رقابت دردوسوی یک سفره

گاز، بخشی از شناسنامه ایران است كه اكنون در جهان نام ایران را در ردیف كشورهای برخوردار، دارای اولویت كرده است و منبع گازی پارس جنوبی بخشی از این هویت و در واقع مهمترین نقطه آن است. قرار گرفتن حدود چهل درصد منابع گاز ایران در این حوزه باعث شده است كه نام ایران در این عرصه از اهمیتی بسزا برخوردار شود. اكنون ایران دارنده دومین ذخائر گاز جهان است. بازار گاز دارای پیچیدگی ها و ابعادی است كه آن را از نفت كاملاً متمایز می كند. در بازار گاز نمی توان به راحتی نفت خرید و فروش كرد و این ناشی از دو عامل نگهداری و محدودیت ذخیره سازی از یك طرف و مشكلات حمل و نقل گاز است. میدان گاز پارس جنوبی میان ایران و قطر مشترك است. قطر در سوی دیگر آبهای خلیج فارس مشغول برداشت از میدان گازی مشترك است و از این رهگذر رقابتی بین دو كشور برقرار شده است.ایران بیشترین میزان ذخائر خود را در میدان گازی پارس جنوبی دارند كه با قطر مشترك است. قطر كشوری كوچك است كه با بهره برداری سریع از میدان پارس جنوبی (یا به قول آنها گنبد شمالی)، حدود بیست میلیارد دلار پیش از ایران از این میدان برداشت كرده بود، اما با بهره برداری از فازهای ۴ و ۵ میدان گازی پارس جنوبی در عمل ایران با این كشور در این میدان (از نظر میزان برداشت) برابر شد.قطر هم اكنون برنامه های وسیعی را برای برداشت از این میدان در دست اجرا دارد كه سبب می شود كوچكترین غفلت ایران در برداشت یا صادرات از این میدان با مشكلاتی برای آینده كشور همراه شود.میدان گازی پارس جنوبی با مساحت ۳۷۰۰ كیلومتر مربع، افزون بر ۱۴ تریلیون متر مكعب گاز به همراه ۱۸ میلیارد بشكه میعانات در لایه های مختلف خود جای داده است. این میدان در ۱۰۵ كیلومتری جنوب غربی بندر عسلویه در آبهای خلیج فارس قرار دارد كه ادامه میدان گازی گنبدشمالی امیرنشین قطر است. توسعه میدان گازی پارس جنوبی در فازهای مختلف با هدف تأمین تقاضای روبه رشد گاز طبیعی مورد نیاز كشور و تزریق آن به میدان های نفتی و همچنین صادرات گاز و میعانات گازی، در دستور كار شركت ملی نفت ایران قرار گرفته است و بنادر عسلویه و تمبك به ترتیب در ۲۷۰ و ۲۲۰ كیلومتری جنوب شرقی بوشهر نیز به عنوان ساحلی برای ایجاد تأسیسات خشكی و توسعه مرحله ای این میدان انتخاب شده اند.فازهای مختلف توسعه میدان پارس جنوبی در بخش ایرانی مشتمل بر تأسیسات ساحلی و تأسیسات دریایی هستند؛ تأسیسات ساحلی به طور عمده مشتمل بر پالایشگاه های گاز، خطوط لوله انتقال شامل سكوهای دریایی و خطوط لوله زیر دریا هستند. به منظور پشتیبانی از فعالیت های این طرح، احداث خطوط لوله انتقال گاز، ساخت فرودگاه بین المللی، شهرك مسكونی، جاده های ارتباطی، مهار سیلاب، اسكله، برداشت آب از دریا و غیره نیز انجام شده است. ذخایر غنی گاز پارس جنوبی دارای تركیب مناسبی است، زیرا حجم عمده ای از آن را گازهای بوتان و پروپان تشكیل می دهند كه محصولات مرغوبی برای صادرات محسوب می شوند. ارزش تقریبی این محصولات هر تن ۲۰۰ دلار و هر یك فاز سالانه قادر به تولید ۶۰۰ هزار تن است.
