چاقی بچه‌ها چرا و به چه قیمت؟

طی سال‌های اخیر چاقی در بچه‌ها به قدری شایع شده كه به عقیده بسیاری از صاحب نظران به حد اپیدمی رسیده است. طبق برخی آمار، حدود ۱۱ درصد از كودكان در حال حاضر دچار اضافه وزن و چاقی هستند. اگر با این چاقی‌ در دوران كودكی و نوجوانی به درستی برخورد نشود، ادامه پیدا می‌كند و باعث بروز چاقی در دوره بزرگسالی می‌شود كه با عوارض متعدد همراه است.
متاسفانه از سال ۱۹۷۰ به بعد باوجود آگاهی از خطرات چاقی در دوران كودكی، شیوع این مشكل نه تنها كم نشده بلكه روزبه‌روز بیشتر هم شده است و اگرچه بیشتر كشورهای پیشرفته با این مشكل دست به گریبان هستند اما به نظر می‌رسد در جوامعی مثل جامعه ما و دیگر كشورهای حوزه مدیترانه و خاورمیانه هم این معضل روبه گسترش است.
جالب است بدانید طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال ۱۹۹۸، كشور ما از نظر میزان شیوع چاقی اطفال در جهان بین ۷ كشور نخست قرار داشت كه جای تاسف و نگرانی است. با توجه به اینكه وجود چاقی در دوران كودكی و نوجوانی می‌تواند با اثرات مخرب بسیاری بر وضعیت جسمی و روحی فرد همراه باشد، باید توجه به وضعیت وزن و جثه كودكان بسیار بیشتر از قبل باشد.
وجود چاقی می‌تواند كودكان را در آینده و در دوران بزرگسالی مستعد ابتلا‌ به بیماری‌هایی نظیر فشار خون بالا،‌ دیابت، چربی خون و حتی ناباروری كند. حتی‌ احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی - عروقی و گوارشی نیز در این بچه‌ها بیشتر از دیگران خواهد بود. به طور كلی احتمال مرگ و میر در افراد چاق به مراتب بیشتر از هم‌سن و سالان لاغر آنهاست.
● كوچولو چرا گرد شده‌ای؟
برعكس بزرگسالان كه برای آنها طبقه بندی‌های دقیقی در مورد چاقی وجود دارد، هنوز در مورد چاقی اطفال طبقه‌بندی كاملی مورد قبول همگان واقع نشده است. برخی متخصصان اظهار كرده‌اند اگر میزان چربی بدن كودك در مورد پسربچه‌ها بیش از ۲۵ درصد و در مورد دختر بچه‌ها بیش از ۳۰ درصد از وزن بچه باشد، می‌توان در مورد وی از اصطلاح چاقی استفاده كرد.
برخی از پژوهشگران اروپایی هم توصیه كرده‌اند از همان واحد معروفی كه در مورد چاقی‌ بزرگسالان استفاده می‌شود یعنی شاخص توده بدنی، برای بچه‌ها هم استفاده شود. این شاخص در اصل حاصل تقسیم وزن فرد (به واحد كیلوگرم) بر توان دوم قد فرد (به واحد متر) است. مثلا اگر قد كودك شما معادل ۱۲۰ سانتیمتر است (برابر با ۱/۲ متر) توان دوم قد او برابر با ۱/۴۴ می‌شود. اگر وزن این كودك معادل ۲۸/۵ كیلوگرم باشد، شاخص توده بدنی این كودك حدود ۲۰ خواهد بود. به هر حال همه این سیستم‌های طبقه‌بندی اگرچه در بزرگسالان مفید بوده‌اند اما در بچه‌ها موفقیت چندانی نداشته‌اند. پس باید قبول كرد كه حداقل فعلا در تعریف یك كوچولوی تپل‌مپل كمی مشكل داریم.
● ژنتیك سوار بر پرخوری
اگرچه هنوز علت دقیق چاقی مشخص نشده است اما این نكته مورد توافق است، وقتی چاقی بروز می‌كند كه میزان دریافت انرژی از طریق غذاها بیش از میزان مصرف مواد غذایی باشد. در اصل باید یك عدم تعادل بین میزان دریافت و میزان مصرف انرژی در بدن وجود داشته باشد. برای بروز این عدم تعادل هم علل بسیار متفاوتی وجود دارند و تنها یك عامل را نمی‌توان مقصر دانست. مثل همه مشكلات جسمانی دیگر، در مورد چاقی هم پای ژنتیك به میان كشیده شده است. اگرچه به نظر می‌رسد كه عوامل ژنتیكی در استعداد یك كودك به چاقی بسیار با‌اهمیت هستند اما احتمالا عوامل محیطی، نحوه زندگی و ساختار فرهنگی و تربیتی كودك نقش اصلی را بر عهده دارند. البته در تعداد كمی از كودكان این بیماری‌ها طیف وسیعی دارند اما كمبود‌های هورمونی (مثل كمبود هورمون رشد و هورمون تیروئید) و نیز مصرف برخی از داروها (نظیر كورتون‌ها) از مهم‌ترین آنها هستند. به هر حال همان‌طور كه گفته شد این موارد چندان شایع نیستند و در اكثر موارد چاقی تنها از سوار شدن عوامل محیطی نامناسبی نظیر رژیم غذایی نامناسب و بی‌تحركی بر روی استعداد ژنتیكی ناشی می‌شوند.
● ساندویچ و پیتزا،هورا
