اولین کواین فارسی

● نگاهی به کتاب «معنا و معرفت در فلسفه کواین»
سایه میثمی به اعتبار ترجمه هایش برای اهل فلسفه نامی آشناست. این بار با اثری تالیفی از او روبه روییم که به کواین و فلسفه او می پردازد.
کواین بی تردید یکی از مهم ترین فیلسوفان تحلیلی قرن بیستم است. با این حال به جز یکی دو مطلب جزیی هیچ اثری درباره او و آثارش به زبان فارسی ترجمه یا تالیف نشده و از این حیث کتاب سایه میثمی بسیار مغتنم است. کتاب در واقع شکل نهایی بررسی های او در قالب پایان نامه دکترای فلسفه غرب در دانشگاه تهران است. کتاب در پنج فصل و سی بخش تنظیم شده است. در مقدمه نویسنده متذکر می شود که کتاب را براساس تحلیل سمانتیک کواین نگاشته است و سمانتیک کواین را با معرفت شناسی اش در ارتباط نزدیک می داند.
در فصل اول کتاب آرای متفکرانی که کواین مستقیماً از آنها تاثیر پذیرفته و بسیاری از مفاهیم و اصطلاحات خویش را از آنها وام گرفته است، مورد بررسی قرار گرفته اند. این متفکران عبارتند از فرگه ، راسل، ویتگنشتاین، تارسکی و کارنپ. توضیحات مربوط به کارنپ تفصیلی تر است و نویسنده در مقدمه کتاب دلیل این تفصیل را چنین بیان می کند؛ «فلسفه زبان کواین و تحلیل سمانتیک او اساساً در دامنه سنتی معنا پیدا می کند که ایشان غحلقه وین و به ویژه کارنپف بنیان گذاشته اند، و از سوی دیگر برخی از مواضع اساسی فلسفه کواین در جهت تعدیل و اصلاح یا حتی حذف برخی از اصول آنها بیان شده است.»
فصل دوم کتاب به رهیافت های اصلی فلسفه کواین اختصاص یافته است. بخشی از این رهیافت ها به عنوان میراث تجربی گرایی و حلقه نوین- که کواین در دوره مقدماتی کارش از آنها بسیار تاثیر پذیرفته بود- به کواین رسیده است. اما بخشی دیگر را می توان رهیافت های کاملاً بدیع و منحصر به کواین در نظر گرفت. قرار داشتن در سنت فلسفه امریکایی - با پیشینیانی همچون پیرس و دیویی- توجیه کننده همدلی کواین با پراگماتیسم است.
همچنین روش تحلیلی او را در برخورد با مسائل فلسفه ذهن و انکار «روح در ماشین» دکارت می توان مقدمه موافقت او با رفتارگرایی به حساب آورد. از سوی دیگر کل گرایی (Holism) که شاید بنیادی ترین و تاثیر گذارترین رهیافت او به معرفت شناسی و فلسفه باشد، تقریباً ایده ای بدیع است که مانند آن را نمی توان در آثار پیشینیان او سراغ گرفت.
انکار تمایز میان گزاره های تحلیلی و ترکیبی در مقاله دو حکم جزمی تجربه گرایی (Two Dogmas of Empricism) به یکی از جالب ترین و جنجالی ترین بحث ها در فلسفه تحلیلی نیمه دوم قرن بیستم دامن زد. طبیعت گرایی و فیزیکالیسم نیز به عنوان رهیافت های فلسفی دیگر کواین در این فصل جای دارند. فصل چهارم کتاب به نظریه ارجاع کواین اختصاص یافته است و مباحثی چون تکوین زبان ارجاعی، التزام وجودشناختی، نسبیت وجودشناختی و ابهام در ارجاع در آن مورد بررسی قرار گرفته است.
صدق نیز به مثابه یکی از مسائل معرفت شناسی کواین و موضوعی که پس از او فیلسوفی مثل دیوید سن آن را در ارتباط تنگاتنگ با معنا قرار داد، در فصل چهارم قرار گرفته است. از آنجا که رویکرد نویسنده در نوشتن کتاب تاکید بر سمانتیک کواین است، فصل پنجم کتاب را به نوعی می توان نتیجه فصول پیشین دانست.
در این فصل نتایج پیش فرض ها و رویکردهای فلسفی کواین را در قالب سمانتیک او و از راه مقایسه شکاکیت و واقع گرایی می توان مشاهده کرد. در این فصل انتقاد دیوید سن به کواین مبنی بر اینکه کواین پس از طرد اصل جزمی تمایز تحلیلی / ترکیبی، جزم دیگری را با نام نسبی گرایی مفهومی به جای آن نشانده است و نیز پاسخ به دیوید سن از منظر کواین شرح داده شده اند. کتاب با شرح این انتقاد و پاسخ آن پایان می یابد. فهرست منابع انگلیسی کتاب در پایان آن و به تفکیک هر فصل آمده است که می تواند برای علاقه مندان به دنبال کردن بحث ها به صورت تخصصی تر مفید باشد.
نکته جالب در قسمت منابع مربوط است به تعداد منابع فارسی کتاب. در بخش منابع فارسی تنها نام دو کتاب به چشم می خورد که هر دو متعلق به ضیاء موحد هستند. واژه نامه های انگلیسی به فارسی و فارسی به انگلیسی نیز به پایان کتاب افزوده شده است. چاپ اول کتاب در ۴۰۸ صفحه و توسط نشر نگاه معاصر در سال ۱۳۸۶ روانه بازار کتاب شده است.

امید کریم زاده

منبع : روزنامه شرق