ایران تاكنون برای بیش از ۲۵ فاز طرح توسعه میدان گازی پارس جنوبی برنامه ریزی كرده است اما قطری ها در آن سو بیكار ننشسته اند و كارهایی را به پیش می برند و با توجه به باز بودن دست آنها در انتخاب روشهای عقد قرارداد امتیازی با شركتهای خارجی، به نظر نمی رسد بتوان در این عرصه كوچكترین سستی به خرج داد.هم اكنون در قطر برنامه های مختلفی برای توسعه صادرات گاز اجرا می شود. قطر نیز مانند دیگر كشورهای نفت خیز حاشیه خلیج فارس وابستگی شدیدی به درآمدهای نفتی دارد، از این رو، می كوشد تا سایر منابع درآمدی و نیز سرمایه گذاری های خود را برای تولید بیشتر گاز مایع و محصولات پتروشیمی افزایش دهد. از فعالیت های دیگر این كشور، فراهم كردن امكانات تولید و صدور فرآورده های نفتی و محصولات پتروشیمی و به دنبال آن افزایش ارزش افزوده نفت خام و گاز طبیعی است. این كشور از بخش خصوصی و اشتغال زایی در این زمینه حمایت می كند.
نفت در دهه ۱۹۴۰ در قطر كشف شد و به دنبال آن ثروت عظیمی در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ نصیب این كشور شد. حدود ۸۵ درصد درآمد قطر از محل صادرات نفت تأمین می شود. مردم قطر بالاترین میزان درآمدهای سرانه جهان را دارند.از سال ،۱۹۳۱ «شركت نفت انگلیس و ایران» ، جست وجوی نفت را در قطر آغاز كرد. در سال ۱۹۳۵ این شركت صاحب امتیاز عملیات اكتشافی شد كه بعدها به كنسرسیومی مركب از «شركت توسعه» (قطر)، «شركت نفت عراق» ، و «شركت نفت انگلیس و ایران» محول شد.«شركت توسعه قطر» كه بعدها به شركت «پترولیوم قطر» تغییر نام یافت، در سال ۱۹۳۸ در حوزه دوخان به نفت رسید و در همان سال، دو چاه دیگر در همان مكان حفر كرد. با آغاز جنگ جهانی دوم، قطر از تولید نفت بازماند، ولی پس از جنگ در دسامبر ۱۹۴۹ اولین محموله صادراتی «پترولیوم قطر» از پایانه تأسیسات ام سعید بارگیری شد.شركت نفت «شل» كه امتیاز اكتشاف نفت در مناطق دریایی قطر را در سال ۱۹۵۲ به دست آورده بود، در سال ۱۹۶۰ در «اید الشارجی» به نفت رسید كه نفت آن بی درنگ بهره برداری شد. در سال ۱۹۷۴ دولت اختیار كامل صنایع نفت خود را به دست گرفت و شركت نفت QGPC قطر را تأسیس كرد. به این ترتیب مالكیت كل منابع نفت كشور از آن دولت قطر شد.
میزان ذخائر نفتی اثبات شده قطر در سال ،۲۰۰۴ ۱۵/۲ میلیارد بشكه برآورد شده است. حدود ۲/۲ میلیارد بشكه از ذخائر متعلق به میدان خشكی قطر یعنی «دوخان» است. بقیه در هفت میدان دریایی فراساحلی، بوالحنین، مهزام، ایدالشرقی، دام شمالی، الشاهین، الریان و الخلیج قرار دارند. شریانهای اصلی صادرات «پترولیوم قطر» در میدان های «دوخان» و مارین است.تقریبا همه نفت تولیدی قطر به كشورهای آسیایی و در رأس آنها ژاپن صادر می شود. از سال ۱۹۹۴ این كشور تصمیم گرفت امكانات مایع سازی گاز طبیعی خود را افزایش دهد. در آن سال تولید روزانه مایعات گازی ۴۶۶ هزار بشكه بود كه در سال های ۱۹۹۸ و ۱۹۹۹ به ترتیب به ۷۸۲ و ۸۰۶ هزار بشكه در روز افزایش یافت. این كشور مقدار قابل توجهی مایعات گازی و دیگر فرآورده های گاز طبیعی نیز تولید می كند كه سهمیه اوپك شامل هیچ یك از آنها نمی شود.