چالشی به نام MMS

ورود یک اپراتور به عرصه مخابرات ایران را اگر نتوان به مثابه یک تحول بزرگ اقتصادی به حساب آورد، بی‌تردید باید آن را سرآغاز یک انقلاب اساسی در دیدگاه مردم نسبت به فناوری، و از آن مهم‌تر، نوع رابطه ملت و دولت دانست. تغییر دیدگاه مردم نسبت به مهم‌ترین «طرف مقابل»شان در حیات اجتماعی، یعنی دولت، برای جامعه‌ای که به تدریج در حرکت به سمت دنیای مدرن است توابعی دارد که از جمله آن بروز چالش‌های حساس فکری اجتماعی است؛ در حقیقت در چنین شرایطی شکل پیشین این رابطه همچون پوسته‌ای می‌شکند و شکل تازه‌ای که با دنیای جدید سازگارتر باشد متولد می‌شود. اپراتور دوم تلفن همراه در ایران، با تاثیرگذاری بر نگاه سنتی و ناسازگار با دنیای مدرن، مشکل آفریده شده است. جدیدترین این چالش‌ها، موضوع MMS است که در این نوشتار سعی داریم ضمن بررسی آن، به برخی ریشه‌ها و ابعاد مهم آن بپردازیم.
● تابو می‌شکند
بعد از دوران طولانی که دولت (و در واقع «مخابرات» به وکالت از سوی دولت) نخستین و تنها ارائه‌دهنده خدمات مخابراتی است، و شما برای دریافت یک خط ساده تلفن، گاه ناگزیرید سال‌ها در نوبت بمانید تا مخابرات لطف کند و سیم‌کشی را به محل موردنظر شما هم برساند؛ و زمانی هم که با تاخیر چند ساله نسبت به جهان، تلفن همراه را با نازل‌ترین کیفیت و بالاترین قیمت به صورت قطره‌چکانی عرضه می‌کند و کاربر هم هیچ چاره‌ای و انتخابی ندارد، آن هم در زمانی که در کشورهای پیشرفته، اپراتورها در ازای خدمات بیشتر برای جلب مشتری به رقابتی شدید می‌پردازند و به همراه خط تلفن چندین ماه اینترنت رایگان عرضه می‌کنند، به همراه هر خط تلفن همراه یک گوشی دلخواه هدیه می‌کنند و... سرانحام این تابو شکست و زمانی که اپراتوری جدید ایرانی پای در میدان گذاشت، تازه کاربران فهمیدند که تا به حال چه خدمات بی ارزشی - آن هم با بهایی گزاف– دریافت می‌کرده‌اند و همان تحول در نگاه عمومی جامعه شکل گرفت.
دیگر تصور یک اپراتور انحصاری با شرایط غیرقابل تحمل و قیمت‌های بالا به تدریج تبدیل به یک کمدی می‌شود و جادوی دولت می‌شکند. اپراتور دوم با تکیه به همان اصل، راه موفقیت خود را ترسیم کرد. در این مسیر ارائه دو سرویس GPRS و MMS یک نقطه عطف اساسی را رقم زد. استقبال از این خدمات به ویژه MMS به سرعت به یک پدیده بدل شد و نتیجتا بنا به سنت رایج جامعه ما، از فرصت تبدیل به تهدید شد و در مدت زمانی کوتاه، از سوی دولت به حالت تعلیق درآمد. اما این اتفاق چگونه افتاد؟
مدتی پیش شورای عالی فرهنگی اعلام نمود که به دلایل اجتماعی و ارزشی، محتوای MMSهای ارسالی کاربران اپراتور دوم نیاز به بررسی (همان فیلترینگ) دارد؛ از این اطلاعیه مدت زیادی نگذشته بود که سازمان تنظیم مقررات – که حکم ناظر را بر اپراتورها دارد- اعلام کرد به دلیل عدم وجود قوانین لازم برای سرویس MMS، این سرویس برای مدتی قطع خواهد شد تا آیین‌نامه آن تدوین گردد. می‌توان حدس زد که این اقدام، چه ضربه‌ای بر اپراتور دوم وارد می‌کند، کما اینکه تحولات بازار به خوبی نشان‌دهنده بروز موانعی در راه رشد اپراتور جدید بود.
