مهندسی ارزش

● معرفی مهندسی ارزش
مهندسی ارزش۱، تلاشی است سازمان یافته كه با هدف بررسی و تحلیل تمام فعالیت‌های یك طرح، از زمان شكل‌گیری تفكر اولیه تا مرحله طراحی، اجرا، راه‌اندازی و بهره‌برداری انجام می‌شود. این روش، یكی از كارامدترین و مهم‌ترین روش‌های اقتصادی در عرصه فعالیت‌های مهندسی، شناخته شده است. مهندسی ارزش در چارچوب مدیریت پروژه، ضمن توجه به تمام اجزای طرح، هیچ بخشی از كار را قطعی و مسلم نمی‌داند. هدف مهندسی ارزش، زمان كمتر برای رسیدن به مرحله بهره‌برداری بدون افزودن برهزینه‌ها یا كاستن از كیفیت كار است.
افزایش مستمر هزینه‌های اجرایی و توسعه روزافزون فناوری، حذف آن بخش از هزینه‌ها را كه نقشی در ارتقای كیفیت ندارند و از لحاظ اجرایی نیز غیرضروری تلقی می‌شوند، الزامی ساخته است. به كارگیری مهندسی ارزش در پروژه‌های اجرایی، با توجه به پیچیدگی كارها بویژه در طرح‌های بزرگ اجرایی، می‌تواند به ابزار بی‌چون و چرای مدیریت كنترل هزینه‌ها تبدیل شود. هدف این روش، از میان برداشتن یا اصلاح هر چیزی است كه بدون اینكه آسیبی به كاركردهای اصلی و اساسی طرح وارد آید، موجب تحمیل هزینه‌های غیرضروری می‌شود. مهندسی ارزش، مجموعه‌ای متشكل از چندین روش فنی است كه با بازنگری و تحلیل اجزای كار، می‌تواند اجرای كامل طرح را با كمترین هزینه و زمان تحقق بخشد. هزینه طرح در این مقوله نه فقط هزینه‌های طراحی و اجرا بلكه هزینه‌های مالكیت شامل: بهره‌برداری، تعمیر ونگهداری وهزینه‌های مصرف در سراسر دوره عمر مفید طرح را نیز شامل می‌شود.
روش‌های مهندسی ارزش می‌توانند موجب اصلاح و ارتقای كیفیت فرایندهای تولید صنعتی و انجام طراحی‌های جدید در هر مرحله از یك پروژه اجرایی شوند. برخلاف آنچه كه در صنایع تولیدی مرسوم است و براساس آن می‌توان یك روش اصلاحی را همواره در مراحل بعدی تولید محصولی خاص اجرا كرد، در پروژه‌های ساختمانی كه هر سازه دارای شرایطی ویژه است، حدود به‌كارگیری یك روش اصلاحی مهندسی ارزش، محدود به همان پروژه است. گذشته از این، امكانات صرفه‌جویی در هزینه‌های یك پروژه اجرایی نیز در مراحل مختلف آن، تفاوت‌های بسیاری پیدا می‌كند. گرچه روش مهندسی ارزش را می‌توان در تمام مراحل هر پروژه اجرایی به كار گرفت، اما بیشترین مزایای آن زمانی حاصل می‌شود كه در نخستین مراحل برنامه‌ریزی و طراحی به كار گرفته شود. نوآوری و جنبه‌های كاربردی مهندسی ارزش، این روش را از روش‌های سنتی و متعارف كاهش هزینه‌ها، متمایز می‌كند. روش‌های سنتی كاهش هزینه‌ها، عموماً از تجربیات گذشته، نگرش‌ها و عاداتی كه جنبه تكرار به خود گرفته است، تبعیت می‌كند و اثری از خلاقیت در آنها دیده نمی‌شود. مهندسی ارزش، گردآوری اطلاعات، شناسایی عرصه‌های مشكل‌دار، پیشنهاد و تدوین روش‌ها و طرح‌های ابتكاری، پرورش اندیشه‌های نو و تلفیق همه‌جانبه دیدگاه‌هایی را كه قرار است توصیه شود، مطرح می‌سازد.