پس از كودتای سال ،۱۹۹۵ قطر سیاستهای جدیدی را آغاز كرد تا در زمینه افزایش میزان تولید نفت، كشف ذخایر جدید نفت و سرمایه گذاری برای افزایش ضریب بازیافت از میدان های موجود به نتایجی برسد. به منظور دستیابی به هدف های یاد شده نیز، شرایط انعقاد قراردادهای اكتشاف و تولید و قراردادهای مشاركت در تولید را آسان كرده است تا سرمایه گذاران خارجی به مشاركت در این طرحها تشویق شوند.در مارس ،۱۹۹۸ قطر با شركت نفت آمریكایی شورون توافقنامه ای برای اكتشاف نفت در میدانهای خشكی امضا كرد. این قرارداد پنج ساله از نوع مشاركت در تولید بود. منطقه زیر پوشش این قرارداد، منطقه ای با وسعت ۴۲۰۹ مایل مربع به نام بلوك ۲ (تقریبا تمام حاشیه جزیره قطر به استثنای میدان دو خان) را شامل می شد. صددرصد منافع این بلوك از آن شورون و عملیات لرزه نگاری دو بعدی و سه بعدی در این منطقه از وظایف این شركت بود. شورون همراه با شركت «MOL» مجارستان، عملیات اكتشاف بلوك را نیز در اختیار خود گرفته است.شركت «آركو» در سپتامبر ،۱۹۹۵ عملیات اكتشافی میدان «الریان» را در بلوك ۱۱ منطقه دریایی در غرب میدان گنبدشمالی (مشترك با میدان پارس جنوبی ایران) و نزدیك میدان «رأس گاز» آغاز كرد. «بی.پی.آموكو» پس از تصاحب سهم «آركو» ادامه فعالیت اكتشافی این شركت را عهده دار شد. سرانجام در نوامبر ۱۹۹۶ این میدان دریایی با تولید روزانه ۲۰ هزار بشكه نفت به مرحله بهره برداری رسید. در ژوئیه ۱۹۹۷ یك قرارداد مشاركت در تولید برای توسعه این میدان منعقد شد. شركت بی.پی.آموكو و سایر شركتهای همراه با هدف افزایش تولید این میدان به میزان روزانه ۶۰ هزار بشكه به فعالیت خود ادامه می دهند. میدان الخلیج پس از پنج سال فعالیت اكتشاف و آماده سازی، در مارس ۱۹۹۷ به بهر ه برداری رسید. این میدان در امتداد مرز دریایی ایران و قطر و شرق میدان نفت شمال قطر قرار گرفته است.شركت «الف اكتین» در سال ۱۹۹۱ برای دستیابی به شرایط بهتر در قرارداد مشاركت در تولید، با شركت ملی «پترولیوم قطر» به چانه زنی پرداخت. از این رو، توسعه میدان «الف» افزایش تولید روزانه ۶۰ تا ۶۵ هزار بشكه ای نفت را به دنبال خواهد داشت. قرارداد توسعه این میدان از نوع مشاركت در تولید است و تا پنج سال تمدید شدنی است. سهم شركت «الف» در توسعه میدان ۵۵ درصد و سهم شركت آجیپ ۴۵ درصد است. میدان مهزام در سال ۱۹۶۵ به بهره برداری رسید. شركت ملی «پترولیوم قطر» در نظر دارد با انجام اقدامهایی از جمله حفر ۳۷ حلقه چاه، عمر این میدان را افزایش دهد. میدان «بولحنین» در سال ۱۹۷۳ با تولید بیش از ۱۰۰ هزار بشكه در روز به بهر ه برداری رسید و در دهه ۱۹۹۰ تولید آن كاهش یافت. میزان ذخائر قابل برداشت این میدان ۷۰۰ میلیون بشكه برآورد شده است. میدان «الشاهین» با مدیریت شركت نفت «مرسك» دانمارك به یكی از فعالترین میدانهای قطر تبدیل شده است. این میدان در بلوك ۵ در ۴۳ مایلی بنادر شمال شرقی قطر قطر دارد. میدان «اید الشرقی» دام شمالی (ISND) را شركت شل در سال ۱۹۶۰ كشف كرد. در سال ۱۹۹۴ شركت «اكسیدنتال» توافقنامه ای از نوع قرارداد مشاركت در تولید به منظور ۲۵ سال بهره برداری از این میدان با شركت ملی «پترولیوم قطر» امضا كرد. ارزش قرارداد ۷۰۰ میلیون دلار بود كه باید برای توسعه میدان، افزایش ضریب بازیافت، تزریق آب و گاز در مخزن و انجام عملیات اكتشاف جدید هزینه می شد. در آن سال تولید روزانه این میدان ۲۰ هزار بشكه بود و تا سال ۲۰۰۱ به ۱۵۰ هزار بشكه در روز افزایش یافت.
