش استفاده از واژه‌نامه بهره می برد. تغییرات واژگان از طریق مطابقت‌دادن با واژه‌نامه‌های مختلف الكترونیكی اعمال می‌شود. این نرم‌افزار امكان تبدیل واژگان به ریشهء آن‌ها را برای بازیابی بعدی فراهم می‌كند و علامتگذاری و محدود‌كردن واژه‌های غیرمجاز، و نیز شكستن واژه‌های مركب و ترجمه و انجام عمل ارجاع و مترادف‌سازی و ساخت عبارات را انجام می‌دهد (۱، ص ۲۹۹).
مقایسهء نمایه‌سازی دستی و ماشینی
تحلیل محتوا باید قبل از همه در سیستم‌های بازیابی اطلاعات انجام پذیرد تا تركیبات دیگر به طور صحیح در سیستم تعبیه شوند. بنابراین توزیع توصیفگرها را می‌توان به صورت دستی انجام داد. در صورتی كه توصیفگرها به صورت خودكار از مدارك استخراج‌شده تولید گردند، به آن نمایه‌سازی ماشینی گفته می‌شود (۲، ص ۱۹).در نمایه‌سازی دستی، مراحل نمایه‌سازی توسط شخص نمایه‌ساز انجام می‌پذیرد. او توصیفگرهای مدارك منفرد را كه محتوای مدارك را به خوبی توصیف می‌كنند، طبقه‌بندی می‌كند. در ضمن اصطلاحنامه‌ها و سیاههء واژگان در دسترس نمایه‌ساز قرار می‌گیرند.انجام صحیح این نوع نمایه‌سازی به شخص نمایه‌ساز بستگی دارد. این نوع نمایه‌سازی تخصص بالای نمایه‌ساز را می‌طلبد و نیز مدارك یكدستی باید در اختیار وی قرار گیرند. به‌علاوه نمایه‌ساز باید به واژگان اصطلاحنامه نیز تسلط داشته باشد. در ضمن معنای واژگان متعلق به مدارك را تجزیه و تحلیل نماید.نقاط ضعف نمایه‌سازی دستی:
۱. وقت زیادی را می‌گیرد.
۲. از آنجا كه رشد فزایندهء اطلاعات، انتشار روزافزون مدارك را باعث می‌شود، دستیابی به مدارك نمایه‌سازی‌شده در پایگاه‌های اطلاعاتی مرتباً درخواست می‌شود.
۳. ادامهء توزیع توصیفگرها تضمین نمی‌شود، چرا كه اولاً تعداد نمایه‌سازها به احتمال زیاد مرتباً افزایش پیدا می‌كند و ثانیاً نمایه‌ساز با تعداد زیادی از مدارك مواجه می‌شود كه مطمئناً همیشه توصیفگرهای مناسبی كه كاملاً گویای محتوای متن باشند، برای مدارك انتخاب نمی‌گردند.
۴. تخصص بالای شخص نمایه‌ساز را می‌طلبد.
۵. مشكلات تقسیم‌كردن نمایه‌سازان به گروه‌های مختلف و كنترل آن‌ها را به همراه دارد.
۶. مخارج زیادی برای استفاده از نیروی متخصص را می‌طلبد (۲، ص ۲۸).