از ۱۹۶۱ كه «لارنس مایلز» در كتاب «روش‌های فنی تحلیل و مهندسی ارزش» تحلیل ارزش را همچون دید‌گاهی خلاق و سازمان‌یافته برای شناسایی و حذف هزینه‌های غیر‌ضروری تعریف كرد، تا ۱۹۹۵ كه «ساكسنا و كریشنان» كتاب «مهندسی ارزش در مدیریت پروژه» را منتشر كردند، مهندسی ارزش به صورت روشی فنی پذیرفته شده در فعالیت‌های طراحی و اجرایی بیشتر كشورها، تثبیت شده و رسمیت یافت، به طوری كه بسیاری از دست‌اندركاران عرصه‌های اجرایی بویژه طراحان، پیمانكاران و كارفرمایان، با مفاهیم و روش‌های فنی مهندسی ارزش آشنا شدند.
● سیر تاریخی مهندسی ارزش
تحلیل ارزش به صورت روش فنی ویژه، در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم صورت گرفت. كار طراحی و تدوین این روش به دستور «هری ارلیكر» معاون فنی بخش خرید‌های شركت جنرال‌الكتریك آغاز شد. وی معتقد بود برخی مواد و مصالح و طرح‌های جایگزین كه به طور ضروری و به علت كمبود‌های زمان جنگ به كار گرفته می‌شدند، دارای عملكرد بهتر با هزینه‌های كمتر بودند. به دستور او، به منظور ارتقای كارایی تولید از طریق تامین مواد، مصالح و روش‌های جایگزین برای مواد و مصالح پرهزینه، كوشش همه جانبه‌ای به عمل آمد. در ۱۹۴۷ این وظیفه به عهده «لارنس مایلز» مهندس ارشد شركت جنرال‌الكتریك محول شد. مایلز در مورد روش‌ها و فنون موجود به پژوهش پرداخت و از برخی روش‌های مرسوم به صورت تلفیقی با روش مرحله به مرحله خویش برای تحلیل ارزش بهره گرفت. مایلز كه مبتكر و بنیانگذار مهندسی ارزش به شمار می‌رود، روشی رسمی را به اجرا درآورد كه درجریان آن، چندین گروه از كاركنان، عملكرد محصولات تولیدی شركت جنرال‌الكتریك را بررسی می‌كردند. آنان به اتكای روش‌های خلاق گروهی و بدون افت كارایی محصول، تغییراتی در محصولات شركت به‌وجود آوردند وهزینه‌های تولید را كاهش دادند. روش تحلیل ارزش به عنوان استاندارد در جنرال‌الكتریك پذیرفته شد و به تدریج شركت‌های دیگر و برخی سازمان‌های دولتی نیز این روش جدید را به عنوان ابزاری برای كاستن از هزینه‌های خود به كار بستند. روش جدید، همان مهندسی ارزش بود كه گرچه تازگی نداشت، اما در واقع نوعی بهره‌گیری از فلسفه نگرش عملكردی و كاری نو بود.
در ۱۹۵۴ دفتر كشتی‌سازی نیروی دریایی، در ۱۹۵۶ ستاد مهندسی ارتش و در ۱۹۶۱ نیروی هوایی امریكا، پس از به‌كارگیری روش تحلیل ارزش و نتیجه‌بخشی آن در كاهش هزینه‌ها، به امكانات و توانایی‌های بالقوه آن علاقه‌مند شدند. در این مرحله، عنوان «تحلیل ارزش» به منظور تاكید بر جبنه‌های مهندسی، به «مهندسی ارزش» تغییر یافت. در ۱۹۶۲ مك‌نامارا وزیر دفاع امریكا، حیثیت و اعتبار خود را ناشی از به‌كارگیری مهندسی ارزش دانست.
مهندسی ارزش، به عنصر اصلی كاهش هزینه‌های دفاعی امریكا تبدیل شد. مك‌نامارا حركتی بزرگ در طراحی و اجرای سیستم‌های برنامه‌ریزی متكی بر شبكه روش‌های فنی ارزشیابی و بازنگری برنامه و روش مسیر بحرانی ایجاد كرد و دستور داد تا این روش‌ها در تمام برنامه‌ریزی‌ها و طراحی‌های وزارت دفاع، لحاظ شود.