در دسامبر ،۱۹۹۷ شركت «اكسیدنتال» برای توسعه میدان «ایدالشرقی» دام جنوبی، قرارداد دیگری از نوع مشاركت در تولید با شركت ملی «پترولیوم قطر» امضا كرد. این میدان در سال ۱۹۹۹ به بهره برداری رسید. شركت اكسیدنتال ۴۴ درصد از منابع این میدان را در تملك خود دارد و باید در طول عمر میدان ۴۵۰ میلیون دلار هزینه كند كه ۴۰۰ میلیون دلار آن باید در پنج سال اول هزینه شود. ذخایر قابل استحصال این میدان ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون بشكه برآورد شده است. قطر و بحرین در مورد حق استفاده از مناطق آبی خلیج فارس و مالكیت جزیره «هورا» با یكدیگر كشمكش دارند كه بررسی آن به دادگاه بین المللی سپرده شده است.در مارس ،۱۹۹۷ شركت ملی «پترولیوم قطر» و شریكان خارجی شركت قطر گاز (Qatargas) و شركت گاز رأس لافان (Rasgas) یادداشت تفاهمی امضا كردند كه در آن احداث یك پالایشگاه مایعات گازی به ظرفیت ۸۰ هزار بشكه در روز و با هزینه ۴۰۰ میلیون دلار در رأس لافان پیش بینی شد. خوراك این پالایشگاه از میدان عظیم شمالی قطر تأمین می شد.در نوامبر ،۱۹۹۷ شركت ملی «پترولیوم قطر» برای احداث یك مجتمع پتروشیمی، قراردادی به ارزش ۸۵۰ میلیون دلار با شركت نفت فیلیپین امضا كرد. این كارخانه توان تولید سالانه ۵۰۰ تن اتیلن و ۴۶۷ تن پلی اتیلن را دارد. ۵۱ درصد از سهام كارخانه یاد شده به شركت ملی «پترولیوم قطر» و ۴۹ درصد از آن به شركت «فیلیپس» تعلق دارد.با وجود تولید و میزان ذخایر بالای نفت خام قطر، نفت و گاز كمتر از ۱۵ درصد از مصرف انرژی این كشور را به خود اختصاص داده است. در ده ماه نخست سال ۲۰۰۳ مجموع صادرات خالص نفت قطر ۸۹۸۰۵۵ بشكه در روز بود. در این زمان، قطر حدود ۹۲۸۰۵۵ بشكه مایعات نفتی (از جمله نفت خام، میعانات گاز طبیعی و میعانات گازی) تولید می كرد.در سال ۲۰۰۲ میزان تولید این مایعات نفتی حدود ۸۴۰۱۱۰ بشكه در روز برآورد شد. تولید میعانات گاز طبیعی محصول جانبی فرآورده های گاز طبیعی است كه رو به افزایش نهاده است.با كودتای سال ،۱۹۹۵ قطر سیاست های جدید بسیاری را برای افزایش تولید نفت، توسعه ذخایر نفتی پیش از گرانتر شدن هزینه برداشت ذخایر كنونی و افزایش سرمایه گذاری در بخش سیستم های پیشرفته بازیافت نفت برای بهبود طول عمر میدان های كنونی در پیش گرفته است. برای رسیدن به این منظور، دولت در سال های اخیر در مفاد و شرایط قراردادهای اكتشاف و تولید و موافقتنامه های مشاركت در تولید بازنگری كرده است. این شرایط، شركت های نفت خارجی را برای بهبود بازیافت نفت میدان های تولید این كشور و نیز اكتشاف ذخایر نفت ترغیب كرده است. شركت های خارجی بیش از یك سوم ظرفیت تولید «پترولیوم قطر» را عهده دار هستند و پیش بینی می شود تا پایان سال ۲۰۰۶ این میزان تولید به ۰۵/۱ میلیون بشكه در روز برسد. ظرفیت كنونی تولید «پترولیوم قطر» روزانه ۸۵۰ هزار بشكه است.
در مارس ،۱۹۹۸ قطر با شركت شورون آن زمان ( «شورون تگزاكو» ی كنونی) موافقتنامه اكتشاف نفت ساحلی امضا كرد كه هنوز در حال اجراست. این موافقتنامه از نوع مشاركت در تولید است و در مساحت كلی ۴۲۰۹ مایل مربع به نام بلوك ۲ به اجرا درمی آید. بررسی های لرزه شناسی پروژه در سال ۱۹۹۸ اجرا و عملیات حفاری آن در سال ۱۹۹۹ آغاز شد. شورون تگزاكو عملیات حفاری بلوك یك این میدان را با همكاری شركت لهستانی MOL عهده دار شده است.