مزیت نمایه‌سازی دستی
یك نمایه‌ساز متخصص و مجرب به دلیل توانایی عقلانی، امكان درك صحیح محتوای مدارك را فراهم می‌نماید و این باعث انتخاب صحیح توصیفگرها خواهد شد، بدون اینكه هیچ وابستگی به معیارهای معمول مانند تعداد لغات و غیره كه در نمایه‌‌سازی ماشینی نقش مهمی را ایفا می‌كنند لازم باشد.نتیجهء روش‌های نمایه‌سازی ماشینی اغلب با نتایج نمایه‌سازی دستی مقایسه می‌شوند، زیرا نمایه‌سازی دستی امكانات كم‌تری را نسبت به نمایه‌سازی خودكار می‌طلبد.به طور خلاصه می‌توان گفت كه نمایه‌سازی دستی مطمئناً آیندهء خوبی در تحلیل محتوای متن ندارد؛ اگرچه پیش‌بینی می شود كه روش‌های نمایه‌سازی خودكار كمبودهایی داشته باشند كه در نمایه‌سازی دستی وجود ندارد. نمایه‌سازی ماشینی برخلاف یك نمایه‌ساز خوب، نمی‌تواند محتوای صحیح یك مدرك را بفهمد و باید به شدت از معیارهای اصولی در متن پیروی كرد.بنابر عقیدهء «كایزر» باید مزایای نمایه‌سازی دستی و ماشینی با هم ادغام شوند، بدین صورت كه سیستم نمایه‌سازی ماشینی برای پشتیبانی نمایه‌سازان تعبیه گردد، یا نمایه‌سازان به عنوان كنترل‌كنندگان اجزای نمایه‌سازی ماشینی به كار گرفته شوند (۲، ص ۲۹).در روش‌های نمایه‌سازی ماشینی تلاش می‌شود مراحل تحلیل محتوا(۷) كه شامل تنظیم توصیفگرهای مدارك منفرد می‌باشند به طور كامل خودكارسازی شوند تا از عملكرد نمایه‌سازها صرفنظر شود. در این زمینه دو مدل مختلف وجود دارد: یكی مدل جهت‌یابی‌شده به سمت مفهوم مدرك، كه در این روش، واژه‌نامه‌ای مرتبط با نمایه‌سازی وجود دارد. از گنجینه لغات این واژه‌نامه، توصیفگرهای موضوعی موجود در مدارك مرتب و تنظیم می‌شوند.
روش اول امكانات بیش‌تری دارد. توصیفگرها فقط از عنوان خلاصه، یا متن مدرك استخراج می‌شوند. اما در روش دوم مشكلاتی در تولید واژه نامه به وجود می‌آیند. از آنجا كه ساختار و طراحی این واژه‌نامه ساده است، برای نمایه‌سازی ماشینی با این روش از واژه‌نامه‌ای كه قبلاً ساخته شده استفاده می‌شود.
روش‌های مختلف نمایه‌سازی ماشینی
۱. روش‌های آماری: مشخص می‌كنند كه معنای هر مفهوم منفرد در مدرك با حضور آن در جایگاه‌های مختلف مدرك، ارتباط تنگاتنگی دارد.
۲. روش‌های سنجش احتمالات: در این روش، نظریهء احتمالات برای مدل‌سازی ریاضی مراحل بازیابی به كار گرفته می‌شود، در حالی كه توزیع آماری اصطلاحات یك مدرك مورد استفاده قرار می گیرد.
۳. روش‌های زبان‌شناسی: در این روش كوشش می‌شود با كمك تحلیل‌های شكل‌شناسی و ساختار نحوی و معنایی مدرك، توصیفگرها استخراج شوند (۲، ص ۳۰).«جان ویلتیز» در كتاب طراحی و معماری پایگاه‌های اطلاعاتی دربارهء اختلاف بین نمایه‌سازی دستی و ماشینی و برتری مستقیم نمایه‌سازی ماشینی، نقاط ضعفی برای نمایه‌سازی دستی بر‌می‌شمارد كه در مراحل كاوش روش‌های خودكار نمایش محتوای مدرك وجود ندارد و عبارت‌اند از گوناگونی اشخاص، وقت زیادی را به خود اختصاص می دهد، گرانی نمایه‌سازی دستی.
وی به فنون نمایه‌سازی ماشینی می‌پردازد و آن‌ها را به سه قسمت تقسیم می‌نماید كه عبارت‌اند از «روش آماری، روش نحوی، روش معناشناختی» (۶، ص ۳۷۵).
نمایه‌سازی به كمك رایانه(۸)
بعضی از متخصصین، نمایه‌سازی ماشینی را به دو گروه نمایه‌سازی توسط رایانه و نمایه‌سازی به كمك رایانه تقسیم كرده‌اند. برخی دیگر نمایه‌سازی به كمك رایانه را در گروهی جدا و مستقل از نمایه‌سازی ماشینی قرار می‌دهند و نمایه‌سازی را به سه گروه نمایه‌سازی دستی، نمایه‌سازی ماشینی، و نمایه‌سازی به كمك رایانه تقسیم‌بندی می‌كنند.«الكساندر كایزر» نمایه سازی به كمك رایانه را راهی برای پیوند‌دادن نمایه‌سازی دستی و ماشینی معرفی می‌كند و این فرآیند را به سه بخش تقسیم می‌كند: تحلیل متن، استفاده از روش‌های نمایه‌سازی ماشینی، كنترل به وسیلهء یك نمایه‌ساز متخصص در مرحلهء آخر.