پیش از آغاز استفاده از مهندسی ارزش در آیین‌نامه تداركات نیروهای مسلح امریكا، كاربرد آن در عرصه ساختمان و كارهای اجرایی بسیار اندك و اتفاقی بود. ستاد مهندسی ارتش امریكا در نخستین دهه كاربرد مهندسی ارزش، حدود ۲۰۰ میلیون دلار صرفه‌جویی كرد كه بخش عمده آن نتیجه ارزیابی دوباره پروژه‌های اصلی توسط خود ستاد بود. در همین دوره، بیش از ۲۲۰۰ پیمانكار برای كاستن از هزینه‌ها به كمك مهندسی ارزش پیشنهادهایی ارائه كردند كه ۱۴۰۰ مورد آن پذیرفته و به ۷ میلیون دلار صرفه‌جویی منجر شد.
صنعت ساختمان تا ۱۹۷۲، تا حدودی به مهندسی ارزش توجه كرده بود. در ۱۹۷۲ دوازدهمین كنفرانس سالانه «انجمن امریكایی مهندسان ارزش» (sive) بر به‌كارگیری تحلیل ارزش در صنعت ساختمان تأكید كرد. در سیزدهمین كنفرانس كه در شیكاگو برگزار شد، افزون‌بر نیمی از حاضران را معماران، مهندسان و پیمانكاران تشكیل می‌دادند. انجمن زمین‌شناسی امریكا در مارس ۱۹۷۲ اعلام كرد شرایط مربوط به مهندسی ارزش در اغلب قرار‌دادهای معماری، مهندسی و مدیریت اجرا، گنجانده شده است. در ۱۹۷۴ به دعوت انجمن زمین‌شناسی امریكا «شورای سراسری مدیریت ارزش» به منظور توسعه و هماهنگ‌سازی كوشش‌های مربوط به مهندسی ارزش، تأسیس شد.
● تعاریف وتوصیف‌های مرتبط با مهندسی ارزش
▪ مهندسی ارزش را بازنگری خلاق و سازمان‌یافته ارزش‌ها و هزینه‌ها به منظور بیشینه كردن شاخص ارزش تعریف كرده‌اند.
▪ هدف مهندسی ارزش، از میان برداشتن یا اصلاح هر عاملی است كه موجب تحمیل هزینه‌های غیرضروری می‌شود، بی‌آنكه آسیبی به كاركردهای اصلی و اساسی سیستم وارد آید. دستور كار مهندسی ارزش، بهبود مداوم طراحی و اجراست.
▪ مهندسی ارزش، صرفاً برنامه‌ای برای كاهش هزینه‌ها نیست بلكه روشی برای حداكثركردن ارزش طرح‌هاست زیرا در بعضی موارد، كارفرما خواستار سهولت بهره‌برداری و كاهش هزینه‌ها به قیمت افزایش هزینه‌های مطالعاتی، طراحی و ساخت است.
▪ مهندسی ارزش، از طریق بررسی دقیق كاركرد اجزا و یافتن روش‌هایی جدید‌تر و بهتر، به انجام دادن بهتر كارها كمك می‌كند.
▪ مهندسی ارزش، تكنیكی مؤثر برای كاهش هزینه‌ها، افزایش سودآوری و بهره‌وری، بهبود كیفیت بدون كاستن از جاذبه‌های ظاهری و جلوگیری از تاثیر سوء بر محیط‌زیست است.
▪ مهندسی ارزش، به كارفرما اطمینان می‌دهد كه پروژه‌ها می‌توانند با بازدهی بیشتری انجام شوند.
▪ روش‌های مهندسی ارزش می‌توانند موجب اصلاح و ارتقای كیفیت محصولات، روش‌ها و فرایندهای تولید و انجام طراحی‌های جدید در هر مرحله از مراحل اجرایی یك پروژه شوند.
▪ مهندسی ارزش یا تحلیل ارزش، نوعی تكنولوژی مدیریتی است كه درپی برقراری توازن عملی میان هزینه، قابلیت اطمینان و عملكرد در یك محصول/خدمت، پروژه، فرایند یا اجزای هریك از آنهاست.