یكی از میدان های نفتی جدید قطر «الریان» نام دارد كه شركت «آنادار كو پترولیوم» به فعالیت در آن می پردازد. پیش از این، سهام پروژه در اختیار بی پی، بی جی، وینترشال و گالف استریم پترولیوم بود و با انجام نقل و انتقالاتی در سال های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۲ به شركت آنادار كو پترولیوم منتقل شد. این میدان نفتی در نوامبر ۱۹۹۶ با تولید ۲۰ هزار بشكه نفت سنگین از چهار حلقه چاه نفتی آغاز به كار كرد. میدان الریان در نزدیكی میدان ارس لافان واقع شده است. قرارداد مشاركت در تولید این میدان نفتی در ۱۶ جولای ۱۹۹۷ به امضا رسید. تولید میدان الریان در ماه های اخیر به حدود ۳۵ هزار بشكه در روز رسیده است. شركت آنادار كو در نظر دارد ظرفیت تولید آن را تا پایان سال ۲۰۰۴ به ۷۰ هزار بشكه در روز افزایش دهد.جدیدترین میدان نفتی فراساحلی قطر «الخلیج» نام دارد. تولید این میدان در مارس ،۱۹۹۷ پس از پنج سال تلاش و عملیات اكتشاف با تولید شش هزار بشكه در روز آغاز شد. میدان نفتی «الخلیج» در بلوك ۶ و در شرق «میدان نفتی شمال» واقع شده است. توسعه این میدان نفتی از سال ۱۹۹۱ به تأخیر افتاده بود، زیرا «الف اكواتین» ؛ پیمانكار این میدان، خواستار بهبود مفاد قرارداد مشاركت در تولید از سوی قطر پترولیوم (OGRC سابق) بود. شركت «توتال فینا الف» (تلفیقی از سه شركت مهم نفت فرانسوی از جمله الف اكواتین) افزایش ظرفیت میدان را در اوایل سال ۲۰۰۲ به پایان رساند. در این هنگام كل ظرفیت تولید نفت میدان الخلیج حدود ۶۰ هزار بشكه در روز بود. عملیات دیگری نیز در حال اجراست و با انجام آن ظرفیت تولید میدان یاد شده تا اواسط سال ۲۰۰۴ به ۸۰ هزار بشكه در روز خواهد رسید. نوع نفت این میدان نفت شیرین است. نفت این میدان برای پالایش و انتقال از طریق خطوط لوله به جزیره «هلول» فرستاده می شود.شركت «توتال فینا الف» صددرصد سود حاصل از موافقتنامه ۲۵ ساله میدان را با امكان افزایش طول مدت قرارداد تا پنج سال، در اختیار دارد. «میدان مهزام» در سال ۱۹۶۳ در مساحتی به ابعاد ۳۰ كیلومتر مربع كشف شد و در سال ۱۹۶۵ فعالیت خود را آغاز كرد و میزان كنونی تولید آن ۶۰ هزار بشكه در روز است. «قطر پترولیوم» برنامه هایی را برای اصلاح ساختار میدان یاد شده و افزایش طول عمر آن دارد. پیش بینی های قطر پترولیوم، حاكی از افزایش ظرفیت تولید میدان مهزام تا ۷۵ هزار بشكه در روز در پایان سال ۲۰۰۴ است.
میدان نفتی «بوالحنین» در سال ۱۹۶۵ كشف شد و فعالیت خود را در سال ۱۹۷۳ با تولید بیش از ۱۰۰ هزار بشكه در روز آغاز كرد، اما اویل دهه ۱۹۹۰ این روند تولید با كاهش روبه رو شد. میزان تولید كنونی این میدان حدود ۷۵ هزار بشكه در روز است. اصلاح ساختار میدان یاد شده ظرفیت تولید آن را تا ۱۰۰ هزار بشكه تا پایان سال ۲۰۰۴ افزایش می دهد. از برنامه های توسعه این میدان، افزایش تولید آن با حفر ۸۶ حلقه چاه جدید است. میدان بوالحنین تقریبا ۷۰۰ میلیون بشكه ذخایر قابل برداشت است.شركت مائرسك دانمارك در سال ،۱۹۹۲ میدان نفتی «الشاهین» را كشف كرد. این میدان یكی از پربازده ترین میدان های نفتی قطر با ظرفیت حدود ۱۳۰ هزار بشكه در روز است. میزان تولید این میدان در ماه های اخیر به حدود ۱۱۰ هزار بشكه در روز رسیده است. میدان نفتی الشاهین واقع در بلوك ۵ و ۴۳ مایلی شمال شرقی خلیج قطر، تولید كننده نفت ترش حاوی ۷/۲۴۱ درصد سولفور است. شركت «مارسك اویل قطر» دانمارك در فوریه ۲۰۰۱ موافقت خود را با افزایش ظرفیت تولید نفت میدان تا ۲۰۰ هزار بشكه در روز و تا اواخر سال ۲۰۰۴ اعلام كرد. در این زمینه، عملیات حفاری بیش از ۷۰ حلقه چاه جدید آغاز شده است.