مرحلهء عقلایی كار، در نمایه‌سازی مانند نمایه‌سازی دستی توسط نمایه‌ساز انجام می‌گیرد. مزیت این نوع نمایه‌سازی این است كه نمایه‌ساز می‌تواند بر فضای مدارك نمایه‌سازی شده كنترل و نظارت داشته باشد و پشتیبانی رایانه در هنگام بهینه‌سازی محدود می‌شود به نمایه‌سازی یكبارهء مدارك كه صرفه‌جویی در وقت و هزینه را به همراه دارد؛ با وجود این، در هنگام استفاده از نمایه‌ساز، مشكلات نمایه‌سازی دستی ظهور می‌كند (۲، ص ۶۶).استفاده از نمایه‌سازی به كمك رایانه نتایجی را به دنبال دارد كه عبارت‌اند از: توجه به بازیابی مطلب در تغییرات دینامیكی فضای مدارك قابل تامل می‌باشد؛ یعنی فقط توصیفگرهایی انتخاب می‌شوند كه در مرحلهء بازیابی به عنوان مفاهیم قابل جستجو دارای معنا می‌باشند. همچنین در پایگاه‌های اطلاعاتی عظیم، محدودیت مرحله بازیابی قابل تامل است. گرچه به صورت نظری، گام‌های موفقیت‌‌آمیزی برداشته شده، اما در نتایج بازیابی بهبود زیادی حاصل نشده است. همچنین رشد روزافزون متقاضی، مدارك مرتبط را به یكدیگر نزدیك‌تر می‌سازد؛ چرا كه توصیفگرهای بیش‌تری تولید می‌شوند (۲، ص ۷۳).اجزای یك سیستم نمایه‌سازی ماشینی
براساس یك طرح تحقیقاتی در دانشگاه «دارمشتات»(۹) مبنی بر استفاده از نمایه‌سازی ماشینی در سال ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۵، اجزای درنظرگرفته شده برای نمایه‌سازی ماشینی بدین شرح می‌باشند:
• ارتقای واژه‌نامه: مداركی كه به شیوه دستی نمایه‌سازی شده بودند باید با این هدف مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند كه ارتباطات آماری میان فرمولبندی متن و توصیفگرهای مربوط به آن كه به طور دستی برقرار شده است حفظ شود. توصیفگرها می‌توانند همان نشانه‌های رده‌بندی یا مفاهیم اصطلاحنامه باشند كه به صورت كنترل‌شده یا آزاد، انتخاب شده باشند.
• تحلیل مدرك: مدارك باید بر این اساس مورد بررسی قرار گیرند كه كدام واژه ها یا عبارات مربوط به نمایه سازی موجود در مدارك، به چه شكلی، و در چه قالب متنی وجود دارند. بنابراین لازم است كه ماشین، اطلاعات خاصی درباره قوانین نحو و مورفولوژی و ساختار منطقی مدارك را بشناسد. همچنین كیفیت بالای سیستم با كمك واژه‌نامه و توصیفگرهای مرتبط حفظ شود.
• عملیات نمایه‌سازی: نمایه‌سازی وظیفه بررسی این مهم را برعهده دارد كه با چند درصد اطمینان، توصیفگرها براساس اطلاعات موجود در مدرك انتخاب شده یا پذیرفته نشده‌اند. این كار باید در دو مرحله انجام پذیرد: اول باید پارامترهای عملیات نمایه‌سازی بر روی داده‌ها آموزش داده شوند؛ سپس عملیات نمایه سازی اجرا ‌شود (۳، ص ۲).
