شوک صعود و نزول قیمت نفت

قیمت نفت مسیر کاهش را در پیش گرفته است. اتفاقی که آسیب‌شناسی آن به وضوح نشان می‌دهد که ریشه در افزایش سریع و غیرقابل پیش‌بینی قیمت نفت دارد. روند افزایش قیمت نفت که در ماه‌های ژانویه تا جولای سال جاری میلادی رخ داد رکورد ۱۴۷ دلاری قیمت را در تاریخ بازارهای نفت جهان به ثبت رساند علل مختلفی داشت که عمده‌ترین آن ورود بیش از ۶۵ میلیارد دلار پول در بازارهای پاینده کالاهای مختلف به خصوص نفت بود. این رقم ۲۰ برابر موجودی نقدی بازارهای یاد شده در سال‌های قبل بود و افزایش قیمت را به دنبال داشت. این افزایش قیمت منحصر به بازارهای جهانی نفت نبود که رشد فزاینده قیمت‌ها در روزهایی که قیمت نقت بالا رفت در بازارهای دیگری چون کالاهای کشاورزی از جمله ذرت و نیز آهن و فلزات دیگر به وضوح مشهود بود. برای حل این بحران که مسوولان در غرب آن را بورس‌بازی می‌نامیدند تمهیدات مختلفی اندیشیده شد. از جمله اینکه ضمن تجدیدنظر در قوانین فرآیند ورود و خروج پول به بازارهای کاغذی نفت دشوار شد.
سیر تاریخی جریان افزایش قیمت نفت نشانگر آن است که بروز موجی نگرانی در مورد رکود اقتصادی در جهان و پیش‌بینی کاهش تقاضای نفت توسط موسسات معتبر به‌ویژه اوپک ورق برگشت و جو بازار معکوس شد. بار دیگر این اتفاق نیز نه‌تنها در بازار نفت که در بازار سایر کالاهایی که افزایش قیمت را تجربه کرده بودند، همه‌گیر شد و میلیاردها دلار پول تزریق‌شده به این بازارها خارج شد. این فرآیند زمینه کاهش ۳۵ درصدی قیمت نفت را طی دو ماه فراهم کرد. فرآیند افزایش و کاهش قیمت نفت در این بازه زمانی کوتاه حکایت از آن دارد که عرضه و تقاضا را نباید عاملی تعیین‌کننده در موج افزایش و کاهش شدید قیمت نفت به حساب آورد. اوپک در زمان رشد فزاینده قیمت‌ها به منظور کنترل قیمت‌ها اقدام به بالابردن سقف تولید خود کرد اما این تجربه موفق نبود. در همان روزی که اوپک میزان تولید را افزایش داد موج افزایش قیمت نفت بیش از پیش بر بازار حاکم شد. امروز نیز در شرایطی که قیمت‌ها در سراشیبی سقوط قرار گرفته است بار دیگر اوپک سطح تولید را کاهش داده است و بار دیگر نیز شکست این تجربه را به نمایش گذاشت.
زیرا به‌رغم اعمال سیاست‌ کاهش تولید از سوی اوپک باز هم روند کاهش قیمت نفت در جهان ادامه یافته و البته سبد نفتی اوپک بیش از پیش کاهش قیمت را تجربه می‌کند. بنابراین تردیدی نیست که عرضه و تقاضا چنانکه به نظر می‌آید بر وضعیت بازار تاثیرگذار نبوده و بازارهای نفت از قوانین خاص خود پیروی می‌کنند. به نظر می‌رسد با شرایطی که در حال حاضر بر اقتصاد جهان حکمفرماست قیمت‌های نفت به زیر ۹۰ دلار نیز نزول خواهد کرد اما اینکه در چه شرایطی و در چه سطحی بازار ثبات را تجربه کند چندان قابل پیش‌بینی نیست. پیش‌بینی‌های مختلفی در مورد قیمت‌ ۷۰ یا ۸۵ دلاری نفت عنوان شده است اما بازی‌های بازار با این سطح دقت اصلا قابل پیش‌بینی نیست. اگرچه تاثیر افزایش و کاهش قیمت نفت را بر اقتصاد وابسته به نفت بسیاری از کشورها از جمله ایران نباید از نظر دور داشت اما نکته قابل توجه اینکه فرآیند افزایش و کاهش قیمت نفت چنان سریع به وقوع پیوست و تغییرات شرایط بازار آنقدر شتاب‌زده بود که به نظر نمی‌رسد اثری ماندگار را در کوتاه‌مدت بر اقتصاد کشور داشته باشد. اما نکته مسلم آنکه این فرآیند افزایش و کاهش قیت نفت و به تبع آن صعود و نزول درآمدهای نفتی در کشور قطعا بر سطح توقعات از اقتصاد کشور و برنامه‌‌ریزی‌های اقتصادی تاثیری شگرف خواهد داشت. بودجه‌های سنواتی براساس قیمتی تعریف‌شده از نفت تدوین می‌شود. به‌رغم آنکه مازاد این سقف درآمد در صندوق ذخیره ارزی محفوظ می‌ماند و یا از حجم ذخایر ارزی کشور کاسته می‌شود اما قطعا فرآیند برنامه‌ریزی‌های اقتصادی را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

نرسی قربان

منبع : روزنامه کارگزاران