در این زمینه کارشناسان، ابتدائا حضور شورای عالی انقلاب فرهنگی به این حیطه تخصصی فناوری را به ویژه با توجه به این که اساسا قانون‌گذاری در صلاحیت نهادهای دیگری است، غیرموجه و عجیب ارزیابی کنند، و از سوی دیگر، این اقدام را متضمن نوعی شنود در ارتباطات شهروندان می‌دانند که با نص صریح قانون اساسی ناسازگار است. در هر صورت ارائه این سرویس بنا به گفته سازمان تنظیم مقررات، نهایتا سه ماه به صورت موقت تعطیل خواهد بود تا قوانین و مقررات لازم وضع گردد.
البته آشنایان به فرهنگ و سازوکار مدیریت کشورمان به ویژه در حوزه فناوری به خوبی می‌دانند که مشکل جای دیگری است، و چه بسا این مسئله به ظاهر ساده، مشمول مرور زمان شود و برای ماه‌ها و بلکه سال‌ها به محاق برود و به یک معضل اساسی تبدیل گردد. اما با تحلیل این مسئله و بررسی ریشه‌های احتمالی آن چند واقعیت مهم خودنمایی می‌کند.
● هنر تبدیل «فرصت» به «تهدید»
این عادت دیرینه در کشور ماست که در برخورد با پدیده‌های جدید تکنواوژیک، غالبا یک مسیر عجیب تکرار می‌گردد. پس از سال‌ها استفاده ار تلفن همراه در ایران فقط برای تماس‌های صوتی، یکی دو سالی است که ارسال پیام کوتاه (به صورت متنی) نیز برای کاربران ممکن شده است. در همه جای جهان ارسال پیام کوتاه متنی (یا همان SMS) جاذبه فراوانی بین مردم یافته و آمارها حاکی از استفاده رو به تزاید از این سرویس است. سرویس دیگری که به زودی جای خود را در میان کاربران گشود MMS بود.
در این سرویس که به معنای خدمات ارسال پیام‌های چندرسانه‌ای است، کاربران قادرند برای دیگر مشترکان در شبکه، پیام های صوتی و تصویری از قبیل عکس، موسیقی، و فیلم ارسال کنند و پیداست که چنین سرویسی با استقبال خوب مشتریان مواجه شد. این سرویس هم طبق معمول با تاخیر چند ساله آن هم نه توسط دولت، بلکه به وسیله اپراتور دوم که قصد رقابت جدی در بازار را داشت به صورت محدود ارائه گردید.
بنا به نظر کارشناسان، همین نکته به خوبی گویای ریشه مشکل است، یعنی از آنجا که این سرویس در عمل می‌تواند نوعی «رسانه» تلقی گردد، بنابر این مشمول ممنوعیت ملایم می‌گردد، و به این ترتیب می‌توان حساسیت دولت در گسترش این سرویس را دریافت. البته بدیهی است این نگرش غلط در تاریخ کشورمان بی‌سابقه نیست، نحوه مواجهه با ویدئو و ماهواره (و کمی هم اینترنت) در حقیقت نمونه‌هایی از این تجربه غلط است که همیشه هم با عدم توفیق روبرو شده، و معلوم نیست چرا باز هم اصرار بر تکرار آن دیده می‌شود، و چرا به به جای گسترش یک فناوری و تلاش برای آموزش بهره‌گیری مناسب از آن، همواره راه نفی و منع را می‌پیماییم و هرگز هم این واقعیت را نمی‌پذیریم که در مقابل موج فناوری نمی‌توان با سلاح ممنوعیت ایستاد! با این تفاصیل از نظر برخی کارشناسان، این خدمات جدید در واقع قربانی نگاه کهنه مدیریت ماست که با دید منفی به پدیده‌ها‌ی تازه دنیای تکنولوژی می‌نگرد و سعی در تکذیب و مقابله با آن دارد، و نهایتا یک فرصت با ارزش برای پیشرفت کشور را تبدیل به یک معضل پیچیده و یک تهدید می‌کند!
● «دوپینگ» در رقابت
عده‌ای از کارشناسان علاقه‌مندند موضوع مورد بحث ما را از زاویه‌ای دیگر تماشا کنند. از دید این صاحب‌نظران، آنچه بر سر سرویس MMS آمده، در حقیقت ابعاد دیگری نیز دارد، از جمله این که ورود اپراتور دوم تلفن همراه، توانسته نظم و قواعد کهنه حاکم بر بازار این کالا در ایران را دستخوش تغییراتی کند، به این ترتیب که قدرت مخابرات به عنوان صاحب بلامنازع در این بازار، به تدریج در حال زوال است و اتوریته‌اش در حال کم‌سو شدن، و طبیعی است که منافع اقتصادی مورد تهدید قرار می‌گیرد و باید به سرعت شاهد واکنشی متقابل باشیم.
این کارشناسان برای دیدگاه خود البته مستنداتی هم دارند، به گفته ایشان مهم‌ترین شاهد مدعا این است که در اطلاعیه شورای عالی انقلاب فرهنگی، به نامه و درخواست وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات استناد شده است، و این موضوع نشان‌دهنده این واقعیت است که وزارت مذکور (و در حقیقت مخابرات) زمینه چنین اقدامی را با گزارش خود فراهم نموده‌اند. با فرض صحت این موضوع، می‌توان دید که اپراتور اول (مخابرات) به جای رعایت قواعد رقابت سالم و عادلانه، از رانت‌های خود در ساختار دولتی بهره برده و توانسته با ایجاد مانع در مسیر رقیب، عقب‌ماندگی خود را در این صحنه به ترتیبی جبران نماید.
● همه سرویس‌های تلفن همراه
MMS تنها سرویسی نیست که کاربران تلفن همراه ایران هنوز به خوبی آن را لمس نکرده‌اند؛ سرویس‌های متنوع و بیشتری نیز به میدان آمده‌اند که هر اپراتور معتبر در دنیا، باید ارائه دهنده همه آنها باشد؛ از آن جمله است سرویس اتصال به اینترنت. امروز در دنیا کاربران به سهولت از طریق تلفن همراه خود امکان خواندن و نوشتن ایمیل دارند، و نیز می‌توانند به گشت‌وگذار در اینترنت بپردازند. در حقیقت ایده‌ای در حال تحقق است که مطابق آن، تلفن همراه از یک وسیله صرفا «ارتباطی» تبدیل به ابزاری می‌شود که اغلب کارهای جاری و روزمره از طریق آن انجام خواهد گرفت؛ امور مالی و بانکی، اطلاع از زمان حرکت قطار و هواپیما، دریافت آخرین اخبار و اطلاعات، اوضاع جوی، راهنمای مسیریابی و اوضاع ترافیک، خریدو‌فروش، گشت‌وگذار در اینترنت، ارسال و دریافت ایمیل، دریافت تبلیغات، همه و همه بخشی از امکانات این وسیله است، به ویژه که با توانمندتر شدن گوشی‌ها، عملا این ابزار به یک «کامپیوتر همراه کوچک» نیز بدل می‌گردد. این در حقیقت چکیده نگاهی است که دنیای پیشرفته به این ابزار دارد، و مطابق آن باید از کوچک‌ترین امکانات بالقوه آن نیز برای توسعه اقتصادی و اجتماعی بهره برد. اما ما در کجا ایستاده‌ایم؟

محمود اروج‌زاده

منبع : پایگاه اطلاع رسانی ITanalyze