عملكرد نمایه‌سازی ماشینی در كتابخانه‌ها
در سال ۱۹۹۳ طرح تحقیقاتی با عنوان «میلوس» (۱۰) برای بهسازی امكانات بازیابی اطلاعات در فهرست‌های پیوسته توسط نمایه‌سازی ماشینی انجام پذیرفت كه برای پایگاه‌های اطلاعاتی به زبان آلمانی مناسب بود. این برنامه در سال‌های ۶۰ نیز انجام پذیرفت، اگرچه در حوزهء مستندسازی بود و داده‌های عنوان با نرم‌افزار «آی‌دی‌ایكس» نمایه‌سازی شدند. این نرم‌افزار به منابع تخصصی مربوط است. این طرح به صورت «میلوس۱» و «میلوس۲» انجام گرفت كه «میلوس۱» در دانشگاه «دوسلدورف» آلمان انجام گرفت كه براساس واژگان عنوان و واژگان سرعنوان موضوعی و نمایه‌سازی واژگان عنوان نمایه‌سازی را انجام داد. نتایج آن با آزمایش بازیابی نشان داد كه در ۵۰ تقاضای كاوش، جستجوی كلیدواژه و بازیابی اطلاعات در فهرست‌های همگانی پیوسته با جامعیت ۱۴% بهتر و موفقیت‌آمیز بود كه با نمایه‌سازی ماشینی ۵۱% بهبود یافت. با جستجو در فهرست سرعنوان‌های موضوعی مانعیت ۸۳% بهبود یافت. جستجو در كلیدواژگان با جستجو در فهرست سرعنوان‌های موضوعی قابل مقایسه بود.
طرح «میلوس۲» در سال ۱۹۹۵ و ۱۹۹۶ در زمینهء كتابداری و اطلاع‌رسانی در دانشگاه «كلن» انجام شد. براساس آزمایش بازیابی كه صورت گرفت، مانعیت با ۷۵% بهبود یافت. نتیجهء دو مرحلهء طرح «میلوس» بدین شرح می‌باشد:نمایه‌سازی ماشینی اگرچه وسیلهء كاملی برای ساخت عقلانی واژگان نیست، اما می‌توان آن را به صورت قابل‌قبولی تكمیل كرد و مورد استفاده قرار داد. توسط نمایه‌سازی ماشینی می‌توان امكاناتی را برای استفاده از مفاهیم مرتبط با موضوع فراهم آورد. بهسازی در روش‌های نمایه‌سازی و واژه‌نامه‌های مورد استفاده می‌تواند تحلیل محتوا را بهبود بخشد؛ چراكه نمایه‌سازی بدین صورت را می‌توان در آینده نیز انجام داد و از نتایج آن سود جست.در ارتباط با استفاده از نرم‌افزار «آی‌دی‌ایكس» توصیه شده است كه این روش، قابلیت استفاده در نمایه‌سازی را دارد، ولی نمی‌توان به یقین رسید كه برای میلیون‌ها مدرك در كتابخانه‌های آینده قابل استفاده است یا خیر. اما برای فهرستنویسی سرعنوان‌های موضوعی، بخصوص برای نوع خاصی از مدارك مانند مقالات مجلات یا نشر الكترونیكی، نمایه‌سازی ماشینی ابزاری تكمیل‌كننده می‌باشد. نمایه‌سازی ماشینی نخست عملكرد و نتایج جستجو را افزایش می‌دهد، البته در صورتی كه هزینهء استفاده از نمایه‌ساز در تولید سرعنوان‌های موضوعی را در نظر نگیریم (۱، ص ۳۰۱).
این نتایج باعث می‌شوند كه نمایه‌سازی ماشینی در كتابخانه‌های تخصصی و دانشگاهی مورد پذیرش و استقبال قرار گیرد. به همین علت «كتابخانهء دانشگاه دوسلدورف »(۱۱) بعد از یكسال استفادهء آزمایشی از نمایه‌سازی ماشینی، از تحلیل محتوا براساس فهرست‌های سرعنوان‌های موضوعی صرف‌نظر نمود.
همچنین «كتابخانهء دانشگاه بن »(۱۲) نرم‌افزارهای نمایه‌سازی را برای تحلیل محتوای مقالات مجلات به كار گرفت. همچنین استفاده از نمایه‌سازی ماشینی برای فهرست مشترك طراحی شد كه هنوز از آن استفاده می‌شود.كیفیت نتایج نمایه‌سازی ماشینی بستگی به دو عامل دارد كه عبارت‌اند از:
اولاً محدودهء عملكرد نرم‌افزار نمایه‌سازی و ثانیاً واژگانی كه باید نمایه‌سازی شوند و ثالثاً كیفیت واژه‌نامهء مورد استفاده.