● توصیه‌های مهندسی ارزش
▪ هزینه‌های تمام طول عمر پروژه را مدنظر قرار دهید، نه فقط مقاطعی از آن را
▪ شاخص ارزش(كاركرد به هزینه) سیستم یا زیرسیستم مورد نظر را بالا ببرید
▪ تاثیر هر پیشنهاد مهندسی ارزش را در صورت پاسخگویی به عملكرد از نقطه‌نظر زمان، هزینه و كیفیت، تحلیل و گزارش كنید
▪ در برنامه‌های مهندسی ارزش، نیازهای تصریح شده، تلویحی و تكوینی را مورد توجه قرار دهید
▪ برای خلاقیت ذهنی طرف‌های ذیربط و ذینفع احترام قائل شوید و برای بروز آن، فضایی مناسب ایجاد كنید
▪ رای نهایی از آن كارفرماست، آن را بپذیرید
▪ مهندسی ارزش می‌تواند حلال مشكلات باشد، به این شرط كه از طریق نظام طراحی، منسجم و تحت كنترل باشد و با مستندات شفاف و یكپارچه‌ای پشتیبانی شود
▪ به‌كارگیری مهندسی ارزش با استفاده از تحلیل كاركرد عوامل و محصولات، معمولا توسط گروهی آموزش‌دیده و متخصص به نام گروه مهندسی ارزش صورت می‌گیرد
▪ گروه مهندسی ارزش، مستقل از گروه طراحی است
▪ متخصصین مهندسی ارزش، در زمینه تحلیل پروژه‌ها از دیدگاه هزینه/ كاركرد آموزش دیده‌اند
▪ گروه مهندسی ارزش با استفاده از دیدگاه هزینه/ كاركرد، در پی آن دسته از گزینه‌های طراحی است كه واجد بهبود در زمینه عملكرد، هزینه‌های ساخت و برپایی و هزینه‌های طول عمر پروژه باشند
▪ گروه مهندسی ارزش، نقطه نظرات خود را در زمینه بهبود روش‌های ساخت یا زمانبندی اجرا كه به نوبه خود بر بهینه‌سازی بهره‌برداری و تعمیر و نگهداری تاثیر دارند، به كارفرما ارائه می‌دهد
● سیر تاریخی مهندسی ارزش
چهاردهمین اجلاس «انجمن امریكایی مهندسان ارزش» كه در۱۹۷۳ به تشریح دستاوردهای مهندسی ارزش پرداخت، مشخص ساخت كه به ازای هر یك دلار سرمایه‌گذاری برای اجرای مهندسی ارزش، حدود ۵۳/۴ دلار صرفه‌جویی در هزینه‌های اجرایی به دست آمده است. از زمان به‌كارگیری مهندسی ارزش در امریكا تا ۱۹۷۳ معادل ۸/۱ میلیارد دلار صرفه‌جویی شده است. این صرفه‌جویی تا ۱۹۸۹ به بیش از ۳/۴ میلیارد دلار افزایش یافته و بازده این شیوه از ۱۹۷۳ تا ۱۹۹۵ برای هر یك دلار هزینه سرمایه‌گذاری شده، مبلغی حدود ۱۵ تا ۳۰ دلار بوده است.
آنچه از تجربیات اجرای مهندسی ارزش تاكنون حاصل شده است، كشف و تدوین برخی مفاهیم و اصول بنیادی است كه اساس رشد و تكامل روش‌های مهندسی ارزش قرار گرفته است. این اصول بنیادی عبارتند از:
۱) بهره‌گیری از كارشناسان چند تخصصی برای اعمال تغییرات
۲) تكمیل تدریجی تغییرات از طریق مطالعه و بررسی عینی كار
۳) بهره‌گیری از منطقی اساسی برای طرح پرسش‌ها
۴) برنامه‌ریزی انجام كار
طی چندین سال، روش‌های فنی مهندسی ارزش همانند عرصه‌های به‌كار‌گیری آن گسترش پیدا كرد. امروزه تحلیل یا مهندسی ارزش، رشته‌ای شناخته شده برای ارتقای ارزش تولیدات یا خدمات به شمار می‌رود. فرایند مهندسی ارزش، فرایندی منطقی وساختاریافته است كه در آن، از یك گروه كارشناس چندتخصصی برای هدف‌های زیر استفاده می‌شود:
۱) انتخاب پروژه یا محصول مناسب برای تحلیل با توجه به زمان صرف شده برای مطالعه
۲) مشخص كردن و اندازه‌گیری ارزش جاری یك پروژه و محصول یا اجزای تشكیل دهنده آن با توجه به عملكردهایی كه نیازها، هدف‌ها و خواست‌های یك پروژه را براورد می‌سازد
۳) تدوین و ارزیابی گزینه‌های جدید برای تخمین یا ارتقای كیفیت بخش‌های وابسته با هزینه كمتر
۴) انطباق گزینه جدید با بهترین راه عملی‌كردن آن
گروه مهندسی ارزش، از طراحان، پیمانكاران، تحلیل‌گران ارزش و كارفرمای یك پروژه اجرایی تشكیل می‌شود. این گروه، گرچه كنار یكدیگر و در پروژه‌ای واحد كار نمی‌كنند، اما از لحاظ موضوع به هم مربوط بوده و با زمینه‌های تخصصی مجموعه نیز آشنایی دارند.
نقش گروه طراحی در به‌كارگیری موفقیت‌آمیز تحلیل ارزش، بسیار مهم است زیرا بیشتر دست‌اندركاران عرصه اجرایی، به‌طور كامل به توانایی مهندسی ارزش پی نبرده و به بهره‌گیری عملی از روش‌های فنی این تحلیل نپرداخته‌ا ند. تحلیل‌گر ارزش، باید راه‌های متعادل‌سازی گروه را دریابد و با آنان همفكری و همدلی كند تا اعضای مجموعه به تفكر مهندسی ارزش نزدیك شوند. تحلیل‌گر ارزش باید با فراهم‌آوردن فرصت لازم برای تك‌تك افراد مجموعه، امكان ارائه دید‌گاه‌های آنان را میسر سازد تا افراد بدون نگرانی از اینكه ممكن است اظهارنظر آنها چندان فنی و عملی نباشد، دید‌گاه‌های خود را مطرح سازند. گاهی، بهترین و ارزان‌ترین راه‌حل‌ها، از پیشنهاد‌ها ودید‌گاه‌هایی حاصل می‌شوند كه به نظر كم‌ارزش و سطحی می‌آیند.
مهندسان مشاور در جریان طراحی و پس از ارائه طرح به سختی می‌پذیرند كه ارزش داوری را كه برای كار خود قایلند ممكن است با روش‌های فنی و عملی كه گروه تحلیل ارزش ارائه می‌دهد، ناسازگاری داشته باشد. حال آنكه مشاور و طراح هر چند كه باید از بیشترین داده‌ها و آمار موجود در طراحی خود استفاده كند، ممكن است به دلایلی، به تمامی اطلاعات مورد نیاز برای تهیه مناسب‌ترین طرح دسترسی نداشته باشد. گذشته از این، بیشترین اشكالات و نارسایی‌های طراحی، در مرحله اجرا یا درواقع مرحله‌ای كه به دلیل شروع جنبه‌های مختلف كاری، عوارض پنهان و ناشناخته آشكار می‌شوند وشرایط جدیدی را به طرح تحمیل می‌كنند،‌ پیش می‌آید.
مهندس مشاور باید ظرفیت پذیرش مهندسی ارزش را با ارزش‌های داوری خود داشته باشد و تغییرات را براحتی بپذیرد و تحمیل شرایط مهندسی ارزش را توهینی به مقام تخصصی خود تلقی نكند.
پیمانكاران، تقریباً همواره در حین اجرا با مسائل و مشكلات تازه‌ای روبه‌رو می‌شوند كه برای حل آنها، لزوم تغییرات در طراحی یا حتی بازنگری طراحی ضرورت می‌یابد. گرچه بیشترین موارد به‌كار‌گیری روش‌های فنی تحلیل ارزش، در مرحله اجرا انجام می‌شود، اما باید پذیرفت كه موفقیت كامل این كار به توانایی پیمانكاران مجرب برای مشاركت در تحلیل ارزش بستگی دارد. یكی از مشكلات كنونی در عرصه اجرایی، دوگانگی بین طراحی واجراست.
به رسمیت شناختن توانایی‌های مدیر یا سرپرست كارگاه، می‌تواند به‌كارگیری روش‌های تحلیل ارزش را تضمین كند. كارفرما مهم‌ترین و اصلی‌ترین جنبه مشاركت كار را درحلقه تحلیل ارزش برعهده دارد. پشتیبانی فعالانه كارفرما، ضامن موفقیت و تاثیر كار است. كارفرما برای اینكه تمایل لازم برای انجام این پشتیبانی را كسب كند، باید با مسئولیت‌های مجموعه تحلیل ارزش و حدود آن مسئولیت‌ها در چارچوب ساختار حق‌الزحمه موافقت‌نامه طرح، آشنا باشد. با توجه به اینكه افزون‌بر ۵۰ درصد از كل بودجه برنامه‌ریزی شده بیشتر كشورها، صرف كارهای اجرایی می‌شود، مجریان طرح‌ها و پروژه‌ها متحمل هزینه‌هایی بس سنگین می‌شوند. محدودیت‌های مالی و قیمت‌های اجرایی روزافزون، لزوم بازگشت ارزش كامل پول هزینه شده توسط كارفرما و پرهیز از هرگونه هزینه‌های غیرضروری را به طور جدی مطرح ساخته است.
مهندسی ارزش، ابزاری مؤثر برای اجرای طرح‌ها با كمترین هزینه، همراه با اطمینان‌بخشی طرح، سودمندی، قابلیت تعمیر و نگهداری و حفظ جنبه‌های زیبایی كار است.
مهندسی ارزش زمینه‌ساز كاهش هزینه‌های اجرایی و صرفه‌جویی در هزینه‌هاست، به همین دلیل كارفرمایان تمایل دارند تا با پرداخت حق‌الزحمه‌ای جداگانه به تحلیل‌گران ارزش، همواره از حضور و تداوم فعالیت گروه تحلیل‌گر ارزش در كنار خود، بهره‌مند باشند.
به‌كارگیری مهندسی ارزش كه ابتدا در امریكا آغاز شد، با تأخیر به كشورهای دیگر انتقال یافت. كشورهای اروپایی، ژاپن و هند، بعد از امریكا بیشترین استفاده را از امكانات بالقوه مهندسی ارزش كشورهای اروپایی، ژاپن و هند، بعد از امریكا بیشترین استفاده را از امكانات بالقوه مهندسی ارزش بردند و با تلفیق روش‌های مهندسی ارزش امریكا‌یی با روش‌های رایج در كشورهای خود، به صرفه‌جویی‌هایی قابل توجه دست یافتند. امكانات بالقوه به‌كار‌گیری مهندسی ارزش در طرح‌های عمرانی، بیكران است. پیشگامان این روش، راه را علامت‌گذاری و مشخص كرده‌اند. كشور ما هنوز در ابتدای راه قرار دارد، كارهای بسیاری باید انجام شود تا بتوان گفت دست‌اندركاران عرصه‌های اجرایی كشور ما نیز از فرصت‌هایی كه توسط مهندسی ارزش در كاستن از هزینه‌ طرح‌ها و پروژه‌ها فر اهم می‌شود، بیشترین بهره و فایده را خواهند برد.
● كارایی اثبات شده مهندسی ارزش
در ژاپن، حدود ۷۱ درصد از ۶۹۸ شركت مورد بررسی ، مهندسی ارزش را در تولید محصولات و ارائه خدمات خود استفاده كرده‌اند.
در امریكا و كانادا، استفاده از متدولوژی ارزش در صنایع عمده، عمومیت داشته و در طرح‌های عمومی (دولتی) اجباری هستند. مهندسی ارزش در دایره عمران امریكا بین ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۰، بیش از ۳۵ میلیارد دلار صرفه‌جویی در پی داشته و از ۵۵ میلیارد دلار هزینه اضافی جلوگیری كرده است (معادل درامد نفتی ایران در همین مدت). در حالی‌كه ۸۵ درصد از درامد عربستان به عنوان ثروتمند‌ترین كشور عربی، از فروش نفت حاصل می‌شود، بیش از ۲۰ سال است كه مهندسی ارزش را در دستور كار خود قرار داده است.

نویسنده: حمید دهقانی
پانوشت:
۱.value Engineering
منبع:
۱. www.valueengineering.persianblog.com

منبع : ماهنامه صنعت خودرو