شل نخستین بار «ایدالشرقی نورت دام (ISND)» را در سال ۱۹۶۰ كشف كرد. در حال حاضر شركت «اكسیدنتال پترولیوم» عهده دار فعالیت های این میدان است. در سال ۱۹۹۴ با امضای یك قرارداد ۲۵ ساله مشاركت در تولید میان اكسیدنتال و قطر پترولیوم و با سرمایه گذاری ۷۰۰ میلیون دلاری در اموری مانند توسعه میدان، تعمیر و اصلاح ساختار مخازن، سیستم های تزریق آب و گاز و انجام عملیات بیشتر اكتشاف، میدان ایدالشرقی تولید خود را با ظرفیت ۱۲ هزار بشكه در روز آغاز كرد. ظرفیت كنونی این میدان حدود ۹۰ هزار بشكه در روز است.در سپتامبر ،۱۹۹۷ دو شركت یاد شده قرارداد دیگری را از نوع مشاركت در تولید برای توسعه «میدان ایدالشرقی سوت دام (ISSD)» امضا كردند. دو میدان ISSD و ISND در فاصله ۱۵ مایلی یكدیگر واقع شده اند. میدان ISSD در نوامبر ۱۹۹۹ با ظرفیت تولید ۱۱ هزار بشكه در روز آغاز به كار كرد و ظرفیت كنونی آن حدود ۱۷ هزار بشكه در روز است. برآوردها نشان می دهد كه میزان ذخایر قابل برداشت ISSD حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون بشكه باشد.«قطر پترولیوم» و «كوزمو اویل» در اكتبر ۲۰۰۳ قرارداد توسعه دو میدان نفتی كوچك فراساحلی (دریایی) را به نام های «القرقره» و «ای- نورت» به امضا رساندند. تولید نفت هفت حلقه چاه، چهار حلقه در میدان «القرقره» و سه حلقه در «ای- نورت» قرار است در سال ۲۰۰۵ آغاز شود. حداكثر ظرفیت تولید این میدان ها حدود ۱۰ هزار بشكه در روز خواهد بود. این میدان ها در اواخر دهه ۱۹۷۰ كشف شدند. در جولای ،۱۹۹۷ موافقتنامه اكتشاف و توسعه مشترك آنها با كنسرسیومی متشكل از قطر پترولیوم دولاپینت و ژاپن امضا شد.پالایشگاه قطر پترولیوم (شركت ملی توزیع نفت پیشین) به تازگی فعالیت های پالایش خود را در «ام سعید» توسعه بخشیده است. در نوامبر ،۱۹۹۷ شركت «شورون فیلیپس كمیكال» با قطر پترولیوم قراردادی را به ارزش ۱/۱ میلیارد دلار و برای ساخت یك تأسیسات پتروشیمی به نام Q-chem امضا كرد كه در سال ۲۰۰۲ عملیات آن به پایان رسید. یكی از پروژه های توسعه این تأسیسات به نام Q-chem در حال حاضر در مرحله مذاكره و چانه زنی است و براساس برنامه ریزی ها در سال ۲۰۰۷ توسعه آن به پایان می رسد.ذخایر گاز طبیعی قطر ۵۰۹ تریلیون فوت مكعب برآورد شده است كه با این حساب، پس از روسیه و ایران در مقام سوم جهان قرار گرفته است. بخش عمده ذخایر گاز این كشور در میدان نفت شمال (گنبد شمالی یا میدان پارس جنوبی) قرار دارد. تولید از این میدان از دهه ۱۹۹۰ آغاز شده است. در میدان «دخان» حدود ۵ تریلیون فوت مكعب گاز همراه و ۵/۰ تریلیون فوت مكعب گاز مستقل وجود دارد. میدان های نفتی «ایدالشراق» ، «مهزام» ، «بوالحنین» و «الریان» نیز مقداری گاز همراه نفت در خود جای داده اند. دولت قطر، آینده كشور را در گروه توسعه ذخایر عظیم گاز طبیعی می داند. دو شركت «قطر گاز» و «راس گاز» قطر، صادرات گاز طبیعی مایع این كشور را بر عهده دارند. شركت «قطر گاز» كنسرسیومی متشكل از «شركت ملی پترولیوم قطر» با ۶۵ درصد سهام «توتال» و «موبیل» هریك با ۱۰ درصد سهام، «میتسویی» و «ماروبنی» هریك با ۵/۷ درصد سهام است. در دسامبر ۱۹۹۶ اولین محموله گاز طبیعی شركت «قطرگاز» به ژاپن تحویل داده شد. كارخانه مایع سازی گاز طبیعی این شركت، از سه واحد با ظرفیت سالانه ۹۷ میلیارد فوت مكعب تشكیل شده است. شركت «رأس گاز» یكی دیگر از واحدهای بزرگ تولید ال.ان.جی را در اختیار دارد. بزرگترین سهامداران این شركت، «شركت ملی پترولیوم قطر» و شركت «موبیل» به ترتیب ۷۰ و ۳۰ درصد سهام هستند. كارخانه تولیدی این شركت از دو واحد به ظرفیت سالانه ۲ میلیون تن تشكیل شده است. نخستین واحد آن در سال ۱۹۹۹ به بهره برداری رسید و نخستین محموله خود را به شركت «كوگاز» كره جنوبی تحویل داد. واحد دوم آن نیز در آوریل ۲۰۰۰ به بهره برداری رسید. در تابستان سال ۲۰۰۰ مناقصه احداث واحدهای سوم و چهارم این كارخانه برگزار شد. در مه ،۲۰۰۰ شركت ملی «پترولیوم قطر» برای توسعه میدان شمالی قراردادی از نوع مشاركت در تولید با «اكسون موبیل» امضا كرد كه هدف آن تولید نهایی روزانه ۱/۷ میلیارد فوت مكعب در روز است.
ژاپن و كره جنوبی (دو كشور وارد كننده گاز طبیعی مایع) بازارهای سنتی گاز طبیعی قطر هستند. هند نیز به تدریج به جرگه وارد كنندگان گاز طبیعی مایع از قطر پیوسته است.
پس از لغو قرارداد ساخت كارخانه تولید ال.ان.جی از سوی شركت «انرون» ، شركت «راس گاز» ، تعهد این شركت را مبنی بر تأمین گاز طبیعی یك نیروگاه برق در هند عهده دار شد. شركت «راس گاز» با امضای قرارداد جدید ۱۹۹۹ با شركت «پترونت هند» توزیع كننده گاز طبیعی مایع در هند، متعهد شد از سال ۲۰۰۳ سالانه ۳۶۵ میلیارد فوت مكعب (۵/۷ میلیون تن متریك) گاز ال.ان.جی را به این شركت تحویل دهد كه البته تحویل این محموله به تعویق افتاد و از ژانویه ۲۰۰۴ دوباره آغاز شد. طرح «دلفین» كه از سوی یك شركت دولتی امارات متحده عربی پیگیری شده است، یكی از بزرگترین طرح های صدور گاز طبیعی مایع از میدان شمال قطر به كشورهای امارات، بحرین، عربستان سعودی و كویت است. كویت نیز برای خرید گاز طبیعی از قطر در مه ۲۰۰۰ موافقتنامه اصولی را امضا كرد، اما با مخالفت عربستان با گذشتن خط لوله گاز از خاك این كشور، موافقتنامه در عمل با مشكل روبه رو شد.ذخایر نفتی قطر در مقایسه با دیگر كشورهای حاشیه خلیج فارس در سطحی متوسط است، اما در همین حال یكی از بزرگترین تولیدكنندگان گاز طبیعی جهان به شمار می رود. قطر پترولیوم و اكسون موبیل در اكتبر ۲۰۰۳ موافقتنامه ساخت راس گاز-۲ را به امضا رساندند، به این ترتیب معادل ۶/۱۵ میلیون تن متریك (۷۵۶ میلیارد فوت مكعب) در سال به ظرفیت تولید این شركت افزوده شد. تأسیسات رأس گاز-۲ دارای دو واحد تبدیل گاز به مایع، هریك به ظرفیت ۸/۷ میلیون تن متریك در سال (۳۷۸ میلیارد فوت مكعب) است. این واحدها از بزرگترین واحدهای مایع سازی گاز این كشور تاكنون به شمار می رود. تولید تجاری این واحدها در سال ۲۰۰۸ یا ۲۰۰۹ آغاز خواهد شد.
با انعقاد قرارداد بزرگ ۲۵ ساله، ال.ان.جی تولید شده در قطر گاز-۲ از طریق پایانه های وارداتی به خلیج مكزیكو انتقال خواهد یافت. قطر پترولیوم ۷۰ درصد و اكسون موبیل ۳۰ درصد سهم پایانه های یاد شده را در اختیار خواهند داشت.پروژه دیگری نیز برای توسعه ساختار قطر گاز در سال ۲۰۰۸ آغاز می شود. با پایان این پروژه، گاز مصرفی انگلستان و قاره اروپا تأمین خواهد شد.از دیگر پروژه ها، پروژه قطر گاز-۳ است كه ظرفیت مایع سازی گاز قطرپترولیوم با اجرای آن ۵/۷ میلیون تن در سال برآورد شده است. این پروژه با هدف تأمین بازار آمریكا صورت گرفته است و در سال ۲۰۰۹ یا ۲۰۱۰ اجرای آن آغاز خواهد شد.