برای نمایه‌سازی داده‌ها در یك كتابخانهء عمومی می‌توان از نرم‌افزارهای مشابه و واژه‌نامه‌های مشابه با آنچه در كتابخانه‌های تخصصی و دانشگاهی مورد استفاده قرار گرفت، بهره جست. با استفاده از نرم‌افزارهای بهسازی می‌توان علاوه بر وحدت‌بخشیدن به كلیدواژه ها و سرعنوان‌های موضوعی و یادداشت توضیحی، با مفاهیم دیگر نیز آن را تكمیل نمود (۱، ص ۳۰۲).
امكاناتی كه نمایه‌سازی ماشینی فراهم می آورد
استفاده از فهرست سرعنوان‌های موضوعی بسیار پرهزینه می‌باشد. بنابراین بسیاری از كتابخانه‌های عمومی از ساخت واژگان كنترل‌شده برای منابع خود صرفنظر می‌كنند، چرا كه هزینه استفاده از واژگان به‌هم‌پیوستهء سرعنوان‌های موضوعی بسیار زیاد می‌باشد. در كتابخانهء دانشگاه «دوسلدوف»، در سمینارهای تخصصی برای استفاده از كلیدواژگان آزاد امتیازاتی قائل شدند؛ گرچه در كتابخانه های عمومی برای تحلیل اطلاعات تخصصی می‌توان از روش سادهء استفاده از سرعنوان‌های موضوعی، بدون صرف‌نظر از واژگان به هم پیوسته, استفاده نمود. برای تحلیل منابع تخصصی در كتابخانه‌‌ها می‌توان در كنار كلیدواژگان كنترل شده، توصیفگرهای كلیدی را نیز به كار برد كه مفاهیم كلیدی موجود در تقریظ كتاب و پیشگفتار یا فهرست مطالب باشند. منابع تخصصی را می‌توان بدین طریق با هزینهء كم‌تر و جستجوی بهینه تحلیل كرد. با استفاده از نمایه‌‌سازی ماشینی، جامعیت بالا می‌رود و مانعیت پایین می‌آید (۱، ص ۳۱۴).
نتیجه
در نمایه‌سازی دستی عامل زمان و مخارج استفاده از نیروی متخصص و موج عظیم اطلاعات فزاینده مطرح است. گرچه از مزیت‌های استفاده از این روش می‌توان به این مطلب اشاره نمود كه یك نمایه‌ساز متخصص و مجرب مطالب یك مدرك را به خوبی درك می‌كند. روش‌های بهینه‌سازی خودكار بیش‌تر از همه مبتنی بر تحلیل تعداد زیادی مدرك و تعداد زیادی لغت می‌باشند و به همین دلیل نباید یك توصیفگر كاملاً مرتبط با موضوع انتخاب نمود. مزیت تمام روش‌های نمایه‌سازی ماشینی,صرفه‌جویی در وقت و یكدستی در انتخاب توصیفگرها می‌باشد و در مقایسه با روش‌های نمایه‌سازی معمول (كلیدواژگان سرعنوان‌های موضوعی) عناوین مرتبط‌تری یافت می‌شود. اما نمایه‌سازی را نمی‌توان جایگزین فهرست‌های موضوعی كرد، بلكه فقط آن را تكمیل می‌كنند. روش نمایه‌سازی به كمك رایانه مزایای نمایه‌سازی دستی و ماشینی را با هم پیوند می‌دهد.با استفاده از نمایه‌سازی ماشینی تحلیل محتوا و بازیابی اطلاعات در كتابخانه بهبود می‌یابد, خصوصاً در فهرست‌نویسی مقالات مجلات یا نشر الكترونیكی. با استفاده از كلیدواژه، بهتر از سرعنوان‌های موضوعی می‌توان به نتیجه دست یافت. استفاده از نمایه‌سازی ماشینی در كتابخانه‌های تخصصی بسیار مفید است، چرا كه بدین ترتیب جامعیت بالا می‌رود و مانعیت پایین می‌آید، اما در كتابخانه‌های عمومی برای اطلاعات تخصصی می‌توان از سرعنوان‌های موضوعی بهره جست.

نوشته: شهرزاد نیاكان
كارشناس ارشد علوم كتابداری و اطلاع‌رسانی

منبع : مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران