منبت کاری ؛ بیان احساس آزاد

منبت کاری هنری است که هر نمونه خوبی از آن بیانگر احساس و اندیشه‌ی پدیدآورش است. یکی از ظرایف صنایع دستی ایران که چونان دیگر انواع این صنعت پر پیشینه، تلفیق بلیغی از هنر و حوصله محسوب می‌شود و دست اندرکاران آن از مواد اولیه ارزان محصولاتی گرانبها با ارزش‌های مصرفی و هنری فوق‌العاده بالا به وجود می‌آورند، منبت کاری است که از گذشته های دور در ایران رواج داشته و علی رغم کم دوام بودن چوب در برابر عوامل جوی، درب کاخ‌ها، صندوقچه‌های روی مقابر، منابر مساجد و ... که از روزگاران قدیم به جا مانده است، دلیل خوبی بر گستردگی این هنر و رونق و رواجش در ادوار مختلف در کشورمان است. منبت کاری، هنری است مشتمل بر حکاکی و کنده کاری بر روی چوب براساس نقشه‌ای دقیق؛ این تعریف اصولی منبت کاری است که در مرحله نخست هیچ خاطره‌ای را زنده نمی‌کند، در حالی که چوب‌های منبت کاری شده، هر کدام نمونه خوبی از احساس و اندیشه پدید آورندگان آن است.
بنا به اسناد و مدارک، منبت کاری در ایران متکی به سابقه‌ای بیش از ۱۵۰ سال است و حتی عده‌ای از محققان به صراحت اظهار نموده اند که قبل از دوره ساسانیان نیز منبت کاری در ایران رواج داشته و دکتر عیسی بهنام درکتاب «صنایع دستی ایران» آغاز منبت کاری را در کشورمان از ابتدای شروع تاریخ می داند، ولی به خاطر عدم مقاومت چوب در برابر رطوبت و عوامل جدی آثاری از دوره های پیش از اسلام به دست نیامده است. قدیمی‌ترین اثر منبت موجود که تاریخ نیمه‌ی اول قرن سوم هجری قمری را دارد، یک لنگه در چوبی متعلق به مسجد جامع عتیق شیراز است که در دوره عمروبن لیث صفاری ساخته شده و دارای زیر سازی از چوب تبریزی است.
نمونه بعدی یک سر در منبت کاری شده از چوب کاج است که مربوط به قرن چهارم هجری است و روی آن با ظرافت کامل، خطوطی کوفی کنده کاری شده است. بعد از ظهور اسلام هنر منبت کاری برای تزئین رحل قرآن، درب و پنجره و منابر مساجد و اماکن متبرکه به کار گرفته شد که نمونه‌های متعددی از آن هم اکنون زینت بخش موزه‌ها و سایر مراکز هنری ایران و کشورهای جهان است. در حال حاضر مهمترین مراکز منبت کاری، شهرهای آباده و گلپایگان است، ضمن آنکه در شهرهای رشت و ارومیه و تهران نیز تا حدودی رواج دارد. همچنین لازم به توضیح است که در شهر گلپایگان نوع خاصی از منبت کاری که به «منبت برجسته» مشهور است، توسط استاد محمود نیکنامی انجام گیرد. مواد اولیه مورد استفاده منبت کاران شامل برخی از انواع چوب نظیر گردو، گلابی، فوفل ونارنج و مواد اولیه مانند لاک الکل، سریشم سرد، روغن بزرک و لاک‌های سلولزی است و ابزار کار را نیز انواع اره، سوهان، چکش، رنده، پرگار، گونیا و مفار تشکیل می‌دهد ضمن آن که فرآورده‌های تولیدی هم شامل انواع قاب عکس،قاب آئینه، جعبه قاشق و چنگال،انواع ظروف، جعبه‌های قرآن و ... است.

منبع : روزنامه تفاهم