طی سال‌های گذشته در بسیاری از جوامع، غذا تغییر چهره‌ داده است. برخلاف گذشته كه غذا در اصل منبع تغذیه افراد و رفع نیازهای جسمانی آنها بود، در سال‌های اخیر جنبه تفریحی نیز پیدا كرده است. شاید دلیل این تغییر نقش، ارزانتر شدن مواد غذایی نسبت به دهه‌های گذشته باشد، به‌ طوری كه در دهه‌های اخیر غذاها نقش تفریح پیدا كرده‌اند و تنها علت غذا خوردن، دیگر گرسنگی نیست.
بسیاری از این غذاهای لذیذ و تفریحی، پرانرژی اما فاقد مواد مغذی مناسب هستند. به‌ طور مثال اگر قرار باشد انرژی حاصل از مصرف یك غذای چرب و نرم بچه‌گانه در یك رستوران شیك (معمولا معادل ۸۰۰ كیلوكالری انرژی) سوزانده شود، این كودك باید چیزی حدود یك تا دو ساعت فعالیت ورزشی شدید داشته باشد. در سال‌های اخیر چنین وعده‌های غذایی چرب و نرم و اشتها‌آوری بدون توجه به عوارض و خطرات آنها مصرف می‌شوند. فقط برای اطمینان از گفته‌های ما كافی است كه شب‌ها سری به رستوران‌های بزرگ شهر بزنید تا ازدحام جمعیت را ببینید.
● چربی‌های بدنام
ما عادت كرده‌ایم علت چاقی را به گردن چربی‌ها بیندازیم. فكر می‌كنیم وقتی چاق می‌شویم كه چربی و روغن و كره بخوریم. اما دانشمندان چندان با این عقاید موافق نیستند و معتقدند آمارها خلاف این را نشان می‌دهند. فاصله سال‌های ۱۹۷۱ تا ۱۹۹۹ را در نظر بگیرید، طی این سال‌ها میزان چربی در غذای اطفال از ۳۶ درصد در سال ۱۹۷۱ به ۳۲ درصد در سال ۱۹۹۹ كاهش پیدا كرده است. پس همه چیز هم تقصیر این چربی‌ها نیست و بیشتر باید به میزان انرژی كلی حاصل از آن غذا دقت كنیم. همچنین املاح موجود در غذا هم ممكن است مهم باشند.
بررسی‌ها نشان می‌دهند اگر میزان كلسیم موجود در غذا در حد متعادل باشد، از رسوب چربی در بدن جلوگیری می‌كند. اما طی دهه‌های گذشته میزان مصرف نوشابه‌ها به طور چشمگیری افزایش پیدا كرده است. این مایعات كه هیچگونه ماده مغذی مفیدی در خود ندارند، به راحتی حجم زیادی كالری را وارد بدن كودك می‌كنند و با توجه به مزه و جذابیت‌های خاص آنها به طور قابل توجهی جای مصرف مایعات مفیدی مثل شیر را در رژیم غذایی بچه‌ها می‌گیرند. شاید یكی از دلایل اصلی چاقی طی سال‌های گذشته، افزایش مصرف این مواد باشد.
● تلویزیون‌ها خاموش، بچه‌ها روشن!
تقریبا همه پژوهشگران با این نظریه موافقند كه كاهش سطح فعالیت‌های بدنی می‌تواند در هر سنی باعث چاقی و استعداد به اضافه وزن كودك بشود. علت كاهش فعالیت‌های بدنی هم بسیار متفاوت است. برنامه‌های جذاب تلویزیون و بازی‌‌های سرگرم كننده كامپیوتری از مهم‌ترین این علل هستند. البته شاید تا حدودی این مسئله تقصیر والدین هم باشد.
مطالعات نشان داده‌اند، والدین بیشتر دوست دارند كه كودكانشان به جای بازی و ورزش در فضاهای بیرون از خانه، در خانه و جلوی چشمان آنها آرام و ساكت بنشینند و تلویزیون نگاه كنند. مسلما در این شرایط مراقبت از این كودك آرام، بی‌سروصدا و بی‌تحرك به مراتب راحت‌تر است. اما این پدر و مادرها نمی دانند كه با این رفتار علاوه بر افزایش خطر افسردگی و دیگر اختلالات روانی، كودك مظلوم خود را مستعد چاقی هم می‌كنند. به هر حال باید اكیدا توصیه كرد كه یكی از مهم‌ترین اقدامات در پیشگیری و درمان چاقی‌های اطفال، تحریك كودكان به انجام ورزش و فعالیت‌های بدنی است.
● پیشگیری از چاقی اطفال
این جمله را حتما بارها شنید‌ه‌اید: پیشگیری بهتر از درمان است. در مورد چاقی هم همین مطلب صدق می‌كند. اما پیشگیری از چاقی بهتر است از چه زمانی شروع شود؟
اكثر پژوهشگران معتقدند بهترین سن برای پیشگیری از چاقی همین دوران كودكی است. كاهش وزن در بزرگسالان بسیار سخت است و چربی‌های افراد بزرگسال نسبت به آب شدن مقاومت می‌كنند. اما لاغر شدن و كاهش وزن در بچه‌ها بسیار راحت‌تر است. برای پیشگیری از چاق شدن كودكان چند نكته زیر حائز اهمیت هستند:
▪ از فعالیت‌های جسمانی كودكان خودداری نكنید. آنها را به بازی و ورزش تشویق كنید.
▪ از سرگرم كردن و آرام كردن كودكان با تلویزیون و بازی‌های كامپیوتری زیاد برای راحت‌تر شدن خودتان استفاده نكنید.
▪ نوشابه و تنقلاتی از این قبیل را به راحتی در اختیار بچه‌ها قرار ندهید. شیر جایگزین مناسبی برای نوشابه‌هاست.

دكترعلی حسینی

منبع : روزنامه سلامت