مدیریت قبیلگی و مدیریت مدنی

اسلام در روزگاری پدیدار شد که سراسر جزیرةالعرب در زیر حکومت قبایل، دوران سختی را می‌گذرانید، فرهنگ قبیله آداب و رسومی را بر مردم تحمیل کرده بود که مردم در زیر بار آنها توان حرکت، و رسیدن به رشد و تعالی و مقصد انسانی را نداشتند. امیرالمؤمین اوضاع عرب را در هنگام بعثت پیامبر چنین تصویر می‌کند: ”دارای بدترین آئین و در بدترین سرزمین، در میان سنگستانی ناهموار، و مارهای کری زهردار به‌سر می‌بردید، آبی تیره می‌نوشیدید و خوراکی ناگوار می‌خوردید، پیوسته خون یکدیگر را می‌ریختید، و پیوند خویشی را می‌بریدید. بت‌ها همه جا در میان شما برپا، و گناهان سرتاسر زندگیتان را در خورد فرو برده بود.“
پیامبر گرامی به منظور آزادکردن بشریت از قید و بندهای فرهنگ قبیله، و بردن انسان‌ها به مرحلهٔ تمدن، و فرا بردن خرد در گسترهٔ فرهنگ تکاملی انسانی، تصمیم به هجرت گرفت؛ زیرا ساختار قبیله در سراسر شبه‌جزیره و به‌ویژه در مکهٔ قبیلگی ـ سوداگری، هیچ‌گونه تحولی را بر نمی‌تافت. مقصد هجرت یثرب یعنی شهری بود که قرن‌ها دو فرهنگ باستانی سبائی و بنی‌اسرائیلی را تجربه کرده بود، اما آن دو فرهنگ نیز تحت‌تأثیر قبایل قرار گرفته نتوانسته بود تمدنی انسانی در آن سرزمین ایجاد کند، یا می‌توان گفت که در روند تکاملی بشریت، به فرسودگی و تباهی افتاده نمی‌توانستند پاسخگوی نیاز انسان‌ها باشند.

سیدمحمدمهدی جعفری

منبع : معاونت پژوهشی دانشگاه شیراز