می ،۲۰۰۰ اكسون موبیل و قطر پترولیوم موافقتنامه نهایی توسعه و مشاركت در تولید میدان شمال را به امضا رساندند. پروژه «ای.جی.یو» توسعه زیرساخت های بخشی از میدان را برای مصارف داخلی و صادرات گاز به كشورهای حاشیه خلیج فارس و تأمین خوراك پروژه های پتروشیمی را به دنبال خواهد داشت. با اجرای فاز نخست پروژه، روزانه حدود ۵۰۰ میلیون فوت مكعب گاز از این میدان تولید می شود.
پروژه مهمی كه قطر را به امارات مرتبط می كند، پروژه دلفین نام دارد. احداث یك شبكه تلفیقی خطوط انتقال گاز طبیعی برای كشورهای قطر، امارات و عمان از محورهای اساسی این پروژه است. احتمالاً از این طریق یك خط لوله زیردریایی نیز عمان را به پاكستان ارتباط خواهد داد. یك شركت دولتی امارات به نام «یونایتد آفستس گروپ» پشتیبانی پروژه را برعهده داشت و یادداشت تفاهم اولیه را با قطر، عمان و پاكستان در ژوئن ۱۹۹۹ امضا كرد. اجرای نهایی پروژه حدود ۱۰ میلیارد دلار هزینه به دنبال خواهد داشت. بخشی از این هزینه به توسعه شبكه های گسترده تر توزیع گاز در امارات و عمان اختصاص دارد. از سال ۲۰۰۶ قطر سالیانه حدود ۷۳۰ میلیارد فوت مكعب گاز طبیعی میدان شمال را از طریق یك خط لوله زیردریایی صادر خواهد كرد. شركت یونایتد آفستس گروپ در مارس ،۲۰۰۰ انتخاب شركت های «توتال فینا اف» و «انرون» را برای اجرای پروژه اعلام كرد. میزان سهم هریك از این شركت ها ۵/۲۴ درصد است. با این حال در می ،۲۰۰۱ انرون انصراف خود را برای اجرای پروژه اعلام كرد. به دنبال آن یونایتد آفستس گروپ سهم انرون را به چنگ آورد، اما در می ۲۰۰۲ این سهم دوباره به شركت «اكسیدنتال پترولیوم» واگذار شد.
هدف از اجرای پروژه دلفین كه به خواست امارات و عمان انجام شد، استفاده بیشتر از گاز طبیعی در تولید برق و صنایع مختلف، ضمن كاهش تولید گاز طبیعی همراه خود اعلام شد، مشاركت پاكستان در این پروژه به دلیل شرایط مالی و احتمال واردات گاز این كشور از ایران دور از ذهن به نظر می رسد.كویت نیز در زمینه خرید گاز طبیعی از قطر مذاكره هایی را با این كشور داشته است. موافقتنامه اولیه خرید گاز در جولای ۲۰۰۰ امضا شد. قطر با بحرین گفت وگوهایی در این زمینه داشته است. قطر در حال حاضر پروژه ای را برای افزایش تولید واحدهای خود تا ۲/۹ میلیون تن در سال در نظر دارد كه تا پایان سال ۲۰۰۵ به پایان می رسد.با در اختیار داشتن ذخایر وسیع گاز طبیعی، قطر نسبت به توسعه پروژه های تبدیل گاز به مایعات گازی (جی.تی.ال) نیز تمایل نشان داده است. شركت شل برای ساخت تأسیسات جی.تی.ال در رأس لافان قرارداد مشاركتی به ظرفیت روزانه ۱۴۰ هزار بشكه با قطرپترولیوم امضا كرد. پیش بینی می شود كه ظرفیت تولید روزانه این تأسیسات تا پایان سال ۲۰۰۹ به ۷۰ هزار بشكه و باقی ظرفیت تولید آن در سال های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ تأمین شود. در صورت تكمیل، این تأسیسات بزرگترین نیروگاه جی.تی.ال جهان خواهد بود.به نظر می رسد با توجه به برنامه های وسیع دولت قطر در بهره برداری هرچه بیشتر از منابع گازی خود از جمله در پارس جنوبی، باید به پروژه ها و برنامه های در جریان در این منطقه برای توسعه میدان گازی پارس جنوبی سرعت داد. به تعبیر بهتر نمی توان از قطر توقع داشت كه از منابع خدادادی خود بهره نبرد و در حقیقت باید بكوشیم در این غائله ما از آنها جا نمانیم.

منبع : روزنامه همشهری